Rzut oka na dzieje archiwów w Polsce w latach 1944–1989
DOI:
https://doi.org/10.12775/BPMH.2021.008Słowa kluczowe
Polska; archiwa państwowe, kościelne i prywatne; dzieje archiwów; prawo archiwalne; zasób; archiwiściAbstrakt
Bezpośrednio po wojnie starano się w Polsce odtworzyć sieć archiwów, która bazowała na wzorach sprzed 1939 r. i jednocześnie uwzględniała dokonane w 1945 r. zmiany terytorialne. Wiele wysiłku w tę odbudowę włożyli wówczas dawni, wykształceni jeszcze przed wojną archiwiści z archiwów państwowych, samorządowych i prywatnych oraz ludzie nowi, którzy podjęli pracę w placówkach archiwalnych już po 1945 r. Sytuacja uległa radykalnej zmianie w okresie stalinizmu, szczególnie po wydaniu w 1951 r. Dekretu o archiwach państwowych, który zdecydowanie zerwał z modelem przedwojennym. Wprowadził on m.in. centralizację państwowej sieci archiwalnej i zapewnił archiwom państwowym kontrolę nad zasobem przechowywanym w innych placówkach publiczno-prawnych. Zmiany polityczne i społeczne w Polsce doprowadziły do uchwalenia 14 lipca 1983 r. nowej Ustawy o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach. Wprowadziła ona m.in. pojęcie narodowego zasobu archiwalnego, uregulowała sprawę zarządzania tym zasobem oraz umocniła centralizację nadzoru nad nim. W prawie tym generalnie utrzymano wcześniej obowiązujące postanowienia dotyczące organizacji sieci archiwalnej i form działalności archiwów.
Bibliografia
Dekret z dnia 29 marca 1951 r. o archiwach państwowych, in: Dziennik Ustaw, 19. 1951, Stelle 149.
Dekret z dnia 29 marca 1951 r. o archiwach państwowych, in: Kolankowski Zygmunt / Murza-Murzicz Konstanty (Hg.): Zbiór przepisów archiwalnych, 1. 1954, S. 9–10.
Majcher-Węgrzynek Alicja (Bearb.): Katalog dokumentów pergaminowych Muzeum Okręgowego w Tarnowie. [1990].
Nabiałek Karol / Świeboda Wojciech / Zdanek Maciej (Bearb.): Katalog zbioru dokumentów pergaminowych Biblioteki Jagiellońskiej, 1: Katalog dokumentów und 2: Ilustracje i indeks. 2014.
Rozporządzenie Rady Ministrów PRL z dnia 19 lutego 1957 r. w sprawie państwowego zasobu archiwalnego, in: Sierpowski Stanisław / Matelski Dariusz (Bearb.): Dzieje archiwistyki polskiej. Wybór źródeł, S. 122–127.
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19 lutego 1957 r. w sprawie państwowego zasobu archiwalnego, in: Dziennik Ustaw, 12. 1957, Stelle 66.
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 1958 r. zmieniające rozporządzenie z dnia 19 lutego 1957 r. w sprawie państwowego zasobu archiwalnego, in: Dziennik Ustaw, 2. 1959, Stelle 12.
Ustawa z dnia 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach, in: Dziennik Ustaw, 38. 1983, Stelle 173.
Wykaz jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych przez Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych, in: Sierpowski Stanisław / Matelski Dariusz (Bearb.): Dzieje archiwistyki polskiej. Wybór źródeł. 1988, S. 270–271.
Zarządzenie Ministra Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki z dnia 21 stycznia 1976 r., in: Dziennik Ustaw Ministerstwa Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki, 2. 1976, Stelle 5.
Zarządzenie Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych z 31 stycznia 1976 r., in: Tarakanowska Maria / Rosowska Ewa (Bearb.): Zbiór przepisów archiwalnych wydanych przez Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych w latach 1952–2000. 2001, S. 417–419.
Zarządzenie Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych z dnia 1 lutego 1952 r. w sprawie przemianowania i włączenia b. archiwów miejskich do archiwów państwowych, in: Kolankowski Zygmunt / Murza-Murzicz Konstanty (Hg.): Zbiór przepisów archiwalnych, 1. 1954, S. 192.
Zarządzenie nr 91 Prezesa Rady Ministrów z dnia 8 czerwca 1951 r. w sprawie przejęcia b. archiwów miejskich przez Naczelna Dyrekcję Archiwów Państwowych, in: Kolankowski Zygmunt / Murza-Murzicz Konstanty (Hg.): Zbiór przepisów archiwalnych, 1. 1954, S. 19.
Zarządzenie Prezesa Rady Ministrów PRL z dnia 14 stycznia 1952 r. w sprawie sieci archiwalnej, in: Sierpowski Stanisław / Matelski Dariusz (Bearb.): Dzieje archiwistyki polskiej. Wybór źródeł. 1988, S. 119–121.
Bańkowski Piotr: Pół wieku odrodzonych polskich archiwów państwowych, in: Archeion, 51. 1969, S. 7–26.
Biernat Andrzej: Prawo archiwalne w Polsce – walka o nową ustawę (ze wspomnień weterana), in: Kozłowski Kazimierz / Stępniak Władysław (Hg.): Archiwa polskie wczoraj i dziś. 2012, S. 25–35.
Biernat Czesław: Ustawa o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach, in: Archeion, 80. 1986, S. 55–119.
Brańska Eugenia (Bearb.): Archiwa Państwowe. Informator. 1968.
Bujniewicz Natalia (Hg.): Informator o zasobie archiwalnym Centralnego Archiwum Wojskowego. 2008.
Chmielewski Zdzisława: Archiwa samorządowe – historia i perspektywy, in: Przełomy w historii. XVI Powszechny Zjazd Historyków Polskich. Wrocław 15–18 września 1999 r. Pamiętniki, 3/1. 2001, S. 71–83.
Chorążyczewski Waldemar: Zarys dziejów i charakterystyka archiwów państwowych, in: Kozłowski Kazimierz / Stępniak Władysław (Hg.): Archiwa polskie wczoraj i dziś. 2012, S. 177–253.
Czubiński Antoni: Historia Polski XX wieku. 2000.
Degen Robert: Gromadzenie zasobu w archiwach polskich w latach 1945–1989. Problem badawczy i przegląd podstawowej literatury, in: Archiwa – Kancelarie – Zbiory, 1. 2005, S. 159–191.
Dębowska Maria (Bearb.): Archiwa Kościoła katolickiego w Polsce. Informator. 2002.
Dębowska Maria: Aktualne problemy archiwów kościelnych w Polsce, in: Przełomy w historii. XVI Powszechny Zjazd Historyków Polskich. Wrocław 15–18 września 1999 r. Pamiętniki, 3/1. 2001, S. 111–116.
Drozd Jan: Archiwa i zbiory wrocławskie, in: Przełomy w historii. XVI Powszechny Zjazd Historyków Polskich. Wrocław 15–18 września 1999 r. Pamiętniki, 3/1. 2001, S. 85–95.
Dymmel Piotr: Udział Archiwum Państwowego w Lublinie w pracach nad wydawaniem źródeł historycznych, in: Degen Robert / Jabłońska Marlena / Roman Wanda K. (Hg.): Zarządzanie dokumentacją, archiwistyka i ... koty. Księga jubileuszowa Profesor Haliny Robótki. 2016, S. 165–175.
Działalność naukowa archiwów polskich. I Konferencja Krajowa pracowników naukowo-badawczych archiwów państwowych Poznań, 28 IV 1977 r. 1978.
Dziurok Adam / Gałęzowski Marek / Kamiński Łukasz / Musiał Filip: Od niepodległości do niepodległości. Historia Polski 1918–1989. 2010.
Flis Stanisław: Archiwum Polskiego Instytutu Naukowego w Ameryce, in: 100 lat Archiwum Państwowego w Gdańsku. Sesja jubileuszowa. 2001, S. 107–126.
Galuba Rafał: Archiwa państwowe w latach 1918–2011 podstawy prawne działalności. 2013.
Gass Izabela: Spuścizny archiwalne w zasobie Archiwum Muzeum Polskiego w Rapperswilu, in: Archeion, 112. 2011, S. 162–171.
Gerber Rafał: Cele i zadania służby archiwalnej w Polsce, in: Archeion, 19/20. 1951, S. 6–18.
Jakubowski Jacek: Gerber Rafał (1909–1981), in: Bielińska Maria / Janosz-Biskupowa Irena (Hg.): Słownik biograficzny archiwistów polskich, 1: 1918–1984. 1988, S. 71–72.
Kallas Marian / Lityński Adam: Historia ustroju i prawa Polski Ludowej. 2000.
Kallas Marian: Historia ustroju Polski X–XX w. 2001.
Kolankowski Zygmunt: Suchodolski Witold (1887–1967), in: Bielińska Maria / Janosz-Biskupowa Irena (Hg.): Słownik biograficzny archiwistów polskich, 1: 1918–1984. 1988, S. 209–211.
Kołodziej Edward: Archiwa polskie po roku 1945, in: Kozłowski Kazimierz / Stępniak Władysław (Hg.): Archiwa polskie wczoraj i dziś. 2012, S. 115–127.
Kołodziej Edward: Archiwalia w zbiorach polskich ośrodków emigracyjnych, in: Kozłowski Kazimierz (Hg.): Archiwa polskie. 1998, S. 263–267.
Kopiczko Andrzej: Z dziejów archiwów kościelnych w Polsce, in: Kozłowski Kazimierz / Stępniak Władysław (Hg.): Archiwa polskie wczoraj i dziś. 2012, S. 139–152.
Kozłowski Kazimierz: Formowanie się i rozwój archiwów państwowych na ziemiach zachodnich i północnych powojennej Polski, in: Kozłowski Kazimierz / Stępniak Władysław (Hg.): Archiwa polskie wczoraj i dziś. 2012, S. 129–137.
Kozłowski Kazimierz: Kształtowanie i rozwój Szczecińskiego Archiwum Państwowego w polskich strukturach państwowych (do roku 1975), in: Łosowski Janusz (Hg.): Archiwistyka oraz problemy historii Polski, Polonii i dyplomacji XX wieku. Księga jubileuszowa ofiarowana profesorowi Edwardowi Kołodziejowi w 70. Rocznicę urodzin. 2011, S. 161–174.
Kozłowski Kazimierz: Leon Chajn, Tadeusz Walichnowski i Marian Wojciechowski – naczelni dyrektorzy archiwów państwowych, in: Gaziński Radosław / Makowski Adam (Hg.): Tantum possumus, quantum scimus. Księga pamiątkowa dedykowana profesorowi Zdzisławowi Chmielewskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin. 2012, S. 79–93.
Krajewska Hanna: Archiwa instytucji naukowych, in: Kozłowski Kazimierz (Hg.): Archiwa polskie. 1998, S. 239–242.
Kulecka Alicja / Rutkowski Tadeusz Paweł: Oczami agenta. Środowiska naukowe i archiwalne w doniesieniach TW „Zyg” – Zygmunta Kolankowskiego. 2012.
Kulecka Alicja: „Maximum of Information” – „Minimum of Records“. Collection Building Policy in the Work of Director od Departament of National Archives and Chief Directors of State Archives (1945-1989), in: Res Historica, 49. 2020, S. 487–527.
Kulecka Alicja: Archiwa francuskie – przedmiot fascynacji archiwistów polskich, in: Łosowski Janusz (Hg.): Archiwistyka oraz problemy historii Polski, Polonii i dyplomacji XX wieku. Księga jubileuszowa ofiarowana profesorowi Edwardowi Kołodziejowi w 70. rocznicę urodzin. 2011, S. 99–117.
Kwiatek Filip: Zbiory fotograficzne Narodowego Archiwum Cyfrowego – wczoraj, dziś, jutro, in: Kulecka Alicja (Hg.): Wkład archiwistów warszawskich w rozwój archiwistyki polskiej. 2012, S. 140–148.
Kwiatkowska Wiesława: Dorobek polskiej archiwistyki w zakresie opracowania zasobu archiwalnego. 2014.
Kwiatkowska Wiesława: Wkład ogólnopolskich konferencji metodycznych w rozwój metodyki kształtowania zasobu archiwalnego, in: Degen Robert / Jabłońska Marlena / Roman Wanda K. (Hg.): Zarządzanie dokumentacją, archiwistyka i ... koty. Księga jubileuszowa Profesor Haliny Robótki. 2016, S. 107–121.
Laszuk Anna: Użytkownicy współtwórcami informacji o zasobie archiwalnym, in: Łosowski Janusz (Hg.): Archiwistyka oraz problemy historii Polski, Polonii i dyplomacji XX wieku. Księga jubileuszowa ofiarowana profesorowi Edwardowi Kołodziejowi w 70. rocznicę urodzin. 2011, S. 119–133.
Lewandowska Maria: Kadra archiwistów państwowych w Polsce Ludowej (1945–1983). 1988.
Librowski Stanisław: Archiwa Kościoła katolickiego w Polsce, in: Gryglewicz Feliks / Łukaszyk Romuald / Sułowski Zygmunt (Hg.): Encyklopedia Katolicka, 1. 1989, S. 878–886.
Manteuffel Tadeusz: Archiwa państwowe w minionym pięćdziesięcioleciu, in: Archeion, 50. 1968, S. 9–25.
Matelski Dariusz: Restytucja dóbr kultury w układach Polski z sąsiadami XX wieku, in: Łosowski Janusz (Hg.): Archiwistyka oraz problemy historii Polski, Polonii i dyplomacji XX wieku. Księga jubileuszowa ofiarowana profesorowi Edwardowi Kołodziejowi w 70. rocznicę urodzin. 2011, S. 65–97.
Matelski Dariusz: Restytucja polskich dóbr kultury w historiografii, in: Archiwista Polski, 1. 2003, S. 21–34.
Moraczewska Henryka: Kancelaria i archiwa uniwersyteckie w Polsce Ludowej. 1982.
Ożóg Krzysztof: Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego, in: Kozłowski Kazimierz / Stępniak Władysław (Hg.): Archiwa polskie wczoraj i dziś. 2012, S. 153–158.
Pamiętnik I Powszechnego Zjazdu Archiwistów Polskich. Przemyśl 25–27 sierpnia 1986 r., 1–2. 1991.
Porazinski Jarosław: Zjazdy powszechne archiwistów polskich – w przeddzień VI Zjazdu, in: Kozłowski Kazimierz / Stępniak Władysław (Hg.): Archiwa polskie wczoraj i dziś. 2012, S. 257–264.
Robótka Halina / Ryszewski Bohdan / Tomczak Andrzej: Archiwistyka. 1989.
Rocka Danuta: Sprawozdanie z działalności państwowej służby archiwalnej w roku 1988, in: Archeion, 90. 1992, S. 177–189.
Rocka Danuta: Sprawozdanie z działalności państwowej służby archiwalnej w roku 1989, in: Archeion, 92. 1993, S. 175–191.
Roman Wanda K.: Centralne Archiwum Wojskowe 1918–1998: tradycje, historia, współczesność służby archiwalnej Wojska Polskiego. 1999.
Roszkowski Wojciech: Polityczne i społeczno-gospodarcze uwarunkowania rozwoju nauki w Polsce 1944–1989, in: Historia nauki polskiej, 10/1: Zasztowt Leszek / Schiller-Walicka Joanna (Hg.): Warunki rozwoju nauki polskiej, państwo i społeczeństwo. 2015, S. 39–121.
Stępniak Władysław: Misja Adama Stebelskiego. Rewindykacja archiwaliów polskich z Niemiec w latach 1945–1949. 1989.
Stępniak Władysław: Relacja Witolda Suchodolskiego o spaleniu archiwów warszawskich, in: Miscellanea Historico-Archivistica, 4. 1994, S. 285–293.
Stępniak Władysław: Z dziejów rewindykacji. Współpraca między PRL i NRD w zakresie wymiany archiwaliów, in: Archiwista Polski, 4. 1999, S. 44–47.
Stogowska Anna Maria: Archiwum Państwowe w Płocku. 1995.
Stryjkowski Krzysztof (Hg.): Jubileusz 60–lecia Archiwum Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. 10 października 2008, materiały z konferencji. 2009.
Stryjkowski Krzysztof: O starych i nowych funkcjach archiwów, in: Mamczak-Gadkowska Irena / Stryjkowski Krzysztof (Hg.): Nowe funkcje archiwów. 2015, S. 11–19.
Tandecki Janusz: Archiwa w Polsce w latach 1944–1989. Zarys dziejów. 2017.
Tomczak Andrzej: Zarys dziejów archiwów polskich. 1982.
Tomczak Andrzej: Stan i sprawy archiwów i narodowego zasobu archiwalnego w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, in: Nauka Polska, 9–10. 1981, S. 23–32.
Walichnowski Tadeusz: Kierunki rozwoju archiwistyki polskiej. 1979.
Walichnowski Tadeusz: Z prac nad doskonaleniem prawa archiwalnego w Polsce Ludowej, in: Archeion, 68. 1979, S. 7–19.
Wąsowicz Michał: Dziesięć lat działalności państwowej służby archiwalnej na ziemiach odzyskanych, in: Archeion, 24. 1955, S. 26–36.
Wąsowicz Michał: Ze wspomnień archiwisty (1929–1953), in: Miscellana Historico-Archivistica, 1. 1985, S. 87–104.
Wierzbicka Elżbieta: Kalendarium dziejów Archiwum Państwowego w Lublinie, in: Wierzbicka Elżbieta / Zabielski Ludwik (Hg.): Archiwum Państwowe w Lublinie. Dzieje i zasób. 2003, S. 188–196.
Wilczyński Leszek: Archiwum Archidiecezjalne w Poznaniu w latach 1925–1939, in: Archiwariusz, 1. 2005, S. 11–53.
Wolnicki Paweł: Gromadzenie zasobu w Archiwum Diecezjalnym na przykładzie Częstochowy, in: Archiwa – Kancelarie – Zbiory, 2. 2008, S. 233–256.
Woszczyński Bolesław: Od dekretu do ustawy. Z problematyki polskiego ustawodawstwa archiwalnego, in: Frącki Edward / Woszczyński Bolesław (Hg.): Historia i współczesność. 1987, S. 325–338.
Woszczyński Bolesław: Z dziejów archiwów państwowych w okresie powojennym, in: Archeion, 80. 1986, S. 87–119.
Woszczyński Bolesław: Zasłużeni nieobecni, in: Kozłowski Kazimierz (Hg.): Archiwa polskie. 1998, 67–81.
Wróbel-Lipowa Krystyna: Rewindykacja archiwaliów polskich z ZSRR w latach 1945–1964. 1982.
Wyczawski Hieronim: Polskie archiwa kościelne, in: Rechowicz Marian / Wojtkowski Andrzej Zgorzelski Czesław (Hg.): Księga tysiąclecia katolicyzmu w Polsce, 2: Kościół a nauka i sztuka. 1969, S. 91–95.
Zatrudnianie pracowników naukowych w archiwach państwowych, in: Archeion, 38. 1963, S. 272–274.
Żak Andrzej Czesław: Przeszłość i współczesne wyzwania, in: Kozłowski Kazimierz / Stępniak Władysław (Hg.): Archiwa polskie wczoraj i dziś. 2012, S. 159–167.
Pobrania
Sklep wydawnictwa:
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor zgłaszający tekst do publikacji zobowiązany jest do ujawnienia wszystkich autorów uczestniczących w przygotowaniu tekstu oraz (jeśli dotyczy) wskazanie źródeł finansowania publikacji, wkładzie instytucji naukowo-badawczych, stowarzyszeń i innych podmiotów („financial disclosure”). W wypadku tekstów przygotowanych przez dwóch lub wielu Autorów, Autorzy zobowiązani są do przesłania do Redakcji oświadczenia o wkładzie poszczególnych Autorów w powstanie publikacji (z podaniem ich afiliacji oraz wskazaniem Autora/Autorów koncepcji, założeń, metod itp.). Główną odpowiedzialność za tekst ponosi Autor zgłaszający go Redakcji.
Informujemy, że Redakcja Biuletynu Polskiej Misji Historycznej korzysta z programu antyplagiatowego iThenticate, od 2016 roku każdy artykuł jest sprawdzany pod względem oryginalności. Redakcja oświadcza, że wykryte przypadki nierzetelności naukowej będą dokumentowane oraz upubliczniane poprzez powiadomienie odpowiednich podmiotów (instytucje zatrudniające Autorów, instytucje i stowarzyszenia naukowe itp.).
Autorzy/Autorki przesyłając artykuł przez stronę APCz składają oświadczenia dotyczące praw autorskich oraz przygotowania artykułu zgodnie z zasadami etycznymi dla prac naukowych. Oswiadczenie jest także dostępne w formie dokumentu word (oświadczenie).
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 604
Liczba cytowań: 0
