Badania i konserwacja ikony Św. Jozafat biskup biełogorodzki z rekonstrukcją pozłoty i puncowań

Abstrakt

Konserwację i restaurację ikony Św. Jozafat biskup biełogorodzki ze zbiorów prywatnych wykonano w ramach projektu badawczego ASP/WK/19/PB. Celem naukowym zadania badawczego była konserwacja dzieła z pełną jej rekonstrukcją oraz przeprowadzenie interdyscyplinarnych badań warsztatu ikonopisarza. Prace poprzedzające zabiegi konserwatorskie obejmowały analizę wszystkich warstw technologicznych ikon. Omawiana w artykule ikona od dawna nie stanowi obiektu kultu; jest pamiątką z podróży jej właścicielki do Petersburga. Opracowanie programu konserwatorskie go zależało od stanu zachowania i przeznaczenia obrazu – w założeniu celem było przywrócenie jego pierwotnego wyglądu. Ikona ze św. Jozafatem ma bogatą strukturę, w związku z tym starano się, aby wszystkie elementy, które się na nią składają – technika wykonania, predyspozycje twórcy, kontekst społeczny, a nawet ślady czasu oraz zastosowane narzędzia i materiały – były czytelne. Ponieważ ikonę poddano konserwacji około pięćdziesięciu lat temu, obecnie wszelkie czynności można było podjąć po rozpoznaniu, które warstwy są dodane do oryginału, które zniszczenia są wynikiem czynników atmosferycznych, mechanicznych, a jakie powstały wewnątrz struktury materii malarskiej z upływem czasu. Zgodnie z głównym zadaniem konserwatorskim, poprawiono stan zachowania ikony przez przywrócenie integralności technologicznej oraz artystyczno-estetycznej sakralnemu przedstawieniu. Rozpoznano warsztat nieznanego ikonopisarza. Z przeprowadzonych badań wynika, że malarz tworząc ikonę łączył dawne szlachetne pigmenty mineralne, takie jak ultramaryna i cynober, z później wprowadzonymi chromianami, których przemysłowa produkcja przypada na okres pomiędzy końcem XVIII i pierwszymi dziesięcioleciami XIX wieku. Z kolei na podstawie analizy warsztatu oraz estetyki malowania należałoby przyjąć, że reprezentuje ona typowe malarstwo ikonowe, z zachowaniem tradycji pisania ikon zawartych w podlinnikach i dawnych traktatach, co wskazywałoby na jej powstanie w końcu XVIII w. W XIX wieku stosowano już opracowania – głównie karnacji – na modłę zachodnią, z bardziej pogłębionym modelunkiem, bez widocznego szrafowania w półcieniach i światłach, a dwiżki i bliki były bardziej wtapiane w kolor otoczenia. Rozpoznając organoleptycznie i laboratoryjnie materię ikony oraz sposób jej pisania, ustalono że podobrazie ikony, podobnie jak w warsztacie nowogrodzkim, wykonane jest z drewna olchy, a zastosowany sankir ma barwę zielonkawooliwkową. Nie jest to jednoznaczne ze stwierdzeniem, że ikona powstała w tamtym rejonie, jednak uzyskane wyniki badań z pewnością pomogą w atrybucji i datowaniu podobnych zabytków sztuki.