Symbolic space on the old maps of Silesia (16th–18th c.)

Abstrakt

Z przestrzenią symboliczną wiąże się zazwyczaj treści kulturowe i duchowe, znajdujące odzwierciedlenie w zapisie czy krajobrazie przestrzennym. Dotyczą one – między innymi – pielęgnowania przeszłości i tradycji, wzmacniania lub budowania identyfikacji z terenem, tworzenia jego lokalnej specyfiki, poszukiwania i odkrywania kulturowej tożsamości. Przestrzeń symboliczna z wpisanym kodem semantycznym i aksjologicznym znalazła swoje miejsce także w europejskiej kartografii regionalnej, od najwcześniejszych map poczynając. Szczególnie ciekawie zaznaczyła swą obecność na mapach regionów historyczno-geograficznych, ukształtowanych w naturalnym procesie rozwojowym. Ich mieszkańcy, posiadając wysoki stopień regionalnej świadomości i znaczący dorobek kulturowy, czuli potrzebę przestrzennego zobrazowania tych wartości. Do takich obszarów zaliczał się Śląsk. W artykule na przykładzie map Śląska od XVI do XVIII w. pokazano różnorodne przykłady realizacji tej specyficznej potrzeby zaznaczania kulturowej odrębności. Podporządkowano je hasłom, które złożyły się na układ treści. Pierwsze z nich zobrazowało ambicje oświatowe i intelektualne Ślązaków na przykładzie informacji o pierwszej szkole, zamieszczonej na mapie M. Helwiga i korekty tego przekazu na pierwszej mapie gospodarczej regionu K.F Hentschela. Kolejno przybliżono społeczne potrzeby: kulturowej identyfikacji z terenem, pamięci o wartościach duchowych i materialnych, dumy z egzekwowania prawa (na przykładzie planów Głogowa i Wrocławia) oraz kształtowania legendy miejsc, które stawały się wizytówką lokalnej społeczności (ogród Scholtza we Wrocławiu). Wskazano także na pojawiające się na mapach przejawy resentymentów politycznych, związanych ze zmianami granic Śląska (enklawa świebodzińska na mapie J.J. Lidla). Przedstawione przykłady pozwoliły również na zasygnalizowanie szerszego problemu badawczego – wpływu uwarunkowań przestrzennych na treści i formy przekazów kulturowych, do jakich niewątpliwie należy dawna twórczość kartograficzna.

Indeksowanie