Listy z Ziemi Wałeckiej i Krajny do końca XVIII w. z zasobu Archiwum Państwowego w Toruniu

Abstrakt

Artykuł próbuje przybliżyć korespondencję z miast ziemi wałeckiej i Krajny do magistratu toruńskiego na podstawie listów przechowywanych w zasobie Archiwum Państwowego w Toruniu. Przedstawionych zostało 75 opisów katalogowych listów z 12 miast położonych na północno – zachodnich terenach przygranicznych przedrozbiorowej Rzeczpospolitej. Nie można wykluczyć, iż w toruńskim archiwum jest ich więcej, ale kwerendzie zostały poddane jedynie 2 zespoły: wybrane serie tzw. Katalogu II (Akta miasta Torunia) i Katalog III (Listy cechowe). Granice chronologiczne przedstawionej korespondencji zawierają się w latach 1402 – 1799, przy czym znaczna większość pochodzi z XVIII wieku. Jej wystawcami są zarówno osoby prywatne, jak i instytucje (cechy rzemieślnicze, rady miejskie, sądy, rada gminy ewangelickiej). Wśród listów cechowych i od rad miejskich można znaleźć tzw. listy dobrego urodzenia (Geburtsbrief), listy potwierdzające naukę zawodu (Lehrbrief) i listy polecające (Empfehlungsbrief). Pisma sądowe dotyczą spraw podobnych do dzisiejszych: kwestie spadkowe, pozwy o oszustwo przez kontrahenta, postępowania w sprawach o morderstwo i inne. Osoby prywatne proszą toruńską radę miejską o pomoc w egzekucji długów od mieszkańców Torunia, natomiast ewangelicka gmina wyznaniowa w Łobżenicy kilkukrotnie zwraca się o wsparcie finansowe. Zebrany w artykule materiał stanowi też znakomite źródło do badań nad funkcjonowaniem kancelarii w tamtym okresie, zarówno jeżeli chodzi o wystawców, jak i o odbiorcę listów. Zauważyć można powtarzalność formuły typowych dokumentów – takich jak wspomniane listy cechowe – niezależnie od miasta, w którym je wystawiano. Po pierwszym rozbiorze Polski (1772 r.), kiedy omawiane tereny zajęło państwo pruskie, pojawiają się nawet drukowane formularze poświadczające wyuczenie rzemiosła. Korespondencja sądowa ma z kolei charakter doraźny, gdzie powtarzalne są jedynie zwroty grzecznościowe. Listy z późniejszego okresu były opatrywane przez odbiorcę adnotacją o ich treści i dacie wpływu. Tylko kilka listów cechowych napisano na pergaminie, pozostałe są papierowe. Dzięki temu na wielu papierowych listach można znaleźć znaki wodne (filigrany) – obok odmian bardziej rozpowszechnionych wzorów również takie, które są rzadziej spotykane w literaturze przedmiotu. Przy większości listów zachowały się pieczęcie wystawców, m.in. przywieszane woskowe, lakowe, papierowo – lakowe, opłatkowe. Korespondencja była najczęściej pisana w języku niemieckim, co nie może dziwić zważywszy na fakt bliskiego sąsiedztwa Brandenburgii, a potem państwa pruskiego. Używano również łaciny i języka polskiego. Stan zachowania jest różny – od bardzo dobrego do złego. Listy z Katalogu III obecnie przechowywane są każdy osobno, natomiast listy z Katalogu II znajdują się w poszytach.