Studies on morphology and stylistics of early mediaeval ceramic vessels from Napole in Chełmno Land
DOI:
https://doi.org/10.12775/AUNC_ARCH.2012.009Abstract
Vessel ceramics belongs undoubtedly to the group of the most important movable sources obtained during excavation research. Studies on detailed early mediaeval pottery production should be regarded as essential part of past reconstruction process. Wide range of archaeological studies on settlements and grads carried out in Chełmno-Dobrzyń Lake District for over 20 years have substantially contributed to collecting source base concerning pottery. This source category elaboration constitutes one of the most significant tasks fulfilled by the Department of Archaeology of the Early Middle Ages of NCU in Toruń.
The necessity of conducting complex analysis of pottery ceramics focused researchers’ attention on absolute need of taking up studies on working out efficient analytic tool. These works started in mid 80’s of 20th century and led to creating, commonly accepted, program of describing the most significant technical-morphological features of vessel ceramics, modified and expanded in the course of further studies. Its first visible effect was the schedule of ceramics’ analysis from the lower Drwęca basin published by W. Chudziak (1991), which became the grounds for the project of early and late mediaeval vessels’ description from Chełmno Land, prepared in the beginning of the 90’s of the last century, modified by D. Poliński (1996). After next changes it was applied for elaboration of collections of vessels originating from the studies conducted within the „Adalbertus” research program (Chudziak, Poliński, Moszczyński 1997, pp. 83–95). Usefulness of this form in multi-aspect vessel ceramics’ analysis was confirmed in the following years, when it became a convenient tool for pottery description in objects obtained during rescue excavation studies in the sites placed on future motorway A1 situating. It enabled efficient ceramic material elaboration as well as obtaining the results easy to compare and draw general conclusions. As a result of many years’ work the scheme of technical-morphological features of ceramic vessels’ description was created finally, which is a flexible tool and the elements included enable, without its integrity damage, to make slight changes, which in turn ease elaborating of various technically and stylistically ceramics of early and late phases of early Middle Ages. It has been in use for some years in analyses of ceramics collection from Kałdus, counting several hundred thousand items (Błędowski 2004; Chudziak 2003) as well as numerous other sites, which material has been prepared for publication. This project has been also adopted in other centers beyond Toruń University (compare: Grążawski 2002; Trzeciecka, Trzeciecki 2002, pp. 99–134; Trzeciecki 2002, pp. 111–180).
As the major mean of work the scheme was used in elaborating nearly 30 thousand item collection of ceramics originating from the studies carried out in the years 1991–1994 in Napole, kujawsko-pomorskie province (Bojarski 2006). The settlement complex studied by the Institute of Archaeology of NCU, consisting of a grad and two quasi-opened settlements delivered the vessel collection dating from 2nd half of 7th century until the beginning of 13th century. The ceramics originating from Napolski micro-region was regarded as a collection fully representative for the whole early mediaeval pottery manufacturing requiring, therefore comprehensive elaboration.
The article above contains the presentation of the first part of vessel ceramics’ analysis, consisting of the description of physical pottery features, including technical- technological characteristics (techniques of manufacturing, kind of mass used, pottery recipe and conditions of baking), but also the ones concerning pottery stylistic- morphological features (multistage classification of dish forms, ordination of outlets and bottoms, ornamentation motifs and complete decorative systems). The complete material, without any division it into separate sites or collections, was subjected to analysis recognizing the technique of vessels’ manufacturing with distinguishing five technical groups (hand-made vessels, through partially wheel-thrown ones up to completely wheel-thrown objects) as a crucial criterion. The results obtained became the base for further concluding on the subject of transformations observed in pottery manufacturing and defining chronological-spatial bonds of Napole ceramics as well as its periodization. Considerations on the subject compose the grounds for separate author’s publication (in preparing).
References
Błędowski P.
-2004 Wczesnośredniowieczny obiekt kultowy z grodziska w Kałdusie na Pomorzu Wschodnim, maszynopis pracy magisterskiej w Instytucie Archeologii UMK, Toruń.
Boguwolski R., Poliński D.
-1997 Wczesnośredniowieczne osiedle w Wieldządzu, woj. toruńskie (badania w 1995 roku), [w:] Wczesnośredniowieczny szlak, s. 131–161.
Bojarski J.
-1997a Wczesnośredniowieczne grodzisko w Szynwałdzie, woj. toruńskie (badania w 1995 roku), [w:] Wczesnośredniowieczny szlak, s. 163–186.
-1997b Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Klasztorku, woj. elbląskie, stanowiska 1 i 4 (badania w 1995 roku), [w:] Wczesnośredniowieczny szlak, s. 187–217.
-2004 Lisewo, stanowisko 26. Okres wczesnośredniowieczny, maszynopis w Instytucie Archeologii UMK, Toruń.
-2006 Wczesnośredniowieczny mikroregion osadniczy w Napolu na ziemi chełmińskiej. Wytwórczość garncarska jako źródło poznania lokalnych procesów kulturowych, maszynopis rozprawy doktorskiej w Instytucie Archeologii UMK, Toruń.
-2007 Wczesnośredniowieczne pucharki ceramiczne z Napola (woj. kujawsko-pomorskie) jako podstawa rekonstrukcji kontaktów kulturowych w strefi e chełmińsko-dobrzyńskiej, Archaeologia Historica Polona, t. 17, s. 397–421.
-2012 Wczesnośredniowieczny mikroregion osadniczy w Napolu na ziemi chełmińskiej. Wytwórczość garncarska jako źródło poznania lokalnych procesów osadniczych, Toruń.
Bojarski J., Poliński D.
-1999 Wczesnośredniowieczna ceramika z Płochocinka, gm. Warlubie, stan. 14a i 14b, maszynopis w Instytucie Archeologii UMK, Toruń.
Borkovsky I.
-1940 Staroslovanská keramika ve Střední Europě. Studie k počátkům slovanské kultury, Praha.
Brzostowicz M.
-2002 Bruszczewski zespół osadniczy we wczesnym średniowieczu, Poznań.
Brzostowicz M., Sikorski A., Wójciak A.
-1997 Wartości techniczne i użytkowe wielkopolskich naczyń glinianych z IX–X wieku, Fontes Archaeologici Posnanesies, t. 38, s. 5–12.
Buko A.
-1981 Wczesnośredniowieczna ceramika sandomierska, Wrocław.
-1990 Ceramika wczesnopolska. Wprowadzenie do badań, Wrocław.
Chudziak W.
-1991 Periodyzacja rozwoju wczesnośredniowiecznej ceramiki z dorzecza dolnej Drwęcy (VII–XI/XII w.). Podstawy chronologii procesów zasiedlenia, Toruń.
-1995 O chronologii wczesnośredniowiecznego grodu in Culmine (uwagi na podstawie wyników analizy ceramiki naczyniowej, Acta Universitatis Nicolai Copernici, Archeologia 23, s. 19–36.
-1996 Zasiedlenie strefy chełmińsko-dobrzyńskiej we wczesnym średniowieczu (VII–XI w.), Toruń.
-2002 Strefa chełmińsko-dobrzyńska we wczesnym średniowieczu – próba bilansu dorobku badawczego, [w:] Archeologia toruńska. Historia i teraźniejszość, red. B. Wawrzykowska, Toruń, s. 137–150.
-2003 Wczesnośredniowieczna przestrzeń sakralna in Culmine na Pomorzu Nadwiślańskim, Mons Sancti Laurentii, t. 1. Toruń.
Chudziak W., Poliński D., Moszczyński A.
-1997 Schemat analizy opisowej wczesnośredniowiecznej ceramiki naczyniowej, [w:] Wczesnośredniowieczny szlak, s. 83–95.
Dąbrowska E.
Uwagi o chronologii najstarszej wczesnośredniowiecznej ceramiki w Małopolsce, Sprawozdania z posiedzeń Komisji Oddziału PAN w Krakowie, styczeń–czerwiec, Kraków, s. 55–63.
-1973 Wielkie grody dorzecza górnej Wisły. Ze studiów nad rozwojem organizacji terytorialno-plemiennej w VII–X wieku, Wrocław.
Dulinicz M., Moszczyński W.
-1998 Wczesnośredniowieczne osady w Miszewku Strzałkowskim i Wykowie, [w:] Osadnictwo pradziejowe i wczesnośredniowieczne w dorzeczu Słupianki, pod Płockiem, red. M. Dulinicz, Archeologia Mazowsza i Podlasia. Studia i materiały, t. 1, Warszawa, s. 109–143.
Dymaczewska U.
-1970 Ceramika wczesnośredniowieczna z Santoka, pow. Gorzów Wlkp., Slavia Antiqua, t. 16, s. 145–241.
Dzieduszycki W.
-1980 Przemiany w strukturze garncarstwa polskiego w 2 połowie XIII i w 1 połowie XIV wieku, Archeologia Polski, t. 24, z. 2, s. 363–379.
-1982 Wczesnomiejska ceramika kruszwicka w okresie od połowy X w. do połowy XIV w., Wrocław.
Gardawski A.
-1970 Chodlik – cz. 1. Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy, Wrocław.
Grążawski K.
-2002 Przemiany w wytwórczości garncarskiej w rejonie środkowej Drwęcy we wczesnym średniowieczu (2 połowa VII w.–1 połowa XIII w.), Włocławek.
Grupa M.
-1990 Wczesnośredniowieczna ceramika naczyniowa z osady podgrodowej w Gronowie, woj. toruńskie (stanowisko 2), [w:] Studia nad osadnictwem średniowiecznym ziemi chełmińskiej. Gronowski mikroregion osadniczy, red. J. Olczak, Toruń, s. 78–105.
Hensel W.
-1950 Studia i materiały do osadnictwa Wielkopolski wczesnohistorycznej, t. 1, Poznań.
Hilczer-Kurnatowska Z., Kara M.
-1994 Die Keramik vom 9. bis zur Mitte des 11. Jahrhunderts in Großpolen, [w:] Slawische Keramik in Mitteleuropa vom 8. bis zum 11. Jahrhundert, Internationale Tagungen in Mikulčice, t. 1, red. Č. Staňa, Brno, s. 121–141.
Kruppé J.
-1967 Garncarstwo warszawskie w wiekach XIV i XV, Wrocław.
Kurnatowska Z.
-1973 Główne momenty w rozwoju wczesnośredniowiecznego garncarstwa polskiego, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, R. 21, nr 3, s. 435–447.
Lachowicz F., Olczak J., Siuchniński K.
-1977 Osadnictwo wczesnośredniowieczne na Pobrzeżu i Pojezierzu Wschodniopomorskim. Wybrane obszary próbne, Poznań.
Lepówna B.
-1968 Garncarstwo gdańskie w X–XIII wieku, [w:] Gdańsk wczesnośredniowieczny, t. 7, red. J. Kamińska, Gdańsk.
Lodowski J.
-1980 Dolny Śląsk na początku wczesnego średniowiecza (VI–X w.). Podstawy osadnicze i gospodarcze, Wrocław.
Łosiński W.
-1972 Początki wczesnośredniowiecznego osadnictwa grodowego w dorzeczu dolnej Parsęty (VII–XI/XII w.), Wrocław.
Łosiński W., Rogosz R.
-1983 Zasady klasyfi kacji i schemat taksonomiczny ceramiki, [w:] Szczecin we wczesnym średniowieczu. Wzgórze Zamkowe, red. E. Cnotliwy, L. Leciejewicz, W. Łosiński, Szczecin, s. 202–226.
-1986a Próba periodyzacji ceramiki wczesnośredniowiecznej ze Szczecina, [w:] Problemy chronologii ceramiki wczesnośredniowiecznej na Pomorzu Zachodnim, red. J. Gromnicki, Warszawa, s. 51–61.
-1986b Metody synchronizacji warstw kulturowych wczesnośredniowiecznych obiektów wielowarstwowych na podstawie analizy ceramiki ze Szczecina, [w:] Problemy chronologii ceramiki wczesnośredniowiecznej na Pomorzu Zachodnim, red. J. Gromnicki, Warszawa, s. 9–50.
Miśkiewiczowa M.
Mazowsze płockie we wczesnym średniowieczu, Płock.
Moździoch S.
-2002 Castrum Munitissimum Bytom: Lokalny ośrodek władzy w państwie wczesnopiastowskim, Warszawa.
Musianowicz K.
-1969 Drohiczyn we wczesnym średniowieczu, Materiały Wczesnośredniowieczne, t. 6, s. 7–228.
Nawrolski T.
-1976 Metody opracowań późnośredniowiecznej ceramiki (z doświadczeń szczecińskiej Pracowni Archeologiczno-Konserwatorskiej PKZ), Biuletyn Informacyjny PKZ, nr 32, s. 127–138.
Parczewski M.
-1977 Projekt kwestionariusza cech naczyń z okresu wczesnego średniowiecza, Sprawozdania Archeologiczne, t. 29, s. 220–247.
-1984 Płaskowyż Głubczycki we wczesnym średniowieczu, Kraków.
-1989 Żukowice pod Głogowem w zaraniu średniowiecza, Głogowskie Zeszyty Naukowe, z. 2, Głogów.
Die Anfänge der frühslawischen Kultur in Polen, Vien.
Piekalski J.
-1991 Wrocław średniowieczny. Studium kompleksu osadniczego na Ołbinie w VII–XIII w., Wrocław.
Poleski J.
-1992 Podstawy i metody datowania okresu wczesnośredniowiecznego w Małopolsce, Kraków.
-1994 Die Keramik des 7.–11. Jahrhunderts in Kleinpolen. Forschungsstand und Forschungsperspektiven, [w:] Slawische Keramik in Mitteleuropa vom 8. bis zum 11. Jahrhundert, Internationale Tagungen in Mikulčice, t. 1, red. Č. Staňa, Brno, s. 155–164.
Poliński D.
-1996 Przemiany w wytwórczości garncarskiej na ziemi chełmińskiej u schyłku wczesnego i na początku późnego średniowiecza, Archaeologia Historica Polona, t. 4, Toruń.
-1997a Badanie udarności, nasiąkliwości oraz twardości powierzchniowej średniowiecznej ceramiki z ziemi chełmińskiej, Archaeologia Historica Polona, t. 6, s. 149–166.
-1997b Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Chełmży, woj. toruńskie (badania w 1995 roku), [w:] Wczesnośredniowieczny szlak, s. 97–130.
-1999 Wczesnośredniowieczna ceramika z Bąkowa, gm. Warlubie, stan. 8, maszynopis w Instytucie Archeologii UMK, Toruń.
-2003 Stan i perspektywy badań nad wczesnośredniowiecznym garncarstwem ziemi chełmińskiej, [w:] Studia, s. 129–149.
Pozostałości osadnictwa
-2008 Pozostałości wczesnośredniowiecznego osadnictwa w strefie przebiegu autostrady A–1 w województwie kujawsko-pomorskim. Katalog źródeł, red. J. Olczak, W. Chudziak, Toruń.
Radwański K.
-1968 Wczesnośredniowieczna ceramika krakowska i zagadnienie jej chronologii, Wiadomości Archeologiczne, t. 9, s. 5–89.
Rauhutowa J.
-1976 Czersk we wczesnym średniowieczu, Wrocław.
Rzeźnik P.
-1992 Uwagi na temat funkcji nakładki na tarczę koła w garncarstwie wczesnośredniowiecznym na ziemiach polskich, Studia Archeologiczne, t. 22, s. 129–145.
-1995 Ceramika naczyniowa z Ostrowa Tumskiego we Wrocławiu w X–XI wieku, Poznań.
Rzeźnik P., Stoksik H.
-2005 Technologia wczesnośredniowiecznego warsztatu garncarskiego na podstawie analiz fi zykochemicznych naczyń z grodu na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu, Slavia Antiqua, t. 46, s. 115–136.
Schuldt E.
-1956 Die slawische Keramik in Mecklenburg, Berlin.
Stan i potrzeby badań
-2006 Stan i potrzeby badań nad wczesnym średniowieczem w Polsce – 15 lat później, red. W. Chudziak, S. Moździoch, Toruń–Wrocław–Warszawa.
Stoksik H.
-2007 Technologia warsztatu ceramicznego średniowiecznego Śląska w świetle badań specjalistycznych i eksperymentalnych, Wrocław.
Studia
-2003 Studia nad osadnictwem średniowiecznym ziemi chełmińskiej, t. 5, red. W. Chudziak, Toruń.
Szymański W.
Szeligi pod Płockiem na początku wczesnego średniowiecza. Zespół osadniczy z VI–VII w., Wrocław.
Trzeciecka A., Trzeciecki M.
-2002 Ceramika wczesnośredniowieczna. Z badań na terenie posesji Szklary 1–Szklary 5, [w:] Dominikańskie centrum św. Jacka w Gdańsku. Badania archeologiczne, t. 2, red. A. Gołembnik, Warszawa, s. 99–134.
Trzeciecki M.
-2002 Ceramika wczesnośredniowieczna z terenu grodu i osady tarkowej w Płocku, [w:] Wczesnośredniowieczny Płock, red. A. Gołembnik, Warszawa, s. 111–180.
Wczesnośredniowieczne grodziska
-1994 Wczesnośredniowieczne grodziska ziemi chełmińskiej. Katalog źródeł, red. J. Chudziakowa, Toruń.
Wczesnośredniowieczny szlak Wczesnośredniowieczny szlak lądowy z Kujaw do Prus (XI wiek). Studia i materiały, red. W. Chudziak, Toruń.
Weinkauf M.
-2002 Ceramika naczyniowa z wczesnośredniowiecznego grodziska i osady w Skępem, woj. kujawsko-pomorskie (stanowiska 1, 2), [w:] Studia nad wczesnośredniowiecznym osadnictwem ziemi chełmińskiej, t. 4, red. W. Chudziak, Toruń, s. 67–172.
Zbierski A.
-1978 Rozwój przestrzenny Gdańska w IX–XIII w., [w:] Historia Gdańska, t. 1: Do roku 1454, red. E. Cieślak, Gdańsk, s. 71–125.
Żaki A.
-1974 Archeologia Małopolski wczesnośredniowiecznej, Wrocław.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
Stats
Number of views and downloads: 911
Number of citations: 0