Historia stall zachodnich w kościele Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Toruniu w świetle ostatnich prac badawczych i konserwatorskich
DOI:
https://doi.org/10.12775/AUNC_ZiK.2023.002Słowa kluczowe
gotyk, stalle chórowe, Toruń, kościół WNMP, franciszkanie, bernardyni, problematyka konserwatorska, przekształcenia przestrzeni liturgicznej, bajki Ezopa, lis ReynartAbstrakt
Autor dokonuje próby wstępnego rozwarstwienia zespołu stall chórowych w kościele pofranciszkańskim WNMP w Toruniu, korzystając z metod analizy strukturalnej wspartej badaniami nieniszczącymi (NIR) i dendrochronologią. Wywód jest skoncentrowany na jednym ich fragmencie – siedziskach, przeniesionych prawdopodobnie w XVII wieku z prezbiterium do ostatniego przęsła nawy głównej, w strefę portalu zachodniego. Meble te (dawniej zapewne jeden element należący do kompletu stall w chórze) zostały tu rozbudowane o przedpiersia i przystosowane technicznie do wymogów nowego miejsca, a także wizualnie zharmonizowane z wzniesioną w tym czasie emporą zachodnią. W okresie bernardyńskim ich estetykę dopasowano znów do zmian w obrębie empory (zostały ozdobione – dziś już niewidocznym – ornamentem rocaille’owym). Na nowym miejscu stalle zyskały „nowe życie” i rejestrują przemiany konfesyjnie i funkcjonalne kościoła. Osobną uwagę autor poświęca dwóm wątkom ideowym: treściom ikonograficznym gotyckiego policzka z scenami z bajek Ezopa i historii lisa Reynarta, które zostały odsłonięte po niemal stu latach w 2021 roku, oraz – uczytelnionym dzięki podczerwieni – bernardyńskim sentencjom medytacyjnym na przedpiersiach, później zamalowanym. Odkrycia te były możliwe dzięki badaniom w projekcie „Inwentarz sztuki Torunia” i sondażowej konserwacji-restauracji policzka i przedpiersi północnych w 2022 roku. Prace konserwatorskie przy stallach zachodnich są kontynuowane, a niniejszy tekst jest propozycją rekonstrukcji historii tego zabytku, która być może zostanie w przyszłości uzupełniona lub odmiennie zinterpretowana.
Bibliografia
Ambrosius. „De vitiorum virtutumque conflictu.” W Patrologiae cursus completus… Series Latina, t. 17, wyd. J.-P. Migne, col. 1057–1072. Parisiis: In via dicta, 1845.
Beek-Goehlich, Maria. Die mittelalterlichen Kirchengestühle in Westpreußen und Danzig (Bau- und Kunstdenkmäler des Deutschen Ostens, Reihe B, 4). Stuttgart: Kohlhammer, 1961.
Block, Elaine C., i Kenneth Varty. „Choir-Stall Carvings of Reynard and Other Foxes.” W Cultural Metamorphoses and Social Engagement in the Beast Epic from the Middle Ages to the Present, ed. Kenneth Varty, 125–162. Oxford–New York: Berghahn Books, 2000.
Clasen, Karl Heinz. Die mittelalterliche Bildhauerkunst im Deutschordensland Preußen. Die Bildwerke bis zur Mitte des 15. Jahrhunderts. Berlin: Deutscher Verein für Kunstwissenschaft, 1939.
Domasłowski, Jerzy, i Jarosław Jarzewicz. Kościół Najświętszej Marii Panny w Toruniu (Towarzystwo Naukowe w Toruniu, Zabytki Polski Północnej 10). Toruń: TNT, 1998.
Gmińska-Nowak, Barbara, i Tomasz Ważny. „Analiza dendrochronologiczna elementów wyposażenia kościoła p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Toruniu. Dokumentacja badawcza.” Toruń 2020–2021 (dostęp: Archiwum Projektu „Inwentarz sztuki Torunia,” Wydział Sztuk Pięknych UMK w Toruniu).
Gmińska-Nowak, Barbara, Łukasz Guzowski, i Juliusz Raczkowski. „Analiza dendrochronologiczna stalli w prezbiterium bazyliki św. Mikołaja – Gdańsk. Dokumentacja badawcza.” Toruń 2022 (dostęp: Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Gdańsku).
Golschmidt, Adolph. An Early Manuscript of the Aesop Fables of Avianus and Related Manuscripts (Studies in Manuscript Illumination 1). Princeton: Princeton University Press, 1947.
Goossens, Jan. Reynke, Reynaert und das europäische Tierepos. Münster: Wachsmann Verlag, 1998.
Guzowski, Łukasz. „Zespół stall średniowiecznych z bazyliki katedralnej pw. św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty w Toruniu. Problematyka historyczna, zabytkoznawcza i konserwatorska.” Praca magisterska, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, 2022.
Heise, Johannes. Die Bau- und Kunstdenkmäler des Kreises Thorn (Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreußen 2: Die Bau- und Kunstdenkmäler des Kulmerlandes und der Löbau 6). Danzig: Bertling, 1889.
Heuer, Reinhold. „Die Werke der bildenden Kunst und des Kunstgewerbes in Thorn bis zum Ende des Mittelalters.” Mitteilungen des Coppernicus-Vereins für Wissenschaft und Kunst zu Thorn 24, nr 3 (1916): 73–129.
Jakubek-Raczkowska, Monika, i Monika Czapska. Bilde von Prage. Czeska rzeźba kamienna stylu pięknego około 1400 w państwie krzyżackim w Prusach. Katalog wystawy czasowej w Muzeum Zamkowym w Malborku, 17 października 2020–03 stycznia 2021. Malbork: Muzeum Zamkowe, 2020.
Jakubek-Raczkowska, Monika, i Juliusz Raczkowski. „Skrzynia relikwiarza św. Dziewic i Wdów (tzw. relikwiarz św. Klary).” W: Diocesis nostrae patroni. Wydawnictwo jubileuszowe z okazji trzydziestej rocznicy erygowania Diecezji Toruńskiej, red. Juliusz Raczkowski, 360–367 (Studia i materiały z dziedzictwa kulturowego Torunia i regionu 5). Toruń: TNOiK, 2022.
Jakubek-Raczkowska, Monika, Juliusz Raczkowski, i Piotr Oliński. Księga klasztorów ziemi chełmińskiej, t. 1 Chełmno. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK / TNT, 2019.
Kilroy-Ewbank, Lauren. Holy Organ or Unholy Idol? The Sacred Heart in the Art, Religion, and Politics of New Spain. Leiden: Brill, 2018.
Le Luel, Nathalie. „Imiter les hommes pourmieux servir d’exemple l’utilisation de fables animals dans le décor monumental des églises et cloîtres romans.” Histoire de l’art 81, nr 2 (2017): 13–30.
Mroczko, Teresa. Architektura gotycka na ziemi chełmińskiej. Warszawa: PWN, 1980.
Prolegomena zu einer neuen Ausgabe der Imitatio Christi nach dem Autograph des Thomas von Kempen. Zugleich eine Einführung in sämmtliche Schriften des Thomas, sowie ein Versuch zu endgültiger Feststellung der Thatsache, dass Thomas und kein anderer der Verfasser der Imitatio ist. Wyd. Karl Hirsche. T. 2. Berlin: C. G. Lüderitz’sche Verlagsbuchverhandlung, 1883.
Raczkowski, Juliusz, i Monika Jakubek-Raczkowska. „Gotyckie rzeźby z kościoła w Świerczynkach. Przyczynek do badań nad średniowiecznym dziedzictwem Torunia.” W Stare i nowe dziedzictwo Torunia, red. Juliusz Raczkowski, 108–125 (Studia i materiały z dziedzictwa kulturowego Torunia i regionu 1). Toruń: Wydział Sztuk Pięknych UMK, 2013.
Raczkowski, Juliusz. „Losy średniowiecznego wyposażenia kościoła toruńskich franciszkanów w czasach Reformacji.” RIHA Journal 0232 (30 December 2019): b.p. https://doi.org/10.11588/riha.2019.0.76308.
Raczkowski, Juliusz. „Nowatorstwo kościoła p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Toruniu w pierwszej połowie XIV wieku na tle architektury franciszkanów prowincji saskiej.” W Novitas versus auctoritas w sztuce średniowiecznej. Studia dedykowane Profesorowi Piotrowi Skubiszewskiemu w dziewięćdziesiątą rocznicę urodzin, red. Jakub Adamski i Juliusz Raczkowski, 73–98. Warszawa: SHS / Toruń: TNT, 2022.
Raczkowski, Juliusz. „Średniowieczne retabulum ołtarza głównego u toruńskich franciszkanów na marginesie prac badawczo-konserwatorskich przy tak zwanym Poliptyku Toruńskim.” W Imagines pictae: studia nad gotyckim malarstwem w Polsce, red. Wojciech Walanus i Marek Walczak, 29–41 (Studia z Historii Sztuki Średniowiecznej Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego 4). Kraków: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego Societas Vistulana, 2016.
Rouba, Bogumiła J., Jolanta Korcz, Ludmiła Tymińska, Agnieszka Wiktoruk, Sławomir Majoch, i Michał Witkowski. „Kaplica Grobu Pańskiego w toruńskim kościele Mariackim – wyniki badań konserwatorskich.” W Dzieje i skarby kościoła Mariackiego w Toruniu. Materiały z konferencji przygotowanej przez Toruński Oddział SHS przy współpracy Instytutu Zabytkoznawstwa i Konserwatorstwa UMK, red. Katarzyna Kluczwajd, 503–526. Toruń: TNOiK, 2005.
Sinoracka, Katarzyna. „Gotycka Pieta z kościoła pw. św. Wawrzyńca w Kijewie Królewskim – przyczynek do badań nad warsztatami snycerskimi ziemi chełmińskiej na przełomie XIV i XV wieku.” W Dziedzictwo Torunia i ziemi chełmińskiej – odkrycia i reinterpretacje, red. Monika Jakubek-Raczkowska, 33–50 (Studia i materiały z dziedzictwa kulturowego Torunia i regionu 4). Toruń: TNOiK, 2021.
Wackers, Paul. „Medieval French and Dutch Renardian Epics: Between Literature and Society.” W Cultural Metamorphoses and Social Engagement in the Beast Epic from the Middle Ages to the Present, red. Kenneth Varty, 55–72. Oxford–New York: Berghahn Books, 2000.
Wojciechowski, Michał. „Wstęp.” W Ezop i inni. Wielka księga bajek greckich, przekł., wstęp i komentarz Michał Wojciechowski, 5–21. Kraków: WAM 2006.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Juliusz Raczkowski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
CC BY-ND 4.0. Posiadaczem prawa autorskiego (Licencjodawcą) jest Autor, który na mocy umowy licencyjnej udziela nieodpłatnie prawa do eksploatacji dzieła na polach wskazanych w umowie.
- Licencjodawca udziela Licencjobiorcy licencji niewyłącznej na korzystanie z Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego w następujących polach eksploatacji: a) utrwalanie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego; b) reprodukowanie (zwielokrotnienie) Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego drukiem i techniką cyfrową (e-book, audiobook); c) wprowadzania do obrotu egzemplarzy zwielokrotnionego Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego; d) wprowadzenie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego do pamięci komputera; e) rozpowszechnianie utworu w wersji elektronicznej w formule open access na licencji Creative Commons (CC BY-ND 4.0) poprzez platformę cyfrową Wydawnictwa Naukowego UMK oraz repozytorium UMK.
- Korzystanie przez Licencjobiorcę z utrwalonego Utworu ww. polach nie jest ograniczone czasowo ilościowo i terytorialnie.
- Licencjodawca udziela Licencjobiorcy licencji do Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego nieodpłatnie na czas nieokreślony
PEŁEN TEKST UMOWY LICENCYJNEJ >>
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 212
Liczba cytowań: 0
