„Strach im większy, tym bardziej wiąże się z podziwem”. O przedstawieniach katastrof i kataklizmów w malarstwie XVIII i XIX wieku w kontekście estetyki wzniosłości i spektaklu.
DOI:
https://doi.org/10.12775/AUNC_ZiK.2019.002Słowa kluczowe
Malarstwo XVIII wieku, malarstwo XIX wieku, katastrofa, kataklizm, wzniosłość, spektakl, rozwój przemysłu, Turner, Kant, GéricaultAbstrakt
Artykuł dotyczy tematyki katastrof i kataklizmów w malarstwie XVIII i XIX wieku (do początków modernizmu). Temat ten, szczególnie popularny u progu nowoczesności zaczęto wówczas przedstawiać bez kontekstu religijnego i alegorycznego, coraz częściej zaś w odniesieniu do konkretnych wydarzeń epoki, jak katastrofy statków na morzu czy pożary. Kluczowym elementem dla charakteru malarskich przedstawień katastrofy był dyskurs na temat wzniosłości, powiązany z fascynacją żywiołami przyrody, w którym wiodącą rolę pełniła brytyjska filozofia i estetyka XVIII wieku, a także rozważania zawarte w Krytyce władzy sądzenia Immanuela Kanta. Istotna dla tego typu malarstwa w XVIII i XIX wieku była także obecna w wielu dziedzinach ówczesnej kultury estetyka spektaklu, nadająca przedstawieniom widowiskowości i monumentalności, ale także gwarantująca ich sukces komercyjny. W połowie XIX stulecia, gdy w malarstwie coraz częściej ujawniała się fascynacja technologią i rozwojem przemysłowym, przekształceniu uległo także pojęcie wzniosłości. W ten sposób, wzbudzające wówczas zachwyt widoki ekspansji przemysłowej można dziś odczytywać jako zapowiedź katastrofy, która dopiero nadejdzie.
Bibliografia
Addison Joseph. „O przyjemnościach wyobraźni”, tłum. Przemysław Parszutowicz. Terminus 1(2004): 179-214.
Baudelaire Charles. „Malarz życia nowoczesnego”. W: Rozmaitości estetyczne, wstęp i tłum. Joanna Guze, komentarze i przypisy Claude Pichois w tłum. Jana Marii Kłoczkowskiego, 309-346. Gdańsk: Słowo/obraz terytoria, 2000.
Baudelaire Charles. Paryski splin, tłum. Ryszard Engelking. Łódź: Wydawnictwo Klio,1993.
Baugh Cristopher. „Scenography and Technology”. W: The Cambridge Companion to British Theatre 1730-1830 (red.) Jane Moody, Daniel O’Quinn. 43-56. New York: Cambridge University Press, 2007.
Berman Marshall. Wszystko, co stałe rozpływa się w powietrzu. Rzecz o doświadczeniu nowoczesności, tłum. Marcin Szuster. Kraków: Universitas, 2015.
Boime Albert. „Turner’s Slave Ship: The Victims of Empire”, Turner Studies. His Life & Epoch 1775-1851, 1/10 (1990): 34-43.
Brogowski Leszek. „Utopia estetyczna, utopia artystyczna: od Platona do Guy Deborda”. Fortmat, 1-2/30 (1999): 2-7.
Courthion Pierre (red.). Géricault w oczach własnych i w oczach przyjaciół, tłum. Olga Ziemilska. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1966.
Crary Jonathan. Zawieszenia percepcji. Uwaga, spektakl i kultura nowoczesna, red. Iwona Kurz, tłum. Łukasz Zaremba, Iwona Kurz. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2009.
Debord Guy. Społeczeństwo spektaklu oraz rozważania o społeczeństwie spektaklu, tłum. Mateusz Kwaterko. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2006.
Elkins James. Six Stories from the End of Representation. Images in Painting, Photography, Astronomy, Microscopy, Particle Physics, and Quantum Mechanics, 1980-2000. Stanford, California: Stanford University Press, 2008.
Grzeliński Adam. Angielski spór o istotę piękna. Koncepcje estetyczne Shaftesbury’ego i Burke’a. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2001.
Gwóźdź Andrzej. „Skąd się (nie) wzięło kino, czyli parahistorie obrazu w ruchu”. W: Historia kina, t. I, Kino nieme, red. Tadeusz Lubelski, Iwona Sowińska, Rafał Syska, 15-76. Kraków: Universitas, 2012.
Jameson Fredric. Postmodernizm, czyli logika kulturowa późnego kapitalizmu, tłum. Maciej Płaza. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2011.
Jay Martin. „Kryzys tradycyjnej władzy wzroku. Od impresjonistów do Bergsona”, tłum. Jarosław Przeźmiński. W: red. Ryszard Nycz Odkrywanie modernizmu. Przekłady i komentarze, 295-330. Kraków: Universitas,1998.
Juchniewicz Natalia. „Od estetyki przez technikę, do sztuki awangardowej – Kantowska wzniosłość a panowanie człowieka nad przyrodą według Georga W.F. Hegla i Karola Marksa”, Estetyka i Krytyka, 46/3 (2017): 23-40.
Kant Immanuel. Krytyka władzy sądzenia, tłum. Jerzy Gałecki. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004.
Marks Karol. Kapitał. Krytyka ekonomii politycznej, t. I, red. P. Hoffman et al. Warszawa: Książka i Wiedza, 1951.
Mirzoeff Nicholas. Jak zobaczyć świat, tłum. Łukasz Zaremba. Kraków-Warszawa: Wydawnictwo Karakter, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, 2016.
Myrone Martin. „John Martin’s Last Judgement Triptych: The Apocalyptic Sublime in the Age of Spectacle”. W: red. Nigel Llewellyn, Christine Riding, The Art of the Sublime, Tate Research Publication, 1 (2013). Dostęp 10 czerwca 2019, https://www.tate.org.uk/art/research-publications/the-sublime/martin-myrone-john-martins-last-judgement-triptych-the-apocalyptic-sublime-in-the-age-of-r1141419.
Nietzsche Friedrich. Poza dobrem i złem, tłum. Grzegorz Sowiński. Kraków: Wydawnictwo A, 2001.
Pieńkos Andrzej. Okropności sztuki. Nowoczesne obrazy rzeczy ostatecznych. Gdańsk: Słowo/obraz terytoria, 2000.
Reninison Nick. „The Eidophusikon”. History Extra. Dostęp 10 czerwca 2019, https://www.historyextra.com/period/the-eidophusikon/
Reynolds Graham. Victorian Painting. London: Studio Vista, 1966.
„Robert Poulter’s New Model Theatre”. Dostęp 10 czerwca 2019, http://www.newmodeltheatre.co.uk/eidophusikon.html.
Riding Christine. „Shipwreck, Self-preservation and the Sublime”. W: red. Nigel Llewellyn, Christine Riding, The Art of the Sublime, Tate Research Publication, 1 (2013). Dostęp 10 czerwca 2019, https://www.tate.org.uk/art/research-publications/the-sublime/christine-riding-shipwreck-self-preservation-and-the-sublime-r1133015.
Simmel Georg. „Mentalność mieszkańców wielkich miast”, tłum. Małgorzata Łukasiewicz. W: Socjologia, 305-315. Warszawa: PWN, 2005.
Singer Ben. „‚Sensacyjność’ a świt wielkomiejskiej nowoczesności”, tłum. Łukasz Biskuposki, Wiktor Marzec, Jędrzej Słodkowski, Agata Zysiak. W: Rekonfiguracje modernizmu. Nowoczesność i kultura popularna, red. Tomasz Majewski, 143-186. Warszawa:Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2009.
Specht Roman. „Pojęcie wzniosłości w filozofii Kanta”, Studia z Historii Filozofii, Kwartalnik Instytutu Filozofii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. 2(4) (2013): 167-183.
Starobinski Jean. Wynalezienie wolności 1700–1789, tłum. Maryna Ochab. Gdańsk: Słowo/obraz terytoria, 2006.
Weber Max. Etyka protestancka a duch kapitalizmu, tłum. Jan Miziński. Lublin: TEST, 1994.
Whyte Iain Boyd. „The Sublime. An Introduction”. W: Beyond the Finite The Sublime in Art and Science, red. Iain Boyd Whyte, Roald Hoffmann, 3-20. New York: Oxford University Press, 2011.
Woźniakowski Jacek. Góry niewzruszone. O różnych wyobrażeniach przyrody w dziejach nowożytnej kultury europejskiej. Warszawa: Czytelnik, 1974.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
CC BY ND 4.0. Posiadaczem prawa autorskiego (Licencjodawcą) jest Autor, który na mocy umowy licencyjnej udziela nieodpłatnie prawa do eksploatacji dzieła na polach wskazanych w umowie.
- Licencjodawca udziela Licencjobiorcy licencji niewyłącznej na korzystanie z Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego w następujących polach eksploatacji: a) utrwalanie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego; b) reprodukowanie (zwielokrotnienie) Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego drukiem i techniką cyfrową (e-book, audiobook); c) wprowadzania do obrotu egzemplarzy zwielokrotnionego Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego; d) wprowadzenie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego do pamięci komputera; e) rozpowszechnianie utworu w wersji elektronicznej w formule open access na licencji Creative Commons (CC BY-ND 3.0) poprzez platformę cyfrową Wydawnictwa Naukowego UMK oraz repozytorium UMK.
- Korzystanie przez Licencjobiorcę z utrwalonego Utworu ww. polach nie jest ograniczone czasowo ilościowo i terytorialnie.
- Licencjodawca udziela Licencjobiorcy licencji do Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego nieodpłatnie na czas nieokreślony
PEŁEN TEKST UMOWY LICENCYJNEJ >>
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 486
Liczba cytowań: 0
