„Strach im większy, tym bardziej wiąże się z podziwem”. O przedstawieniach katastrof i kataklizmów w malarstwie XVIII i XIX wieku w kontekście estetyki wzniosłości i spektaklu.
DOI:
https://doi.org/10.12775/AUNC_ZiK.2019.002Słowa kluczowe
Malarstwo XVIII wieku, malarstwo XIX wieku, katastrofa, kataklizm, wzniosłość, spektakl, rozwój przemysłu, Turner, Kant, GéricaultAbstrakt
Artykuł dotyczy tematyki katastrof i kataklizmów w malarstwie XVIII i XIX wieku (do początków modernizmu). Temat ten, szczególnie popularny u progu nowoczesności zaczęto wówczas przedstawiać bez kontekstu religijnego i alegorycznego, coraz częściej zaś w odniesieniu do konkretnych wydarzeń epoki, jak katastrofy statków na morzu czy pożary. Kluczowym elementem dla charakteru malarskich przedstawień katastrofy był dyskurs na temat wzniosłości, powiązany z fascynacją żywiołami przyrody, w którym wiodącą rolę pełniła brytyjska filozofia i estetyka XVIII wieku, a także rozważania zawarte w Krytyce władzy sądzenia Immanuela Kanta. Istotna dla tego typu malarstwa w XVIII i XIX wieku była także obecna w wielu dziedzinach ówczesnej kultury estetyka spektaklu, nadająca przedstawieniom widowiskowości i monumentalności, ale także gwarantująca ich sukces komercyjny. W połowie XIX stulecia, gdy w malarstwie coraz częściej ujawniała się fascynacja technologią i rozwojem przemysłowym, przekształceniu uległo także pojęcie wzniosłości. W ten sposób, wzbudzające wówczas zachwyt widoki ekspansji przemysłowej można dziś odczytywać jako zapowiedź katastrofy, która dopiero nadejdzie.
Bibliografia
Addison Joseph. „O przyjemnościach wyobraźni”, tłum. Przemysław Parszutowicz. Terminus 1(2004): 179-214.
Baudelaire Charles. „Malarz życia nowoczesnego”. W: Rozmaitości estetyczne, wstęp i tłum. Joanna Guze, komentarze i przypisy Claude Pichois w tłum. Jana Marii Kłoczkowskiego, 309-346. Gdańsk: Słowo/obraz terytoria, 2000.
Baudelaire Charles. Paryski splin, tłum. Ryszard Engelking. Łódź: Wydawnictwo Klio,1993.
Baugh Cristopher. „Scenography and Technology”. W: The Cambridge Companion to British Theatre 1730-1830 (red.) Jane Moody, Daniel O’Quinn. 43-56. New York: Cambridge University Press, 2007.
Berman Marshall. Wszystko, co stałe rozpływa się w powietrzu. Rzecz o doświadczeniu nowoczesności, tłum. Marcin Szuster. Kraków: Universitas, 2015.
Boime Albert. „Turner’s Slave Ship: The Victims of Empire”, Turner Studies. His Life & Epoch 1775-1851, 1/10 (1990): 34-43.
Brogowski Leszek. „Utopia estetyczna, utopia artystyczna: od Platona do Guy Deborda”. Fortmat, 1-2/30 (1999): 2-7.
Courthion Pierre (red.). Géricault w oczach własnych i w oczach przyjaciół, tłum. Olga Ziemilska. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1966.
Crary Jonathan. Zawieszenia percepcji. Uwaga, spektakl i kultura nowoczesna, red. Iwona Kurz, tłum. Łukasz Zaremba, Iwona Kurz. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2009.
Debord Guy. Społeczeństwo spektaklu oraz rozważania o społeczeństwie spektaklu, tłum. Mateusz Kwaterko. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2006.
Elkins James. Six Stories from the End of Representation. Images in Painting, Photography, Astronomy, Microscopy, Particle Physics, and Quantum Mechanics, 1980-2000. Stanford, California: Stanford University Press, 2008.
Grzeliński Adam. Angielski spór o istotę piękna. Koncepcje estetyczne Shaftesbury’ego i Burke’a. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2001.
Gwóźdź Andrzej. „Skąd się (nie) wzięło kino, czyli parahistorie obrazu w ruchu”. W: Historia kina, t. I, Kino nieme, red. Tadeusz Lubelski, Iwona Sowińska, Rafał Syska, 15-76. Kraków: Universitas, 2012.
Jameson Fredric. Postmodernizm, czyli logika kulturowa późnego kapitalizmu, tłum. Maciej Płaza. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2011.
Jay Martin. „Kryzys tradycyjnej władzy wzroku. Od impresjonistów do Bergsona”, tłum. Jarosław Przeźmiński. W: red. Ryszard Nycz Odkrywanie modernizmu. Przekłady i komentarze, 295-330. Kraków: Universitas,1998.
Juchniewicz Natalia. „Od estetyki przez technikę, do sztuki awangardowej – Kantowska wzniosłość a panowanie człowieka nad przyrodą według Georga W.F. Hegla i Karola Marksa”, Estetyka i Krytyka, 46/3 (2017): 23-40.
Kant Immanuel. Krytyka władzy sądzenia, tłum. Jerzy Gałecki. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004.
Marks Karol. Kapitał. Krytyka ekonomii politycznej, t. I, red. P. Hoffman et al. Warszawa: Książka i Wiedza, 1951.
Mirzoeff Nicholas. Jak zobaczyć świat, tłum. Łukasz Zaremba. Kraków-Warszawa: Wydawnictwo Karakter, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, 2016.
Myrone Martin. „John Martin’s Last Judgement Triptych: The Apocalyptic Sublime in the Age of Spectacle”. W: red. Nigel Llewellyn, Christine Riding, The Art of the Sublime, Tate Research Publication, 1 (2013). Dostęp 10 czerwca 2019, https://www.tate.org.uk/art/research-publications/the-sublime/martin-myrone-john-martins-last-judgement-triptych-the-apocalyptic-sublime-in-the-age-of-r1141419.
Nietzsche Friedrich. Poza dobrem i złem, tłum. Grzegorz Sowiński. Kraków: Wydawnictwo A, 2001.
Pieńkos Andrzej. Okropności sztuki. Nowoczesne obrazy rzeczy ostatecznych. Gdańsk: Słowo/obraz terytoria, 2000.
Reninison Nick. „The Eidophusikon”. History Extra. Dostęp 10 czerwca 2019, https://www.historyextra.com/period/the-eidophusikon/
Reynolds Graham. Victorian Painting. London: Studio Vista, 1966.
„Robert Poulter’s New Model Theatre”. Dostęp 10 czerwca 2019, http://www.newmodeltheatre.co.uk/eidophusikon.html.
Riding Christine. „Shipwreck, Self-preservation and the Sublime”. W: red. Nigel Llewellyn, Christine Riding, The Art of the Sublime, Tate Research Publication, 1 (2013). Dostęp 10 czerwca 2019, https://www.tate.org.uk/art/research-publications/the-sublime/christine-riding-shipwreck-self-preservation-and-the-sublime-r1133015.
Simmel Georg. „Mentalność mieszkańców wielkich miast”, tłum. Małgorzata Łukasiewicz. W: Socjologia, 305-315. Warszawa: PWN, 2005.
Singer Ben. „‚Sensacyjność’ a świt wielkomiejskiej nowoczesności”, tłum. Łukasz Biskuposki, Wiktor Marzec, Jędrzej Słodkowski, Agata Zysiak. W: Rekonfiguracje modernizmu. Nowoczesność i kultura popularna, red. Tomasz Majewski, 143-186. Warszawa:Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2009.
Specht Roman. „Pojęcie wzniosłości w filozofii Kanta”, Studia z Historii Filozofii, Kwartalnik Instytutu Filozofii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. 2(4) (2013): 167-183.
Starobinski Jean. Wynalezienie wolności 1700–1789, tłum. Maryna Ochab. Gdańsk: Słowo/obraz terytoria, 2006.
Weber Max. Etyka protestancka a duch kapitalizmu, tłum. Jan Miziński. Lublin: TEST, 1994.
Whyte Iain Boyd. „The Sublime. An Introduction”. W: Beyond the Finite The Sublime in Art and Science, red. Iain Boyd Whyte, Roald Hoffmann, 3-20. New York: Oxford University Press, 2011.
Woźniakowski Jacek. Góry niewzruszone. O różnych wyobrażeniach przyrody w dziejach nowożytnej kultury europejskiej. Warszawa: Czytelnik, 1974.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
CC BY-ND 4.0. Posiadaczem prawa autorskiego (Licencjodawcą) jest Autor, który na mocy umowy licencyjnej udziela nieodpłatnie prawa do eksploatacji dzieła na polach wskazanych w umowie.
- Licencjodawca udziela Licencjobiorcy licencji niewyłącznej na korzystanie z Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego w następujących polach eksploatacji: a) utrwalanie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego; b) reprodukowanie (zwielokrotnienie) Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego drukiem i techniką cyfrową (e-book, audiobook); c) wprowadzania do obrotu egzemplarzy zwielokrotnionego Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego; d) wprowadzenie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego do pamięci komputera; e) rozpowszechnianie utworu w wersji elektronicznej w formule open access na licencji Creative Commons (CC BY-ND 4.0) poprzez platformę cyfrową Wydawnictwa Naukowego UMK oraz repozytorium UMK.
- Korzystanie przez Licencjobiorcę z utrwalonego Utworu ww. polach nie jest ograniczone czasowo ilościowo i terytorialnie.
- Licencjodawca udziela Licencjobiorcy licencji do Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego nieodpłatnie na czas nieokreślony
PEŁEN TEKST UMOWY LICENCYJNEJ >>
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 581
Liczba cytowań: 0
