Nieznana chorągiew procesyjna z dziedzictwa kongregacji chełmińskiej w zbiorach Muzeum Diecezjalnego w Toruniu
DOI:
https://doi.org/10.12775/AUNC_ZiK.2022.007Słowa kluczowe
chorągiew procesyjna, benedyktynki, kongregacja chełmińska, Toruń, tkanina artystyczna, hafciarstwo, św. Wojciech, problematyka konserwatorskaAbstrakt
W zbiorach Muzeum Diecezjalnego w Toruniu (MDT) znajduje się rzadki parament z XVII wieku – dwustronnie malowana (olej na płótnie) i na awersie haftowana (nici jedwabne i złote na kanwie płóciennej) chorągiew procesyjna, ukazująca świętą z zakonu benedyktynek (św. Gertrudę lub Scholastykę) i św. Biskupa (Wojciecha?). Obiekt zachował się w stanie destruktu, a jego dokładna proweniencja ani dzieje nie są znane. Na podstawie ikonografii oraz cech rękodzieła, mających analogie w innych nowożytnych haftowanych tekstyliach z regionu, można z dużym prawdopodobieństwem zakładać, że jest to element spuścizny po benedyktynkach kongregacji chełmińskiej, prawdopodobnie z Torunia. Artykuł referuje wyniki badań (ikonograficznych, zabytkoznawczych technologicznych – IR, UV, XRF), jakim poddano zabytek przy okazji przygotowania go na ekspozycję na wystawie czasowej „Diocesis nostrae patroni. Wspólne dziedzictwo diecezji chełmińskiej i toruńskiej” w MDT w 2022 roku i później, podczas trwania wystawy. Autorzy podkreślają jego unikatowy walor w zakresie funkcji i historyczną wartość jako dziedzictwa pokasacyjnego. Zwracają także uwagę na poważne związane z nim wyzwanie konserwatorsko-ekspozycyjne, którego podjęcie mogłoby wywołać szereg dylematów, ale i przynieść nowe rozwiązania dla praktyki konserwacji zabytkowych tekstyliów oraz zagadnień w dziedzinie projektowania ekspozycji muzealnej.
Bibliografia
Braun, Joseph. Die liturgischen Paramente in Gegenwart und Vergangenheit. Freiburg in Br.: Herder, 1924.
Bucław, Katarzyna. „Haftowana poduszka na relikwie z kościoła św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty – niespodziewane odkrycie w katedrze toruńskiej.” W Dziedzictwo Torunia i ziemi chełmińskiej – odkrycia i reinterpretacje, red. Monika Jakubek-Raczkowska, 207–220, il. [s.] 394–404. (Studia i materiały z dziedzictwa kulturowego Torunia i regionu 4). Toruń: TNOiK, 2021.
Cybulska, Maria. „Grafika komputerowa jako narzędzie wspomagające konserwację zabytków tekstylnych na przykładzie makaty herbowej kardynała Michała Stefana Radziejowskiego.” W Tekstylia w zborach sakralnych. Inwentaryzacja – konserwacja – przechowywanie, red. Helena Hryszko, Anna Kwaśnik-Gliwińska, i Monika Stachurska, 292–299. Warszawa: ASP, 2013.
Felbecker, Sabine. Die Prozession. Historische und systematische Untersuchungen zu einer liturgischen Ausdruckshandlung (Münstener Theologische Abhandlungen 39). Allenberge: Oros Verlag, 1995.
Górski, Karol. „Z metodyki badań historii kultury duchowej.” Przegląd Historyczny 61, z. 3 (1970): 388–402.
Kruszyński, Tadeusz. „Dalmatyka i tunicella obok kapy w stroju pontyfikalnym.” Przegląd Teologiczny 9, z. 3 (1928): 56–64.
Löther, Andrea. Prozessionen in spätmittelalterlichen Städten. Politische Partizipation, obrigkeitliche Inszenierung, städtische Einheit (Norm und Struktur. Studien zur sozialen Wandel in Mittelalter und frühen Neuzeit 12). Köln–Weimar–Wien: Böhlau Verlag, 1999.
Łukawska, Małgorzata. De habitu virginum: żeński ubiór zakonny na przykładzie polskich klasztorów epoki przedrozbiorowej: symbolika i ewolucja form. Warszawa: Wydawnictwo Salezjańskie, 2021.
Łyczak, Bartłomiej. „Dawny barokowy ołtarz główny w kościele Świętojańskim w Toruniu i jego przekształcenia.” W Opus temporis. Aneks. Toruńskiej katedry historia najnowsza. Prace konserwatorskie w latach 2018–2019, red. Katarzyna Kluczwajd, 83–96. Toruń: Wydawnictwo Diecezjalne, 2019.
Michałowska, Marta. Leksykon włókiennictwa: surowce i barwniki, narzędzia i maszyny, techniki i technologie, wyroby i dziedziny. Warszawa: Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków, 2006.
Nowowiejski, Antoni. Wykład liturgii Kościoła katolickiego. T. 1–3. Warszawa: Drukarnia Franciszka Czerwińskiego, 1902.
Ptak, Jan. Weksylologia polska. Warszawa: Znak, 2016.
Raczkowski, Juliusz. „Obraz ‘Adoracja Chrystusa Ukrzyżowanego przez obie gałęzie benedyktyńskie’: Bartłomiej Strobel Młodszy / Toruń (?) 1634.” W Dioecesis nostrae patroni: wydawnictwo jubileuszowe z okazji trzydziestej rocznicy erygowania Diecezji Toruńskiej, red. Juliusz Raczkowski, 430–435. (Studia i Materiały z Dziedzictwa Kulturowego Torunia i Regionu 5). Toruń: TNOiK, 2022.
Raczkowski, Juliusz, i Katarzyna Bucław. „Sztandar procesyjny ze św. Scholastyką i św. Wojciechem (?): warsztat toruński, klasztorna pracownia benedyktynek, 1. połowa XVII wieku.” W Dioecesis nostrae patroni: wydawnictwo jubileuszowe z okazji trzydziestej rocznicy erygowania Diecezji Toruńskiej, red. Juliusz Raczkowski, 436–441. (Studia i Materiały z Dziedzictwa Kulturowego Torunia i Regionu 5). Toruń: TNOiK, 2022.
Rituale Romanum Pauli V. Pont. Max. Jussu Editum. Addita formula pro benedicendis populo & agris ŕ s. rituum congregatione approbata. Antverpiae: Architypographia Plantiniana, 1826.
Rouba, Bogumiła, i Jolanta Dudała. „Konserwacja chorągwi procesyjnych ze Świecia.” Ochrona Zabytków 48, nr 2 (1995): 189–196.
Sawicka, Stanisława. „Pomorski rękopis iluminowany z XVII w.” W Studia Pomorskie, t. 1, red. Michał Walicki, 263–332. Wrocław–Kraków: Ossolineum, 1957.
Stanilewicz, Karolina, „Dwie makaty herbowe.” W Święto baroku. Sztuka w służbie prymasa Michała Stefana Radziejowskiego (1645–1705), t. 1, red. Jerzy Żmudziński, 236–237. Warszawa: Muzeum Pałac w Wilanowie, 2009.
Stanilewicz, Karolina. „Haftowane makaty w zbiorach katedry łowickiej.” Biuletyn Informacyjny Konserwatorów Dzieł Sztuki 17, nr 1/2 (2006): 60–64.
Stanilewicz, Karolina. „The Role of Monastic Embroidery Workshops in the Formation of the Early Modern Polish Embroidery.” Folia Historica Cracoviensia 22 (2016): 467–482 https://doi.org/10.15633/fhc.2091.
Stanilewicz, Karolina. „Zabytkowe hafty norbertanek żukowskich. Stan badań po czterdziestu latach.” Folia Historica Cracoviensia 15 (2018): 27–41 https://doi.org/10.15633/fhc.3319
Stróżyk, Paula. „Działalność nowożytnych klasztornych pracowni hafciarskich na przykładzie Żarnowca.” Rocznik Gdański 73–74 (2013–2014): 47–70.
Szczypkówna, Maria. „Hafty żarnowieckie.” Zeszyty Naukowe Uniwersytetu im. A. Mickiewicza 2 (1960): 159–227.
Szołdrski, Stanisław. Kronika benedyktynek chełmińskich. Pelplin: Kuria Biskupia, 1937.
Sztyber, Beata. „Antependium haftowane, 1721” [hasło kat.]. W Klejnot w koronie Rzeczpospolitej. Sztuka zdobnicza Prus Królewskich. Katalog, t. 2, red. Czesława Betlejewska, nr kat. VI.19, 369. Gdańsk: Muzeum Narodowe, 2006.
Sztyber, Beata. „Antependium haftowane ze św. Katarzyną Szwedzką, 1. połowa XVIII wieku” [hasło kat.]. W Klejnot w koronie Rzeczpospolitej. Sztuka zdobnicza Prus Królewskich. Katalog, t. 2, red. Czesława Betlejewska, nr kat. VI.18, 368–369. Gdańsk: Muzeum Narodowe, 2006.
Sztyber, Beata. „Żarnowiec, klasztorna pracownia benedyktynek. Ornat błękitny haftowany kon. XVII i pocz. XVIII w.” [hasło kat.]. W Aurea porta Rzeczpospolitej. Sztuka Gdańska od poł. XV do końca XVIII wieku. Katalog, red. Teresa Grzybkowska i Jolanta Talbierska. Gdańsk: Muzeum Narodowe, 1997.
Śniegulska-Gomuła, Magdalena. „Haftowane paramenty z pomorskich klasztorów Panien Benedyktynek Kongregacji Chełmińskiej.” W Rzemiosło artystyczne w Prusach Królewskich, red. Jacek Kriegseisen, 186–199. Gdańsk: Wydawnictwo UG, 2009.
Śniegulska-Gomuła, Magdalena. „Zabytki hafciarstwa z warsztatów klasztornych Panien Benedyktynek Kongregacji Chełmińskiej od 1579 roku do końca XVIII stulecia.” Rozprawa doktorska. Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika, 2006.
Śniegulska-Gomuła, Magdalena. „Zabytki hafciarstwa z warsztatów klasztornych Panien Benedyktynek Kongregacji Chełmińskiej od 1579 roku do końca XVIII stulecia.” W Tekstylia w zborach sakralnych. Inwentaryzacja – konserwacja – przechowywanie, red. Helena Hryszko, Anna Kwaśnik-Gliwińska, i Monika Stachurska, 386–392. Warszawa: ASP, 2013.
„Żywot św. Wojciecha.” W Książeczka jubileuszowa z powodu 900 rocznicy śmierci św. Wojciecha biskupa i męczennika wydana z polecenia Najprzew. Ks. Arcybiskupa dla archidyecezyi Gnieźnieńskiej i Poznańskiej. Poznań: Drukarnia Kuryera Poznańskiego1897.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Juliusz Raczkowski, Katarzyna Bucław
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
CC BY-ND 4.0. Posiadaczem prawa autorskiego (Licencjodawcą) jest Autor, który na mocy umowy licencyjnej udziela nieodpłatnie prawa do eksploatacji dzieła na polach wskazanych w umowie.
- Licencjodawca udziela Licencjobiorcy licencji niewyłącznej na korzystanie z Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego w następujących polach eksploatacji: a) utrwalanie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego; b) reprodukowanie (zwielokrotnienie) Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego drukiem i techniką cyfrową (e-book, audiobook); c) wprowadzania do obrotu egzemplarzy zwielokrotnionego Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego; d) wprowadzenie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego do pamięci komputera; e) rozpowszechnianie utworu w wersji elektronicznej w formule open access na licencji Creative Commons (CC BY-ND 4.0) poprzez platformę cyfrową Wydawnictwa Naukowego UMK oraz repozytorium UMK.
- Korzystanie przez Licencjobiorcę z utrwalonego Utworu ww. polach nie jest ograniczone czasowo ilościowo i terytorialnie.
- Licencjodawca udziela Licencjobiorcy licencji do Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego nieodpłatnie na czas nieokreślony
PEŁEN TEKST UMOWY LICENCYJNEJ >>
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 649
Liczba cytowań: 0
