Uwagi o fikcji i fantazji w nowożytnej symbolice zwierząt

Abstrakt

W dziełach dotyczących zwierząt fikcja i fantazja mają swój nieskończony żywot od czasów najdawniejszych po współczesne. Na bazie odwiecznych treści kreowane są sensy i wyobrażenia nowe swobodnie czerpiące z dorobku poprzednich epok. Dzięki nowoczesnym metodom i środkom kształtowania obrazu niegdysiejsze fikcje przybierają w sztuce wirtualnej „realny” kształt. Na przestrzeni wieków zjawisko przejmowania tradycji obrazowania i symbolizowania doprowadziło do powstania w wiekach XV – XVII nowego kodu symbolicznego, w którym dzięki fascynacji odkrytym w 1419 r. manuskryptem Hieroglifów Horapollona, traktowanym jako egipski oryginał, w rzeczywistości dzieło aleksandryjskie z V w. n.e., zachowano i rozbudowano w postaci hieroglifów okresu renesansu (nie tożsamych z egipskimi), konstrukcji słowno-obrazowych (emblematów) oraz personifikacji ikonologicznych dawną symbolikę kompilując ją oraz dodając treści nowe. Artykuł jest próbą rozważań nie tylko nad charakterem nowożytnej symboliki zwierzęcej, ale także prześledzenia mechanizmu przejmowania dorobku poprzedników w tym zakresie przez twórców, których dorobek jest istotny dla jej kształtowania – Andreę Alciatiego, uznawanego za twórcę emblematyki, autora Emblematum liber (1531), Pieria Valeriano autora kompendium symbolograficznego Hieroglifika (1556), Cesarego Ripy autora Iconologii (1593, wyd. ilustrowane 1603). Manuskrypt Horapollona (wyd. w języku greckim 1505, łacińskim 1517) wpłynął na podniesienie rangi wypowiedzi łączących obraz ze słownym komentarzem i zainspirował w tym kierunku autorów nowożytnych. Rozbudowane motywy symboliczne w pracy Valeriana stały się w dużej mierze podstawą przepisów na obrazowanie pojęć abstrakcyjnych Ripy, obok Vincenzo Cartariego (nie wymienionego w pracy), Alciatiego, Horapollona i całej rzeszy autorów antycznych oraz autorytetu Pisma Świętego. Obecnie powstają nowe mitologie związane z dziełami literackimi, filmowymi oraz grami komputerowymi, posługujące się symboliką dawną i tworzące nową, które także zasługują na zbadanie jako przejaw korzystania z dorobku tradycji symboliki m. in. zwierzęcej.