Historia przekształceń siedemnastowiecznego kościoła w zespole klasztornym Karczówka (Kielce) w świetle analizy więźb nawy i prezbiterium.

Authors

DOI:

https://doi.org/10.12775/AUNC_ZiK.2018.003

Keywords

badania architektoniczne, więźba dachowa, architektura sakralna, ziemia świętokrzyska, historyczne techniki budowlane

Abstract

XVII-wieczny kościół w zespole klasztornym na wzgórzu Karczówka w obecnych granicach Kielc był już przedmiotem zainteresowania wielu badaczy. Wobec skromnych źródeł pisanych jego historia budowy nie była jednak w pełni rozpoznana. Celem niniejszego tekstu jest prezentacja wyników badań architektonicznych konstrukcji dachowych nad nawą i prezbiterium w powiązaniu ze ścianami i szczytami świątyni.
Dziś znaczenie przekształcone, pierwotnie tworzyły trzy typy więźb: jednojętkową, storczykową nad prezbiterium; trójjętkową, storczykową z ramą stolcową nad przęsłem zachodnim nawy; dwujętkową, storczykową z ramą stolcową nad przęsłem wschodnim nawy. Wytypowane elementy z trzech konstrukcji przebadane zostały również dendrochronologicznie. Pierwotny kościół (powstały po 1622 r.) miał szerokość połowy dzisiejszej nawy. Nie udało się jedynie określić, czy wraz z nim powstało również prezbiterium. W drugim etapie (1628 r.)  rozbudowano nawę o przęsło wschodnie. Kolejne przekształcenia konstrukcji drewnianych jak i samych murów kościoła miały miejsce na przełomie lat 40. i 50. XVII w. w związku z dobudową skrzydeł klasztornych.

References

Adamczyk, Anna. „Architektura zespołu klasztornego na Karczówce”. W Karczówka. Historia, literatura, architektura, przyroda, red. J. Olszewski, 51–72. Kielce: Kieleckie Towarzystwo Naukowe, 1995.

Binding, Günter. Das Dachwerk auf Kirchen im deutschen Sprachraum vom Mittelalter bis zum 18. Jahrhundert. München: Deutscher Kunstverlag, 1991.

Blaschke, Kinga. „Kościół na Karczówce. Zapomniane sanktuarium św. Karola Boromeusza”. W Święty Karol Boromeusz a sztuka w Kościele powszechnym, w Polsce, w Niepołomicach, red. Piotr Krasny, Michał Kurzeja, 77–99. Kraków: DodoEditor; Niepołomice: Muzeum Niepołomickie w Zamku Królewskim, 2013.

Dzieje Karczówki w Kielcach w latach 1624–2024. T. 1 Początki fundacji, insygnia, fundator, red. Jerzy Michta. Kielce: Muzeum Historii Kielc, 2016.

Gogolin, Marek. Więźby dachowe kościołów Pomorza od końca XIII do połowy XIX w. Przekształcenia typów i rozwiązań konstrukcyjnych. Bydgoszcz: Wydawnictwo UKW, 2008.

Guttmejer, Karol. Guido Antonio Longhi. Działalność architektoniczna w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2006.

Heyn, Fritz. Die Danziger Dachkonstruktionen (Ihre konstruktive und historische Entwicklung). Danzig: 1913.

Kukła, Dawid, i Pawlicki Michał. Karczówka. Bibliografia w wyborze. Kielce: Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Kielcach, 2012. Dostęp 20.06.2017.

Katalog zabytków sztuki w Polsce. T. 3 Województwo kieleckie, red. Jerzy Łoziński, Barbara Wolff. Z. 4 Powiat kielecki. Oprac. Tadeusz Przypkowski. Warszawa: Państwowy Instytut Sztuki, 1957.

Lewicki, Jakub. „Kilka uwag na marginesie monografii bernardyńskiego zespołu klasztornego na Karczówce pod Kielcami”. Kwartalnik Architektury i Urbanistyki. T 43, z. 3 (1998): 273–280.

Lewicki, Jakub. Recenzja z Karczówka. Historia, literatura, architektura, przyroda, red. Jerzy Leszek Olszewski. Ochrona Zabytków. T 51, nr 2 (1998): 181–187.

Łoziński, Jerzy i Adam Miłobędzki. Atlas zabytków architektury w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo „Polonia”, 1967.

Mączyński, Dominik, Jan Tajchman i Maciej Warchoł. „Materiały do terminologii więźb dachowych – podstawowe pojęcia”. Monument. Studia i Materiały Krajowego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków 2 (2005): 37–43.

Michałowska, Marta. Zabytkowe tekstylia kieleckie. Warszawa: Ośrodek Dokumentacji Zabytków, 1989.

Morka, Mieczysław. „Figura św. Barbary w klasztorze na Karczówce w Kielcach”. Biuletyn Historii Sztuki. T 40, nr 4 (1978): 377–399.

Moryc, Cyprian. „Galeria portretowa wybitnych bernardynów jako wyraz plastyczny ideału doskonałości zakonnej promowanego w środowisku bernardyńskim w XVII i XVIII w.” W Studia nad sztuką renesansu i baroku. T. 10 Programy ideowe w przedsięwzięciach artystycznych w XVI–XVIII wieku, red. Irena Rolska-Boruch, 265–293. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 2010.

Piasecka, Anna. „Kronika prac remontowo-konserwatorskich zrealizowanych w zespole kościoła i klasztoru bernardynów na Karczówce w latach 1945–1993”. W Karczówka. Historia, literatura, architektura, przyroda, red. Jerzy Leszek Olszewski, 73–77. Kielce: Kieleckie Towarzystwo Naukowe 1995.

Piaskowska, Beata. „Inwentaryzacja pomiarowo-rysunkowa części wschodniej kościoła pw. św. Karola Boromeusza w zespole klasztornym Karczówka”. Toruń–Karczówka 2017, Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Kielcach.

Pieniążek-Samek, Marta. Tributum Gratitudinis Reddo. Fundacje artystyczne na terenie Kielc w XVII i XVIII wieku. Studium z historii kultury. Kielce: Kieleckie Towarzystwo Naukowe, Wydawnictwo Jedność, 2005.

Prarat, Maciej. „Badania architektoniczne części wschodniej kościoła pw. św. Karola Boromeusza w zespole klasztornym Karczówka”. Toruń–Karczówka 2017, Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Kielcach.

Rosiński, Piotr. Zabytkowe organy w województwie kieleckim. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992.

Schaaf, Ulrich. „Barocke Dachwerk in Schlesien. Stand der Forschung – Baubetrieb und Bautechnik am beispiel der Dachkonstruktion der Friedenskirche Schweidnitz/Świdnica“. W Dachkonstruktionen der Barockzeit in Norddeutschland und im benachbarten Ausland, red. Paul Zalewski, 165–179. Petersberg: Michael Imhof Verlag, 2009.

Schaaf, Ulrich. „Metody i formy dokumentacji badań architektonicznych konstrukcji szkieletowych na wybranych przykładach śląskich Kościołów Pokoju”. W Badania architektoniczne. Historia i perspektywy rozwoju, red. Marian Arszyński, Maciej Prarat, Bożena Zimnowoda-Krajewska, Ulrich Schaaf, 155–183. Toruń: Wydawnictwo Bernardinum, 2015.

Stobiecka, Zofia. „Pobernardyński zespół kościelno-klasztorny na Karczówce”. Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego 8 (1973): 275–304.

Tajchman, Jan. „Propozycja systematyki i uporządkowania terminologii ciesielskich konstrukcji dachowych występujących na terenie Polski od XIV do XX w.” Monument. Studia i Materiały Krajowego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków 2 (2005): 7–35.

Warchoł, Maciej. Historyczne więźby dachowe kościołów w Warszawie. Warszawa: Miasto Stołeczne Warszawa 2015.

Ważny, Tomasz. „Badania dendrochronologiczne wieży, nawy i prezbiterium kościoła pw. św. Karola Boromeusza w zespole klasztornym Karczówka”. Toruń–Karczówka 2017, Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Kielcach.

Wic, Janusz. „Klasztor bernardynów, Kielce-Karczówka. Karta Ewidencji Zabytków Architektury i Budownictwa”. Kielce 1996, Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Kielcach.

Wic, Janusz. „Kościół parafialny pw. św. Karola Boromeusza w zespole klasztornym Kielce-Karczówka. Karta Ewidencji Zabytków Architektury i Budownictwa”. Kielce 1996, Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Kielcach.

Wic, Janusz. „Zabudowania gospodarcze w zespole klasztornym Kielce-Karczówka. Karta Ewidencji Zabytków Architektury i Budownictwa”. Kielce 1996, Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Kielcach.

Wic, Janusz. „Zespół klasztorny bernardynów Kielce-Karczówka. Karta Ewidencji Zabytków Architektury i Budownictwa”. Kielce 1996, Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Kielcach.

Zdanowski, Józef. Karczówka pod Kielcami. Kielce: 1928.

Acta Universitatis Nicolai Copernici [Heritage Studies and Conservation Science]

Downloads

Published

2019-11-25

How to Cite

1.
PRARAT, Maciej. Historia przekształceń siedemnastowiecznego kościoła w zespole klasztornym Karczówka (Kielce) w świetle analizy więźb nawy i prezbiterium. Acta Universitatis Nicolai Copernici [Heritage Studies and Conservation Science]. Online. 25 November 2019. Vol. 49, pp. 87-114. [Accessed 6 July 2025]. DOI 10.12775/AUNC_ZiK.2018.003.

Issue

Vol. 49 (2018)

Section

Articles

License

CC BY ND 4.0. The Creator/Contributor is the Licensor, who grants the Licensee a non-exclusive license to use the Work on the fields indicated in the License Agreement.

  • The Licensor grants the Licensee a non-exclusive license to use the Work/related rights item specified in § 1 within the following fields: a) recording of Work/related rights item; b) reproduction (multiplication) of Work/related rights item in print and digital technology (e-book, audiobook); c) placing the copies of the multiplied Work/related rights item on the market; d) entering the Work/related rights item to computer memory; e) distribution of the work in electronic version in the open access form on the basis of Creative Commons license (CC BY-ND 3.0) via the digital platform of the Nicolaus Copernicus University Press and file repository of the Nicolaus Copernicus University. 
  • Usage of the recorded Work by the Licensee within the above fields is not restricted by time, numbers or territory.
  • The Licensor grants the license for the Work/related rights item to the Licensee free of charge and for an unspecified period of time.

FULL TEXT License Agreement

Stats

Number of views and downloads: 981
Number of citations: 0