The Retrogressive Method in Historical Geography of Poland (Selected Problems)

Authors

DOI:

https://doi.org/10.12775/SG.2019.08

Keywords

historical geography of Poland, retrogressive method, waters, forests, settlement, roads, borders

Abstract

The article presents material for discussion on the principles of using retrogression in historical geography. The introduction presents the characteristics of this method. The main part of the article is based on the experiences of working with detailed maps of the lands of the Polish Crown in the 16th century. The source basis and content of these maps are discussed, indicating the degree of certainty or probability of the presented landscape elements. The second part of the article includes several other examples from historical cartography.

Author Biography

Henryk Rutkowski, Warszawa

Henryk Rutkowski – retired employee of The Tadeusz Manteuffel Institute of History, Polish Academy of Sciences, researcher at the Department of the Historical Atlas of the Institute. His research interests cover the history of Poland in the 12th–18th centuries, especially history of towns and cities, historical geography and history of cartography

References

Arnold S., Geografia historyczna, jej zadania i metody, „Przegląd Historyczny”, 28 (1), 1929.

Arnold S., Terytoria plemienne w ustroju administracyjnym Polski Piastowskiej (w. XII–XIII), „Prace Komisji dla Atlasu Historycznego Polski”, 2, 1927.

Baranowski T., Kalisia – Kalisz, starożytność a wczesne średniowiecze, w: Kalisz na przestrzeni wieków, red. T. Baranowski, A. Buko, Kalisz 2013.

Biliński B., Kalisia Ptolemeuszowa, „Archeologia”, 5, 1952–1953.

Błaszczyk G., Dzieje stosunków polsko-litewskich od czasów najdawniejszych do współczesności, t. 1: Trudne początki, Poznań 1998.

Błaszczyk G., Geografia historyczna Wielkiego Księstwa Litewskiego, Poznań 2012.

Borek A., Słomski M., Lokalizacja miejscowości, w: Wielkopolska w drugiej połowie XVI wieku, red. K. Chłapowski, M. Słoń, oprac. A. Borek i in., Warszawa 2017 (Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku, 4).

Buczek K., Dzieje kartografii polskiej od XV do XVIII wieku. Zarys analityczno-syntetyczny, Wrocław 1963.

Buczek K., Ziemie polskie przed tysiącem lat (zarys geograficzno-historyczny), Wrocław 1960.

Burszta J., Od osady słowiańskiej do wsi współczesnej, Wrocław 1958.

Bylina S., Drogi, granice, most. Studia o przestrzeni publicznej i sakralnej w średniowieczu, Warszawa 2012.

Chłapowski K., Środowisko geograficzne, w: Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku, red. W. Pałucki, oprac. K. Chłapowski i in., Warszawa 1993 (Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku, 2).

Dunin-Wąsowiczowa A., Podziały administracyjne, w: Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku, red. A. Pałucki, oprac. A. Dunin-Wąsowiczowa i in., Warszawa 1973 (Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku, 7).

Giergiel T., Problematyka badawcza i metody rekonstrukcji krajobrazu historyczno-politycznego – przykład kasztelanii, w: Nauki pomocnicze historii. Teoria, metody badań, dydaktyka, red. A. Jaworska, R. Jop, Warszawa 2013.

Gieysztor A., Zarys nauk pomocniczych historii, t. 2, Warszawa 1948.

Gochna M., Granice państwowych jednostek terytorialnych, w: Wielkopolska w drugiej połowie XVI wieku, red. K. Chłapowski, M. Słoń, oprac. A. Borek i in., Warszawa 2017 (Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku, 4).

Humnicki J., Pacuski K., Środowisko geograficzne, w: Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku, red. A. Pałucki, oprac. A. Dunin-Wąsowiczowa i in., Warszawa 1973 (Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku, 7).

Jakubowski J., Powiat grodzieński w w. XVI, „Prace Komisji Atlasu Historycznego Polski”, 3, 1935.

Kalisz na przestrzeni wieków, red. T. Baranowski, A. Buko, Kalisz 2013.

Lustracja dróg województwa krakowskiego z roku 1570, wyd. B. Wyrozumska, wstęp K. Buczek, Wrocław 1971.

Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku, red. A. Pałucki, oprac. A. Dunin-Wąsowiczowa i in., Warszawa 1973 (Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku, 7).

Nauki pomocnicze historii. Teoria, metody badań, dydaktyka, red. A. Jaworska, R. Jop, Warszawa 2013.

Pałucki W., Granice i podziały polityczno-administracyjne, w: Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku, red. W. Pałucki, oprac. K. Chłapowski i in., Warszawa 1993 (Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku, 2).

Panecki T., Źródła kartograficzne, w: Wielkopolska w drugiej połowie XVI wieku, red. K. Chłapowski, M. Słoń, oprac. A. Borek i in., Warszawa 2017 (Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku, 4).

Rutkowska E., Środowisko geograficzne, w: Wielkopolska w drugiej połowie XVI wieku, red. K. Chłapowski, M. Słoń, oprac. A. Borek i in., Warszawa 2017 (Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku, 4).

Rutkowska E., Środowisko geograficzne, w: Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku, red. H. Rutkowski, oprac. K. Chłapowski i in., Warszawa 2008 (Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku, 1).

Rutkowski H., Drogi, w: Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku, red. A. Pałucki, oprac. A. Dunin-Wąsowiczowa i in., Warszawa 1973 (Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku, 7).

Rutkowski H., Drogi, w: Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku, red. W. Pałucki, oprac. K. Chłapowski i in., Warszawa 1993 (Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku, 2).

Rutkowski H., Fundamenta historiae. Pisma wybrane, red. M. Zbieranowski, M. Słoń, Warszawa 2014. Rutkowski H., Granica mazowiecko-litewska między Wizną a Grodnem z 1358 r., „Studia Geohistorica”, 5, 2017, s. 140–155.

Rutkowski H., Granice państwowych jednostek terytorialnych, w: Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku, red. H. Rutkowski, oprac. K. Chłapowski i in., Warszawa 2008 (Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku, 1).

Rutkowski H., Granice państwowych jednostek terytorialnych, w: Województwo sieradzkie i województwo łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku, red. H. Rutkowski, oprac. K. Chłapowski i in., Warszawa 1998 (Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku, 5).

Rutkowski H., Lokalizacja miejscowości, w: Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku, red. A. Pałucki, oprac. A. Dunin-Wąsowiczowa i in., Warszawa 1973 (Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku, 7).

Rutkowski H., Mapy Perthéesa, w: H. Rutkowski, Fundamenta historiae. Pisma wybrane, red. M. Zbieranowski, M. Słoń, Warszawa 2014.

Rutkowski H., Prace nad atlasem historycznym Polski XVI wieku, „Polish Cartographical Review. Suplement w języku polskim”, 3 (2), 2018.

Rutkowski H., Stanisław Herbst (1907–1973), w: Szkoły, ośrodki i twórcy polskiej historii kartografii (1945–2015), red. T. Bogacz, B. Konopska, Warszawa 2016 (Z Dziejów Kartografii, 20).

Rutkowski H., Work on the historical atlas of the sixteenth-century Poland, „Polish Cartographical Review”, 50 (4), 2018.

Rutkowski H., Źródła kartograficzne, w: H. Rutkowski, Fundamenta historiae. Pisma wybrane, red. M. Zbieranowski, M. Słoń, Warszawa 2014.

Słoń M., Źródła pisane, w: Wielkopolska w drugiej połowie XVI wieku, red. K. Chłapowski, M. Słoń, oprac. A. Borek i in., Warszawa 2017 (Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku, 4).

Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, red. J. Wiśniewski, A. Gąsiorowski, W. Bukowski, Wrocław–Kraków 1980 nn. Słownik staropolski, t. 9, red. S. Urbańczyk i in., Wrocław 1982.

Sowina U., Związek T., Panecki T., Kalisz w połowie XVI wieku, w: Wielkopolska w drugiej połowie XVI wieku, red. K. Chłapowski, M. Słoń, oprac. A. Borek i in., Warszawa 2017 (Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku, 4).

Swoboda P., Nazewnictwo, w: Wielkopolska w drugiej połowie XVI wieku, red. K. Chłapowski, M. Słoń, oprac. A. Borek i in., Warszawa 2017 (Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku, 4).

Szkoły, ośrodki i twórcy polskiej historii kartografii (1945– 2015), red. T. Bogacz, B. Konopska, Warszawa 2016 (Z Dziejów Kartografii, 20).

Tęgowski J., Pierwsze pokolenia Giedyminowiczów, Poznań–Wrocław 1999.

Topolski J., Metodologia historii, Warszawa 1968.

Wielkopolska w drugiej połowie XVI wieku, red. K. Chłapowski, M. Słoń, oprac. A. Borek i in., Warszawa 2017 (Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku, 4).

Wilska M., Drogi, w: Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku, red. H. Rutkowski, oprac. K. Chłapowski i in., Warszawa 2008 (Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku, 1).

Wilska M., Drogi, w: Województwo sieradzkie i województwo łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku, red. H. Rutkowski, oprac. K. Chłapowski i in., Warszawa 1998 (Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku, 5).

Wilska M., Środowisko geograficzne, w: Województwo sieradzkie i województwo łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku, red. H. Rutkowski, oprac. K. Chłapowski i in., Warszawa 1998 (Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku, 5).

Wiśniewski J., Rozwój osadnictwa na pograniczu polsko-rusko-litewskim od końca XIV do połowy XVII wieku, „Acta Baltico-Slavica”, 1, 1964.

Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku, red. H. Rutkowski, oprac. K. Chłapowski i in., Warszawa 2008 (Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku, 1).

Województwo lubelskie w drugiej połowie XVI wieku, red. W. Pałucki, oprac. S. Wojciechowski, Warszawa 1966 (Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku, 3).

Województwo płockie około 1578 r., red. S. Herbst, oprac. I. Gieysztorowa i in., Wrocław 1958 (Atlas historyczny Polski. Seria A: Mapy szczegółowe, 2).

Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku, red. W. Pałucki, oprac. K. Chłapowski i in., Warszawa 1993 (Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku, 2).

Województwo sieradzkie i województwo łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku, red. H. Rutkowski, oprac. K. Chłapowski i in., Warszawa 1998 (Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku, 5).

Wyrozumski J., Kazimierz Wielki, Wrocław 1986.

Zbiór dokumentów małopolskich, cz. 4, wyd. S. Kuraś, I. Sułkowska-Kurasiowa, Wrocław 1969.

Związek T., Drogi, w: Wielkopolska w drugiej połowie XVI wieku, red. K. Chłapowski, M. Słoń, oprac. A. Borek i in., Warszawa 2017 (Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku, 4).

Związek T., Panecki T., Osadnictwo olęderskie w badaniach nad rekonstrukcją szesnastowiecznego zalesienia na przykładzie okolic Nowego Tomyśla, „Studia Geohistorica”, 5, 2017.

Studia Geohistorica

Downloads

Published

2020-03-01

How to Cite

1.
RUTKOWSKI, Henryk. The Retrogressive Method in Historical Geography of Poland (Selected Problems). Studia Geohistorica. Online. 1 March 2020. No. 7, pp. 146-162. [Accessed 8 July 2025]. DOI 10.12775/SG.2019.08.

Issue

No. 7 (2019)

Section

Records of PHS Commission of Historical Geography

License

Licencja

Autor/współautor upoważniony przez pozostałych współautorów do ich reprezentowania (autor korespondencyjny) zgłoszonego „utworu” oświadcza, że przysługują mu autorskie prawa do utworu, które nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem. Utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób, ani nie jest ograniczony prawami na rzecz osób trzecich. Utwór nie był wcześniej publikowany pod tym samym lub innym tytułem, nie stanowi również części innej publikacji. Utwór nie jest obecnie przedmiotem postępowania w innym wydawnictwie.

Autor/Współautor zgłasza utwór do publikacji w czasopiśmie „Studia Geohistorica” i tym samym potwierdza, że:

  1. Utwór został przygotowany zgodnie z zasadami edytorskimi obowiązującymi w czasopiśmie.
  2. Utwór zawiera informacje o źródłach finansowania badań, które stanowiły podstawę jego opracowania.
  3. Wyraża zgodę na przekazanie utworu do podwójnej recenzji, na podstawie której redakcja podejmie decyzję o przyjęciu lub odrzuceniu utworu do publikacji.
  4. Wyraża zgodę na dokonanie przez redakcję koniecznych zmian utworu wynikających z opracowania redakcyjnego.
  5. Zobowiązuje się do niezwłocznego dokonania korekty autorskiej utworu, po jego akceptacji przez redakcję. Niedokonanie korekty autorskiej w terminie 14 dni od daty otrzymania materiałów, traktowane będzie za zgodę na wydanie utworu w postaci przekazanej do korekty.

Autor/Współautor udziela Instytutowi Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN i Polskiemu Towarzystwu Historycznemu nieodpłatnej, nieograniczonej terytorialnie i czasowo nieodpłatnej licencji niewyłącznej na korzystanie z utworu pod warunkiem jego przyjęcia do opublikowania w czasopiśmie „Studia Geohistorica”, na następujących polach eksploatacji:

  1. Utrwalanie, zwielokrotnianie i wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową i zapisu elektronicznego.
  2. Obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono: wprowadzanie do obrotu, sprzedaż, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, również w sieci Internet.
  3. Włączenie utworu w skład utworu zbiorowego.
  4. Tłumaczenia na inne języki i rozpowszechniania tych tłumaczeń.

Autor/Współautor wyraża zgodę na udzielanie udostępnianie utworu przez Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN i Polskie Towarzystwo Historyczne na licencji:
Creative Commons Uznanie autorstwa – 4.0 Międzynarodowe Deed,
której pełny tekst dostępny jest na stronie internetowej: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/legalcode

Stats

Number of views and downloads: 850
Number of citations: 0