Malarka (nie)zwykła. Wanda Gentil-Tippenhauer i jej związki z międzywojenną Bydgoszczą
DOI:
https://doi.org/10.12775/AUNC_ZiK.2021.003Słowa kluczowe
Wanda Gentil-Tippenhauer, malarka, Bydgoszcz, wystawiennictwo, zbiory muzealne, bydgoskie Muzeum MiejskieAbstrakt
Wanda Gentil-Tippenhauer kojarzona jest głównie z twórczością zakopiańską. Zanim ta urodzona na Haiti malarka i miłośniczka gór osiadła w stolicy Tatr, w okresie międzywojennym utrzymywała prywatne i zawodowe kontakty z Bydgoszczą. W mieście nad Brdą, gdzie mieszkała z matką i siostrą, brała udział w działalności bydgoskiego środowiska artystycznego. W jej dorobku twórczym można znaleźć prace plastyczne, do których inspirację czerpała z pięknych widoków i architektury Bydgoszczy. Z dużym powodzeniem prezentowała swoje akwarele i inne dzieła na wystawach organizowanych przez lokalne Muzeum Miejskie, z „Pierwszą wystawą artystek polskich” (1930) na czele; dzięki temu pozyskano kilka jej obrazów i chustę batikową do tutejszych zbiorów muzealnych. Gentil-Tippenhauer jest jedną z nielicznych artystek, które kreowały bydgoską plastykę w Drugiej Rzeczypospolitej, jednak bydgoszczanom związki, jakie niewątpliwie miała z miastem nad Brdą, pozostają właściwie nieznane. Warto omówić aktywność tej (nie)zwykłej artystki w życiu kulturalnym międzywojennej Bydgoszczy, jej działalność artystyczną i literacką – także na tle twórczości innych przedwojennych malarek.
Bibliografia
Ź R Ó D Ł A
Archiwum Państwowe w Bydgoszczy (APB):
Polskie legalne organizacje, związki, stowarzyszenia, towarzystwa i komitety 1920–1939, 479, sygn. 28.
Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy (MOB), Biblioteka:
Doroczna wystawa Grupy Plastyków Pomorskich, sygn. 63.
Działalność Muzeum 1923–1945 (pisma różne).
Malarstwo Kazimierza Stabrowskiego, Wandy Gentil-Tippenhauer, 11 XII 1927–10 I 1928, sygn. 19.
Pierwsza wystawa artystek polskich, sygn. 32.
Wykaz teczek z wystawami.
Wystawa obrazów i grafiki artystek-malarek zamieszkałych w Bydgoszczy oraz grafiki zakupionej w ostatnim roku do zbiorów
muzeum, 20 III–10 IV 1932, sygn. 45.
XXIII Wystawy, Ausstellungen, sygn. 40.
K A R T Y N A U K O W E Z A B Y T K Ó W
Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy, Dział Historii, Chusta, Wanda Gentil-Tippenhauer, nr inw. MOB H-917, karta naukowa zabytku, oprac. Danuta Sójkowska, Bydgoszcz 2017.
Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy, Dział Sztuki, Dolina Białej Wody, Wanda Gentil-Tippenhauer, nr inw. MOB MW-412, karta naukowa zabytku, oprac. Elżbieta Kantorek, Bydgoszcz 1978.
Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy, Dział Sztuki, Nad kanałem, Wanda Gentil-Tippenhauer, nr inw. MOB MW-413, karta naukowa zabytku, oprac. Elżbieta Kantorek, Bydgoszcz 1978.
O P R A C O W A N I A
Adresy miasta Bydgoszczy na rok 1923. Bydgoszcz: Władysław Weber, 1923.
Adresy miasta Bydgoszczy na rok 1925. Bydgoszcz: Władysław Weber, 1925.
Adresy miasta Bydgoszczy na 1926 rok. Bydgoszcz: Władysław Weber, 1926.
Borowska, Marta. „Wystawy Związku Plastyków Pomorskich i Grupy Plastyków Pomorskich w Muzeum Miejskim w Bydgoszczy w latach 1930–1936.” Porta Aurea 17 (2018): 133–161.
Borucki, Kazimierz. „Plastyka bydgoska w latach 1920–1945.” W Bydgoszcz w latach 1920–1970. Materiały z sesji popularnonaukowej, red. Jerzy Konieczny i Edmund Trempała (Prace Popularnonaukowe nr 6), 247–256. Bydgoszcz: Bydgoskie Towarzystwo Naukowe, 1972.
Cetera-Włodarczyk, Anna, i Alicja Kosim. Polskie przekłady Shakespeare’a w XIX wieku. Cz. I Zasoby, strategie, recepcja. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2019.
Chojnacka, Barbara. „Malarstwo w międzywojennej Bydgoszczy (1920–1939). Zapomniane dziedzictwo?” W Stare i nowe dziedzictwo Torunia, Bydgoszczy i regionu, red. Juliusz Raczkowski i Monika Jakubek-Raczkowska (Studia i Materiały z Dziedzictwa Kulturowego Torunia i Regionu 2), 175–198. Toruń: Wydział Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, 2018.
Chojnacka, Barbara. „Od bydgoskiej ‘Zachęty' do ‘Salonów Bydgoskich.' Związki i grupy artystyczne w latach 1921–1939.” W 100 lat Związku Polskich Artystów Plastyków. Zaczęło się w Krakowie w roku 1911. Historia ZPAP 1911–1939 w oparciu o kolekcję sztuki Muzeum Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy. Katalog wystawy, red. Elżbieta Kantorek, 35–43. Bydgoszcz: Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy, 2012.
Dział Sztuki: Powszechna Wystawa Krajowa. Poznań: Powszechna Wystawa Krajowa, 1929.
Gentil-Tippenhauerowa, Wiktoria. Bajki murzyńskie z Haiti. Warszawa: „Polska Zjednoczona,” 1931.
Grupa Plastyków Pomorskich. Bydgoszcz: Muzeum Miejskie w Bydgoszczy, 1934–1935.
Hojka, Zdzisław. Muzeum w Bydgoszczy. Dzieje i zbiory (Od kościoła Klarysek po Wyspę Młyńską. Muzeum w Bydgoszczy 1923–2008, t. 1, red. Michał Woźniak). Bydgoszcz: Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego, 2008.
Jakubowska, Agata. „Historia wystaw sztuki kobiet w Polsce. Wstęp.” Sztuka i Dokumentacja 15 (2016): 7.
Katalog Galerji Miejskiej, wystawa czerwiec–wrzesień 1929. Bydgoszcz: Muzeum Miejskie w Bydgoszczy, 1929.
Katalog ilustrowany Miejskiej Galerji obrazów i rzeźb w Bydgoszczy. Bydgoszcz: Muzeum Miejskie, 1929.
Katalog jubileuszowej wystawy zbiorowej obrazów prof. Kazimierza Stabrowskiego w 40-lecie jego pracy artystycznej oraz p. Wandy Gentil-Tippenhauer, grudzień 1927. Bydgoszcz: Muzeum Miejskie w Bydgoszczy, 1927.
Katalog I Wystawy Artystek Polskich styczeń–luty 1930. Bydgoszcz: Muzeum Miejskie w Bydgoszczy, 1930.
Księga adresowa m. Bydgoszczy 1933 rok. Bydgoszcz: Władysław Weber, 1933.
Księga adresowa miasta Bydgoszczy rocznik 1936/1937. Bydgoszcz: Jan Miernik, 1937.
Kulpińska, Katarzyna. „Studentki szkół artystycznych i artystki w Polsce okresu międzywojennego – wybrane aspekty profesji.” Acta Universitatis Lodziensis. Folia Sociologica 66 (2018): 33–53.
Morawińska, Agnieszka. „Malarki polskie między wojnami.” W Równe prawa i nierówne szanse. Kobiety w Polsce międzywojennej, red. Anna Żarnowska i Andrzej Szwarc, 255–269. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2000.
Mrozek, Zdzisław. „Polska kultura i sztuka w Bydgoszczy w latach 1920–1939.” W Historia Bydgoszczy. T. 2, cz. 1 1920–1939, red. Marian Biskup, 719–781. Bydgoszcz: Bydgoskie Towarzystwo Naukowe, 1999.
Oppenheim, Józef. Szlaki narciarskie Tatr Polskich i główne przejścia na południową stronę. Kraków: Polski Związek Narciarski, 1936.
Polska Bydgoszcz 1920–1930. Dziesięć lat pracy twórczej (Wydawnictwo Jubileuszowe). Bydgoszcz: Komitet Obchodu Dziesięciolecia Oswobodzenia Miasta Bydgoszczy, 1930.
Przewodnik po wystawie Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych, nr 51. Warszawa: Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie, 1930.
Shakespeare, William. Romeo i Julia. Tragedya w 5 aktach. Tłum. Wiktorya Rosicka. Łódź: Księgarnia L. Fischera, 1892.
Sieradzka, Anna. „Nie tylko Stryjeńska. Udział kobiet-artystek w tworzeniu stylu art. déco w Polsce.” W Kobieta i kultura. Kobiety wśród twórców kultury intelektualnej i artystycznej w dobie rozbiorów i w niepodległym państwie polskim. Zbiór studiów. T. 4, red. Anna Żarnowska i Andrzej Szwarc, 203–210. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 1996.
Sosnowska, Joanna. Poza kanonem. Sztuka polskich artystek 1880–1939. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2003.
Staniszewska, Anna. „Gentil-Tippenhauer Wanda Anna.” W Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze, rzeźbiarze, graficy. T. 2 D–G, red. Jolanta Maurin-Białostocka et al., 304–305. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk / Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1975.
Szatkowski, Wojciech. Józef Oppenheim, przyjaciel Tatr i ludzi. Zakopane–Łomianki: Muzeum Tatrzańskie / Wydawnictwo LTW, 2021.
Teichert, Małgorzata. „Wanda Anna Gentil-Tippenhauer.” W Artystki polskie. Katalog wystawy, red. Agnieszka Morawińska, 161. Warszawa: Muzeum Narodowe w Warszawie, 1991.
Zientara, Maria. „Artystki polskie i ich sztuka w latach 1900–1939. Część I. Nurt narodowej sztuki dekoracyjnej.” Krzysztofory. Zeszyty Naukowe Muzeum Historycznego Miasta Krakowa 25 (2007): 149–170.
ARTYKUŁY PRASOWE
„Bydgoszcz w Zachęcie Warszawskiej.” Gazeta Bydgoska, 2 października 1923, 4.
Gentil-Tippenhauer, Wanda. „Kościół w Szaradowie.” Gazeta Bydgoska, 12 września 1926, 6.
(hak) [Kuminek, Henryk]. „Wystawa Grupy Plastyków Pomorskich.” Dziennik Bydgoski, 6 stycznia 1935, 8.
(hak) [Kuminek, Henryk]. „Wystawa plastyków pomorskich dowodem żywotności kulturalnej regjonu.” Dziennik Bydgoski, 19 grudnia 1934, 8.
„Kronika. Wystawa artystek polskich.” Dziennik Bydgoski, 26 stycznia 1930, 1, 12.
„Koncert piątkowy.” Dziennik Bydgoski, 17 stycznia 1922, 3.
„Otwarcie nowej wystawy w Muzeum Miejskim.” Gazeta Bydgoska, 22 marca 1932, 7.
S.P.O. [Stefania Podhorska-Okołów]. „Malarstwo Wandy Gentil-Tippenhauer.” Bluszcz. Społeczno-Literacki Tygodnik Kobiecy 50 (1938): 2 (1246).
„Wystawa artystek polskich.” Gazeta Bydgoska. Kurjer Bydgoski, 26 stycznia 1930, 6.
„Wystawa malarek i rzeźbiarek.” Gazeta Bydgoska. Kurjer Bydgoski, 28 stycznia 1930, 5.
„Wystawa obrazów.” Dziennik Bydgoski, 12 kwietnia 1922, 3.
Z. M. [Zygmunt Malewski]. „Wystawa artystek polskich.” Dziennik Bydgoski, 4 lutego 1930, 5.
„Z Muzeum Miejskiego.” Dziennik Bydgoski, 13 grudnia 1927, 8.
„Z Muzeum Miejskiego.” Dziennik Bydgoski, 9 kwietnia 1932, 10.
N E T O G R A F I A
Karnkowska, Maria z Bartoszewiczów. „Wspomnienia cz. I i II”. Wydano przez Kazimierza Karnkowskiego, Baden CH-5400 – czerwiec 2013, [s.] 78. Dostęp 14 lipca 2020. file:///C:/Users/Ania/Desktop/Maria%20Karnkowska%20Wspomnienia%20(1).PDF.
Komisarek, Monika. „Wzbogaciły historię niepodległej Bydgoszczy. Zostały wyróżnione na wystawie. TVP 3 Bydgoszcz.” Dostęp 28 listopada 2020. https://bydgoszcz.tvp.pl/47005265/sylwetki-16-kobiet-zasluzonych-dla-bydgoszczy.
Król, Klaudia. „Zakopiańskie love story. Portal Tatrzański.” Dostęp 29 listopada 2020. https://portaltatrzanski.pl/wiedza/historia/zakopianskie-love-story,1651.
„Polski Szekspir.” Dostęp 8 marca 2021. http://polskiszekspir.uw.edu.pl/tlumacze
Radziewicz, Joanna. „Batik – z Indonezji do Polski.” Dostęp 7 września 2021. https://rme.cbr.net.pl/index.php/archiwum-rme/739-listopad-grudzien-nr-82/kultura-i--tradycje-ludowe/1102-batik-z-indonezji-do-polski.
„Straty wojenne Muzeum Miejskiego w Bydgoszczy. Giewont, Wanda Gentil-Tippenhauer, dawna numeracja O 00320.” Dostęp 27 listopada 2020. http://www.stratywojenne.muzeum.bydgoszcz.pl/straty/giewont/.
Szatkowski, Wojciech. „‘Ruda' Wanda i ‘Opcio'. Love story z Pysznej?” Dostęp 28 sierpnia 2021. http://archiwalna.muzeumtatrzanskie.pl/UserFiles/File/PDF/Ruda_Wanda_i_Opcio_Love_story_z_Pysznej.pdf.
Szatkowski, Wojciech „‘Ruda' Wanda – z Haiti do Zakopanego.” Dostęp 16 lipca 2020.
https://muzeumtatrzanskie.pl/ruda-wanda-z-haiti-do-zakopanego/.
„Wystawa: I Wystawa artystek polskich. Wystawy sztuki kobiet.” Dostęp 16 czerwca 2018.
http://wystawykobiet.amu.edu.pl/wystawa/i-wystawa-artystek-polskich,33.html.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Acta Universitatis Nicolai Copernici Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
CC BY-ND 4.0. Posiadaczem prawa autorskiego (Licencjodawcą) jest Autor, który na mocy umowy licencyjnej udziela nieodpłatnie prawa do eksploatacji dzieła na polach wskazanych w umowie.
- Licencjodawca udziela Licencjobiorcy licencji niewyłącznej na korzystanie z Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego w następujących polach eksploatacji: a) utrwalanie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego; b) reprodukowanie (zwielokrotnienie) Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego drukiem i techniką cyfrową (e-book, audiobook); c) wprowadzania do obrotu egzemplarzy zwielokrotnionego Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego; d) wprowadzenie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego do pamięci komputera; e) rozpowszechnianie utworu w wersji elektronicznej w formule open access na licencji Creative Commons (CC BY-ND 4.0) poprzez platformę cyfrową Wydawnictwa Naukowego UMK oraz repozytorium UMK.
- Korzystanie przez Licencjobiorcę z utrwalonego Utworu ww. polach nie jest ograniczone czasowo ilościowo i terytorialnie.
- Licencjodawca udziela Licencjobiorcy licencji do Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego nieodpłatnie na czas nieokreślony
PEŁEN TEKST UMOWY LICENCYJNEJ >>
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 750
Liczba cytowań: 0
