Technika wykonania rzeźb kamiennych czeskiego stylu pięknego na przykładzie figury św. Elżbiety ze zbiorów Muzeum Narodowego w Gdańsku
(na marginesie konserwacji i restauracji)
DOI:
https://doi.org/10.12775/AUNC_ZiK.2024.001Słowa kluczowe
rzeźba kamienna, technika, technologia, czeski styl piękny, styl międzynarodowy, projekt badawczy, św. Elżbieta, konserwacja i restauracja rzeźby kamiennej, narzędzia, polichromia na kamieniu, relikty polichromii, oczyszczanie, konsolidacja, konserwacja zachowawcza, złota opoka, 1380–1400, Muzeum Narodowe w Gdańsku, sztuka średniowiecznaAbstrakt
Artykuł jest poświęcony kamiennemu posągowi św. Elżbiety ze zbiorów Muzeum Narodowego w Gdańsku, dawniej – ze szpitala św. Elżbiety w Gdańsku (acc. no. MNG/SD/2/Rz). Przedstawia wpływ jego historii na stan zachowania, podjęte działania konserwatorskie wraz z ich uzasadnieniem, a przede wszystkim analizę techniki warsztatu rzeźbiarskiego: materiałoznawczą, technologiczną i stylistyczną. Wykazano, w jaki sposób rodzaj użytej skały – wapiennej opoki marglistej z kamieniołomów praskich (złota opoka, cz. zlatá opuka) – oraz biegłe opanowanie i świadome wykorzystanie szerokiej gamy narzędzi kamieniarskich przyczyniło się do powstania dzieła najwyższej klasy formalnej i artystycznej. Określono także, jakie znaczenie dla projektu badawczego „Styl piękny w redakcji czeskiej w Prusach – rzeźba kamienna z lat 1380–1400” (2018–2022, Muzeum Zamkowe w Malborku) miały prace konserwatorskie i badania przeprowadzone przy rzeźbie.
Bibliografia
Abramowski, Paul. “Danziger Plastik von der Mitte des 14. Jahrhunderts bis zum Beginn
der Renaissance.” Doctoral thesis, Universität Leipzig 1926.
Abramowski, Paul. „Gotische Altäre der Danziger Marienkirche.” Ostdeutsche Monatshefte 8, no. 5 (1927): 354–368.
Bartz, Wojciech. “Materiał czeskich rzeźb kamiennych z terenu państwa zakonnego w Prusach.” In Rzeźba kamienna czeskiego stylu pięknego z lat 1380–1400 na terenie państwa zakonu krzyżackiego w Prusach. Materiał – technika – styl – funkcja, ed. Monika Jakubek-Raczkowska, 47–65. Malbork: MZM / Toruń: TNT, 2022.
Bartz, Wojciech. “Raport końcowy z realizacji projektu badawczego: Styl piękny w redakcji czeskiej w Prusach – rzeźba kamienna z lat 1380–1400. Badania petrograficzne.” Research report, Wrocław 2019. Access: Dział Konserwacji Zbiorów Muzeum Narodowego w Gdańsku.
Ceninni, Cennino. Rzecz o malarstwie. Transl. Samuel Tyszkiewicz (Teksty źródłowe do dziejów teorii sztuki, ed. Juliusz Starzyński, 3). Wrocław: Ossolineum, 1955.
Clasen, Karl Heinz. Die mittelalterliche Bildhauerkunst im Deutschordensland Preußen. Die Bildwerke bis zur Mitte des 15. Jahrhunderts. Berlin: Deutscher Verein für Kunstwissenschaft, 1939.
Czapska, Monika. “Dwie figury św. Elżbiety z Turyngii. O zaskakującym odkryciu na marginesie badań nad sztuką około 1400 roku w Prusach krzyżackich.” Acta Universitatis Nicolai Copernici. Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo 53 (2022): 107–146.
Czapska, Monika, Jolanta Ratuszna, and Agnieszka Ruszkowska. “Malbork. Św. Elżbieta z Turyngii.” In Rzeźba kamienna czeskiego stylu pięknego z lat 1380–1400 na terenie państwa zakonu krzyżackiego w Prusach. Materiał – technika – styl – funkcja, ed. by Monika Jakubek-Raczkowska, 375–389 (cat. no. 9). Malbork: MZM / Toruń: TNT, 2022.
Doerner, Max. Materiały malarskie i ich zastosowanie. Warszawa: Arkady, 1975.
Dyda, Magdalena. “Raport: analizy parametrów fizyko-chemicznych powietrza w pracowni konserwatorskiej Muzeum Narodowego w Gdańsku.” Research report, RDLS Heritage / Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2020. Access: Dział Konserwacji Zbiorów Muzeum Narodowego w Gdańsku.
Dyda, Magdalena. “Raport: analizy zanieczyszczenia mikrobiologicznego powierzchni rzeźby św. Elżbiety (MNG/SD/2/Rz) w Muzeum Narodowym w Gdańsku z dnia 30 VI 2020.” Research report, RDLS Heritage / Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2020. Access: Dział Konserwacji Zbiorów Muzeum Narodowego w Gdańsku.
Dyda, Magdalena. “Raport: analizy zanieczyszczenia mikrobiologicznego powietrza w pracowni
konserwatorskiej Muzeum Narodowego w Gdańsku.” Research report, RDLS Heritage / Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2020. Access: Dział Konserwacji Zbiorów Muzeum Narodowego w Gdańsku.
Fleszarowa, Regina, Wiesław Koziński, and Irena Kardymowiczowa. Kamień w służbie człowieka. Warszawa: Wydawnictwo Geologiczne, 1956.
Grochowska, Weronika, Kamila Ślefarska, and Agnieszka Ruszkowska. “Gdańsk. Pieta.” In Rzeźba kamienna czeskiego stylu pięknego z lat 1380–1400 na terenie państwa zakonu krzyżackiego w Prusach. Materiał – technika – styl – funkcja, ed. Monika Jakubek-Raczkowska, 263–279 (cat. no. 2). Malbork: MZM / Toruń: TNT, 2022.
Grochowska, Weronika, Kamila Ślefarska, and Agnieszka Ruszkowska. “Gdańsk. Św. Elżbieta z Turyngii (z gdańskiego szpitala św. Elżbiety).” In Rzeźba kamienna czeskiego stylu pięknego z lat 1380–1400 na terenie państwa zakonu krzyżackiego w Prusach. Materiał – technika – styl – funkcja, ed. Monika Jakubek-Raczkowska, 339–343 (cat. no. 6). Malbork: MZM / Toruń: TNT, 2022.
Grochowska, Weronika, Kamila Ślefarska, and Agnieszka Ruszkowska. “Gdańsk. Św. Elżbieta z Turyngii (z ołtarza św. Elżbiety / tzw. Ołtarza Opłakiwania).” In Rzeźba kamienna czeskiego stylu pięknego z lat 1380–1400 na terenie państwa zakonu krzyżackiego w Prusach. Materiał – technika – styl – funkcja, ed. Monika Jakubek-Raczkowska, 315–327 (cat. no. 5). Malbork: MZM / Toruń: TNT, 2022.
Hlobil, Ivo. “Gravierte Schleier von Madonnen und Vesperbildern. Ein autochthones Motiv des böhmischen Schönen Stils und seine religiöse Funktion.” Umění 66, no. 1–2 (2018): 2–35.
Hlobil, Ivo. “Grawerowany welon Marii jako autochtoniczny motyw czeskiego stylu pięknego. Dalsze badania.” In Rzeźba kamienna czeskiego stylu pięknego z lat 1380–1400 na terenie państwa zakonu krzyżackiego w Prusach. Materiał – technika – styl – funkcja, ed. Monika Jakubek-Raczkowska, 125–147. Malbork: MZM / Toruń: TNT, 2022.
Jakubek-Raczkowska, Monika. “Czeskie filiacje w rzeźbie gdańskiej na przełomie XIV i XV wieku.” In Materiały sesji naukowej poświęconej pamięci prof. Gwidona Chmarzyńskiego w trzydziestą rocznicę śmierci, ed. Józef Poklewski, 96–118 (Teka Komisji Historii Sztuki 10). Toruń: TNT, 2005.
Jakubek-Raczkowska, Monika. “Die Einflüsse Böhmens auf die gotische Skulptur im Ordensland Preußen – ein Überblick im Lichte der neusten Forschungen.“ In Kunst als Herrschaftsinstrument. Böhmen und das Heilige Römische Reich unter den Luxemburgern im europäischen Kontext, ed. Jiří Fajt and Andrea Langer, 550–563. Berlin: Deutscher Kunstverlag, 2009.
Jakubek-Raczkowska, Monika. Plastyka średniowieczna od XIII do XVI wieku. Katalog wystawy stałej. Muzeum Narodowe w Gdańsku. Gdańsk: MNG, 2007
Jakubek-Raczkowska, Monika. Rzeźba gdańska przełomu XIV i XV wieku. Warszawa: DiG, 2006.
Jakubek-Raczkowska, Monika. “Rzeźby czeskiego stylu pięknego w Prusach. Rozważania o formie.” In Rzeźba kamienna czeskiego stylu pięknego z lat 1380–1400 na terenie państwa zakonu krzyżackiego w Prusach. Materiał – technika – styl – funkcja, ed. Monika Jakubek-Raczkowska, 103–124. Malbork: MZM / Toruń: TNT, 2022.
Jakubek-Raczkowska, Monika. “Wprowadzenie do problematyki badawczej.” In Rzeźba kamienna czeskiego stylu pięknego z lat 1380–1400 na terenie państwa zakonu krzyżackiego w Prusach. Materiał – technika – styl – funkcja, ed. Monika Jakubek-Raczkowska, 19–30. Malbork: MZM / Toruń: TNT, 2022.
Jakubek-Raczkowska, Monika, and Monika Czapska. Bilde von Prage. Czeska rzeźba kamienna stylu pięknego około 1400 w państwie krzyżackim w Prusach. Katalog wystawy czasowej w Muzeum Zamkowym w Malborku, 17 października 2020–03 stycznia 2020. Malbork: MZM, 2020.
Jundrowský, R. Kamieniarstwo. Współczesne spojrzenie na tradycję. Ed. and additions Erik Tichý. Warszawa: Arkady, 2015.
Kruszelnicka, Janina. “Dwie gotyckie figury św. Barbary z kaplicy w Barbarce pod Toruniem.” Rocznik Muzeum Okręgowego w Toruniu 2, no. 3–4 (1967): 115–151.
Kurkowska, Joanna, Elżbieta Jeżewska, Bartłomiej Witkowski, and Anna Tomkowska. “Badania warstw malarskich i nawarstwień próbek pobranych z rzeźby kamiennej św. Elżbiety z kolekcji Muzeum Narodowego w Gdańsku, inv. no. MNG/SD/2/Rz.” Research report, Warszawa 2020. Access: Dział Konserwacji Zbiorów Muzeum Narodowego w Gdańsku.
Kutal, Albert. “K problému horizontálních piet.” Umění 9 (1963): 321–359.
Labuda, Adam S. “Gdańsk, kościół par. Głównego Miasta. Tryptyk.” In Malarstwo gotyckie w Polsce, vol. 2, Katalog zabytków, ed. Adam S. Labuda and Krystyna Secomska, 163 (Dzieje Sztuki Polskiej, t. II, cz. 3).
Warszawa: DiG, 2004.
Labuda, Adam S. “Twórczość gdańska pierwszej połowy XV wieku.” In Jerzy Domasłowski, Alicja Karłowska-Kamzowa, and Adam S. Labuda, Malarstwo gotyckie na Pomorzu Wschodnim, 91–121 (Prace Komisji Historii Sztuki PTPN 17). Warszawa: PWN / Poznań: PTPN, 1990.
Mellin, Krystyna. “Gdański cech stolarzy w późnym średniowieczu.” Gdańskie Studia Muzealne 1 (1976): 77–84.
Paszylka, Małgorzata. “Gotycka figura św. Elżbiety Turyńskiej z kościoła farnego pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela z Malborku.” Rocznik Gdański 54 (1994): 79–85.
Ratuszna, Jolanta. “Dokumentacja prac konserwatorskich Chrystusa z Ogrójca.” Conservation
report, Malbork 2005. Access: Documentation Department of the Castle Museum in Malbork, shelfmark MZM/KZR/278.
Ratuszna, Jolanta. “Dokumentacja prac konserwatorskich. Kamienna rzeźba z przedstawieniem Piety z ok. 1410 r.” Conservation report, Malbork 2020. Access: Documentation Department of the Castle Museum in Malbork.
Ratuszna, Jolanta. “Dokumentacja prac konserwatorskich rzeźby Św. Elżbiety z Turyngii z l. 1380–1390 z kościoła św. Jana Chrzciciela w Malborku.” Conservation report, Malbork 2012. Access: Documentation Department of the Castle Museum in Malbork, shelfmark MZM/KZR/499.
Ratuszna, Jolanta. “Problematyka konserwatorska-restauratorska Piety z Nowego Miasta Lubawskiego.” In Rzeźba kamienna czeskiego stylu pięknego z lat 1380–1400 na terenie państwa zakonu krzyżackiego w Prusach. Materiał – technika – styl – funkcja, ed. Monika Jakubek-Raczkowska, 203–219. Malbork: MZM / Toruń: TNT, 2022.
Ratuszna, Jolanta. “Przebieg prac konserwatorskich oraz próba analizy techniki wykonania figury św. Elżbiety z Turyngii z kościoła pw. św. Jana Chrzciciela w Malborku.” In Święci orędownicy. Rzeźba gotycka na Zamku w Malborku. Katalog wystawy, ed. Monika Czapska, 171–178. Malbork: MZM, 2013.
Ratuszna, Jolanta. “Technika wykonania kamiennych rzeźb czeskiego stylu pięknego na przykładzie zespołu zabytków z państwa zakonnego w Prusach.” In Rzeźba kamienna czeskiego stylu pięknego z lat 1380–1400 na terenie państwa zakonu krzyżackiego w Prusach. Materiał – technika – styl – funkcja, ed. Monika Jakubek-Raczkowska, 67–88. Malbork: MZM / Toruń: TNT, 2022.
Reinfuss, Roman. Ludowa rzeźba kamienna w Polsce. Wrocław: Ossolineum, 1989.
Rich, Jack C. The Materials and Methods of Sculpture. New York: Dover Publications INC., 2016 – reprint. Originally published New York: Oxford University Press, 1947.
Rockwell, Peter. The Art of Stone Working: a Reference Guide. Cambridge: Cambridge University Press, 1993.
Ruszkowska, Agnieszka. “Analiza reliktów polichromii rzeźby św. Elżbiety na podstawie badań wykonanych w projekcie.” In Rzeźba kamienna czeskiego stylu pięknego z lat 1380–na terenie państwa zakonu krzyżackiego w Prusach. Materiał – technika – styl – funkcja, ed. Monika Jakubek-Raczkowska, 335–336. Malbork: MZM / Toruń: TNT, 2022.
Rzeźba kamienna czeskiego stylu pięknego z lat 1380–1400 na terenie państwa zakonu krzyżackiego w Prusach. Materiał – technika – styl – funkcja. Ed. Monika Jakubek-Raczkowska. Malbork: MZM / Toruń: TNT, 2022.
Schmid, Bernhard. “Die bildende Kunst in Preußen zur Zeit des deutschen Ritterordens.” In Die Provinz Westpreußen in Wort und Bild, part 2, Einzelldarstellungen, ed. P. Gehrke, H. Preuss, R. Hecker and W. Schwandt, 449–459. Danzig: A. W. Kafemann, 1915.
Secker, Hans Friedrich. Gemälde Sammlung Stadtmuseum Danzig. Die Städtische Gemäldegalerie im Franziskanerkloster (Stadtmuseum). Vol. 1. Danzig: W. F. Burau, 1913.
Skoczylas, Janusz, and Małgorzata Szczepaniak. “Znaki kamieniarskie interesującym obiektem badań interdyscyplinarnych.” Przegląd Geologiczny 66, no. 6 (2018): 361–391.
Ślefarska, Kamila. “Problematyka konserwatorska-restauratorska figury św. Elżbiety z Muzeum Narodowego w Gdańsku.” In Rzeźba kamienna czeskiego stylu pięknego z lat 1380–1400 na terenie państwa zakonu krzyżackiego w Prusach. Materiał – technika – styl – funkcja, ed. Monika Jakubek-Raczkowska, 221–232. Malbork: MZM / Toruń: TNT, 2022.
Święci orędownicy. Rzeźba gotycka na Zamku w Malborku. Katalog wystawy. Ed. Monika Czapska. Malbork: MZM, 2013.
Weniger, Matthias. “Bernský skulpturální nálezový fundus a vědecký výzkum tzv. krásných piet / Der Berner Skulpturenfund und die Forschung zu den Schönen Vesperbildern.” In Pražská Pieta v Bernu. Předmět obchodu – modla – muzejní exponát, ed. Susan Marti, Richard Němec, and Marius Winzeler, 145–163. Praha: Narodní galerie / Bern: Bernisches Historisches Museum, 2018.
Witelo. „Optyka,” transl. Władysław Tatarkiewicz. In Jan Białostocki, Myśliciele, kronikarze i artyści o sztuce. Od starożytności do 1500 roku, 179–183. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2001.
Żuchowski, Tadeusz J., Poskromienie materii. Nowożytne zmagania rzeźbiarzy z marmurem kararyjskim. Michał Anioł, Bernini, Canova. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2010.
Internet sources:
„Styl piękny w redakcji czeskiej w Prusach,” https://marlstone.zamek.malbork.pl/ Accessed June 20, 2023.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Kamila Ślefarska
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
CC BY-ND 4.0. Posiadaczem prawa autorskiego (Licencjodawcą) jest Autor, który na mocy umowy licencyjnej udziela nieodpłatnie prawa do eksploatacji dzieła na polach wskazanych w umowie.
- Licencjodawca udziela Licencjobiorcy licencji niewyłącznej na korzystanie z Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego w następujących polach eksploatacji: a) utrwalanie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego; b) reprodukowanie (zwielokrotnienie) Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego drukiem i techniką cyfrową (e-book, audiobook); c) wprowadzania do obrotu egzemplarzy zwielokrotnionego Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego; d) wprowadzenie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego do pamięci komputera; e) rozpowszechnianie utworu w wersji elektronicznej w formule open access na licencji Creative Commons (CC BY-ND 4.0) poprzez platformę cyfrową Wydawnictwa Naukowego UMK oraz repozytorium UMK.
- Korzystanie przez Licencjobiorcę z utrwalonego Utworu ww. polach nie jest ograniczone czasowo ilościowo i terytorialnie.
- Licencjodawca udziela Licencjobiorcy licencji do Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego nieodpłatnie na czas nieokreślony
PEŁEN TEKST UMOWY LICENCYJNEJ >>
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 156
Liczba cytowań: 0
