Historia przekształceń siedemnastowiecznego kościoła w zespole klasztornym Karczówka (Kielce) w świetle analizy więźb nawy i prezbiterium.
DOI:
https://doi.org/10.12775/AUNC_ZiK.2018.003Słowa kluczowe
badania architektoniczne, więźba dachowa, architektura sakralna, ziemia świętokrzyska, historyczne techniki budowlaneAbstrakt
XVII-wieczny kościół w zespole klasztornym na wzgórzu Karczówka w obecnych granicach Kielc był już przedmiotem zainteresowania wielu badaczy. Wobec skromnych źródeł pisanych jego historia budowy nie była jednak w pełni rozpoznana. Celem niniejszego tekstu jest prezentacja wyników badań architektonicznych konstrukcji dachowych nad nawą i prezbiterium w powiązaniu ze ścianami i szczytami świątyni.
Dziś znaczenie przekształcone, pierwotnie tworzyły trzy typy więźb: jednojętkową, storczykową nad prezbiterium; trójjętkową, storczykową z ramą stolcową nad przęsłem zachodnim nawy; dwujętkową, storczykową z ramą stolcową nad przęsłem wschodnim nawy. Wytypowane elementy z trzech konstrukcji przebadane zostały również dendrochronologicznie. Pierwotny kościół (powstały po 1622 r.) miał szerokość połowy dzisiejszej nawy. Nie udało się jedynie określić, czy wraz z nim powstało również prezbiterium. W drugim etapie (1628 r.) rozbudowano nawę o przęsło wschodnie. Kolejne przekształcenia konstrukcji drewnianych jak i samych murów kościoła miały miejsce na przełomie lat 40. i 50. XVII w. w związku z dobudową skrzydeł klasztornych.
Bibliografia
Adamczyk, Anna. „Architektura zespołu klasztornego na Karczówce”. W Karczówka. Historia, literatura, architektura, przyroda, red. J. Olszewski, 51–72. Kielce: Kieleckie Towarzystwo Naukowe, 1995.
Binding, Günter. Das Dachwerk auf Kirchen im deutschen Sprachraum vom Mittelalter bis zum 18. Jahrhundert. München: Deutscher Kunstverlag, 1991.
Blaschke, Kinga. „Kościół na Karczówce. Zapomniane sanktuarium św. Karola Boromeusza”. W Święty Karol Boromeusz a sztuka w Kościele powszechnym, w Polsce, w Niepołomicach, red. Piotr Krasny, Michał Kurzeja, 77–99. Kraków: DodoEditor; Niepołomice: Muzeum Niepołomickie w Zamku Królewskim, 2013.
Dzieje Karczówki w Kielcach w latach 1624–2024. T. 1 Początki fundacji, insygnia, fundator, red. Jerzy Michta. Kielce: Muzeum Historii Kielc, 2016.
Gogolin, Marek. Więźby dachowe kościołów Pomorza od końca XIII do połowy XIX w. Przekształcenia typów i rozwiązań konstrukcyjnych. Bydgoszcz: Wydawnictwo UKW, 2008.
Guttmejer, Karol. Guido Antonio Longhi. Działalność architektoniczna w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2006.
Heyn, Fritz. Die Danziger Dachkonstruktionen (Ihre konstruktive und historische Entwicklung). Danzig: 1913.
Kukła, Dawid, i Pawlicki Michał. Karczówka. Bibliografia w wyborze. Kielce: Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Kielcach, 2012. Dostęp 20.06.2017.
Katalog zabytków sztuki w Polsce. T. 3 Województwo kieleckie, red. Jerzy Łoziński, Barbara Wolff. Z. 4 Powiat kielecki. Oprac. Tadeusz Przypkowski. Warszawa: Państwowy Instytut Sztuki, 1957.
Lewicki, Jakub. „Kilka uwag na marginesie monografii bernardyńskiego zespołu klasztornego na Karczówce pod Kielcami”. Kwartalnik Architektury i Urbanistyki. T 43, z. 3 (1998): 273–280.
Lewicki, Jakub. Recenzja z Karczówka. Historia, literatura, architektura, przyroda, red. Jerzy Leszek Olszewski. Ochrona Zabytków. T 51, nr 2 (1998): 181–187.
Łoziński, Jerzy i Adam Miłobędzki. Atlas zabytków architektury w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo „Polonia”, 1967.
Mączyński, Dominik, Jan Tajchman i Maciej Warchoł. „Materiały do terminologii więźb dachowych – podstawowe pojęcia”. Monument. Studia i Materiały Krajowego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków 2 (2005): 37–43.
Michałowska, Marta. Zabytkowe tekstylia kieleckie. Warszawa: Ośrodek Dokumentacji Zabytków, 1989.
Morka, Mieczysław. „Figura św. Barbary w klasztorze na Karczówce w Kielcach”. Biuletyn Historii Sztuki. T 40, nr 4 (1978): 377–399.
Moryc, Cyprian. „Galeria portretowa wybitnych bernardynów jako wyraz plastyczny ideału doskonałości zakonnej promowanego w środowisku bernardyńskim w XVII i XVIII w.” W Studia nad sztuką renesansu i baroku. T. 10 Programy ideowe w przedsięwzięciach artystycznych w XVI–XVIII wieku, red. Irena Rolska-Boruch, 265–293. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 2010.
Piasecka, Anna. „Kronika prac remontowo-konserwatorskich zrealizowanych w zespole kościoła i klasztoru bernardynów na Karczówce w latach 1945–1993”. W Karczówka. Historia, literatura, architektura, przyroda, red. Jerzy Leszek Olszewski, 73–77. Kielce: Kieleckie Towarzystwo Naukowe 1995.
Piaskowska, Beata. „Inwentaryzacja pomiarowo-rysunkowa części wschodniej kościoła pw. św. Karola Boromeusza w zespole klasztornym Karczówka”. Toruń–Karczówka 2017, Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Kielcach.
Pieniążek-Samek, Marta. Tributum Gratitudinis Reddo. Fundacje artystyczne na terenie Kielc w XVII i XVIII wieku. Studium z historii kultury. Kielce: Kieleckie Towarzystwo Naukowe, Wydawnictwo Jedność, 2005.
Prarat, Maciej. „Badania architektoniczne części wschodniej kościoła pw. św. Karola Boromeusza w zespole klasztornym Karczówka”. Toruń–Karczówka 2017, Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Kielcach.
Rosiński, Piotr. Zabytkowe organy w województwie kieleckim. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992.
Schaaf, Ulrich. „Barocke Dachwerk in Schlesien. Stand der Forschung – Baubetrieb und Bautechnik am beispiel der Dachkonstruktion der Friedenskirche Schweidnitz/Świdnica“. W Dachkonstruktionen der Barockzeit in Norddeutschland und im benachbarten Ausland, red. Paul Zalewski, 165–179. Petersberg: Michael Imhof Verlag, 2009.
Schaaf, Ulrich. „Metody i formy dokumentacji badań architektonicznych konstrukcji szkieletowych na wybranych przykładach śląskich Kościołów Pokoju”. W Badania architektoniczne. Historia i perspektywy rozwoju, red. Marian Arszyński, Maciej Prarat, Bożena Zimnowoda-Krajewska, Ulrich Schaaf, 155–183. Toruń: Wydawnictwo Bernardinum, 2015.
Stobiecka, Zofia. „Pobernardyński zespół kościelno-klasztorny na Karczówce”. Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego 8 (1973): 275–304.
Tajchman, Jan. „Propozycja systematyki i uporządkowania terminologii ciesielskich konstrukcji dachowych występujących na terenie Polski od XIV do XX w.” Monument. Studia i Materiały Krajowego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków 2 (2005): 7–35.
Warchoł, Maciej. Historyczne więźby dachowe kościołów w Warszawie. Warszawa: Miasto Stołeczne Warszawa 2015.
Ważny, Tomasz. „Badania dendrochronologiczne wieży, nawy i prezbiterium kościoła pw. św. Karola Boromeusza w zespole klasztornym Karczówka”. Toruń–Karczówka 2017, Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Kielcach.
Wic, Janusz. „Klasztor bernardynów, Kielce-Karczówka. Karta Ewidencji Zabytków Architektury i Budownictwa”. Kielce 1996, Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Kielcach.
Wic, Janusz. „Kościół parafialny pw. św. Karola Boromeusza w zespole klasztornym Kielce-Karczówka. Karta Ewidencji Zabytków Architektury i Budownictwa”. Kielce 1996, Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Kielcach.
Wic, Janusz. „Zabudowania gospodarcze w zespole klasztornym Kielce-Karczówka. Karta Ewidencji Zabytków Architektury i Budownictwa”. Kielce 1996, Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Kielcach.
Wic, Janusz. „Zespół klasztorny bernardynów Kielce-Karczówka. Karta Ewidencji Zabytków Architektury i Budownictwa”. Kielce 1996, Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Kielcach.
Zdanowski, Józef. Karczówka pod Kielcami. Kielce: 1928.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
CC BY ND 4.0. Posiadaczem prawa autorskiego (Licencjodawcą) jest Autor, który na mocy umowy licencyjnej udziela nieodpłatnie prawa do eksploatacji dzieła na polach wskazanych w umowie.
- Licencjodawca udziela Licencjobiorcy licencji niewyłącznej na korzystanie z Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego w następujących polach eksploatacji: a) utrwalanie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego; b) reprodukowanie (zwielokrotnienie) Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego drukiem i techniką cyfrową (e-book, audiobook); c) wprowadzania do obrotu egzemplarzy zwielokrotnionego Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego; d) wprowadzenie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego do pamięci komputera; e) rozpowszechnianie utworu w wersji elektronicznej w formule open access na licencji Creative Commons (CC BY-ND 3.0) poprzez platformę cyfrową Wydawnictwa Naukowego UMK oraz repozytorium UMK.
- Korzystanie przez Licencjobiorcę z utrwalonego Utworu ww. polach nie jest ograniczone czasowo ilościowo i terytorialnie.
- Licencjodawca udziela Licencjobiorcy licencji do Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego nieodpłatnie na czas nieokreślony
PEŁEN TEKST UMOWY LICENCYJNEJ >>
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 842
Liczba cytowań: 0
