Wybrane problemy typowania i kwalifikowania akt z okresu komunistycznego w realizacji zapisów art. 25 i 27 Ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w latach 2007–2012

Анотація

Artykuł jest skróconą i uzupełnioną wersją Raportu o wykonywaniu podstawowych zadań związanych z realizacją zapisów art. 25 i 27 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (Dz. U. z 2007 r. Nr 63 poz. 424 ze zm.) w ramach Sekcji Gromadzenia BUiAD w latach 2007–2012, który powstał w Biurze Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów IPN we wrześniu 2012 r. Problemy typowania i kwalifikowania akt z okresu komunistycznego na jakie natrafiono w trakcie realizacji zapisów omawianej ustawy miały i nadal mają znaczący wpływ na kształtowanie narodowego zasobu archiwalnego. Podejmowane w latach 2007–2012 w pionie archiwalnym IPN próby uporządkowania metod i procedur w tym zakresie ukazały wiele trudności w realizacji i przestrzeganiu zapisów cytowanej ustawy w praktyce. Szczegółowej analizie poddano wówczas system prawny oraz metodologię przyjętych działań, a raczej jej brak. Poddano również krytyce współpracę w omawianym zakresie pomiędzy instytucjami archiwalnymi odpowiedzialnymi za realizację zapisów cytowanej ustawy oraz wskazano na jej konsekwencje. Na podstawie wyników współpracy IPN z Naczelną Dyrekcją Archiwów Państwowych, Ministerstwem Sprawiedliwości, Ministerstwem Spraw Wewnętrznych, Ministerstwem Obrony Narodowej i organami więziennictwa wskazano liczne przypadki braku stosowania odpowiednich metod kwalifikowania znacznej części akt z okresu komunistycznego oraz brak odpowiednich działań nadzoru archiwalnego w tym zakresie. Podano również przykłady wskazujące na konieczność większego zaangażowania się Instytutu w proces ocalenia spuścizny archiwalnej stanowiącej niekiedy jedyne i unikatowe źródło do badań nad funkcjonowaniem szeroko rozumianego aparatu represji państwa komunistycznego. Wykazano jednocześnie, że IPN pozostaje jedyną instytucją, która posiada prawne środki nacisku na instytucje i w minimalnym zakresie monituje te problemy na terenie całego kraju. Efektem przywołanych działań są przedstawione propozycje zmian w prawie archiwalnym oraz definicje „aparatu represji” i „represji z motywów politycznych” stanowiące efekt prac powołanej przez Prezesa IPN Komisji do opracowania katalogów przepisów prawnych stanowiących podstawę do stosowania represji z motywów politycznych oraz stosowanych w sprawach przeciwko sprawcom przestępstw stanowiących zbrodnie nazistowskie, komunistyczne i zbrodnie przeciwko pokojowi, ludzkości lub zbrodnie wojenne.