Col. Leszek Lewandowicz as head of the Central Military Archives 1955–1975
DOI:
https://doi.org/10.12775/AKZ.2024.002Keywords
Leszek Lewandowicz, Central Military Archives, Archives, military archival resourceAbstract
Col. Leszek Lewandowicz was first assigned to serve in the Central Military Archives in 1946. From 1947 to 1955 he was attached to the Archives of the Main Information Board of the Polish Army. Appointed head of the Central Military Archives in 1955, he remained so until his retirement in 1975. Having neither specialist archival training nor previous experience in managing an independent institution, he spent twenty years as head of the Archives at a difficult time in the history of the Polish state. It was an unprecedented period when military archives were used on an exceptional scale as a tool for political repression against pre- September officers and soldiers of the Polish Army and participants in the independence underground affiliated with the government-in-exile. At the same time, the organisational foundations of the Central Military Archives and the basic principles of dealing with the military archival resource were being developed, in which Lewandowicz had a personal involvement. It should be emphasized that he was firmly anchored in the structures of the Main Board of Information of the Polish Army and the Polish United Workers' Party, thanks to which it became possible to fulfil his personal ambition to elevate the military archive to a high position in the archival community of Poland at the time. The head of the Central Military Archives focused on the development of academic staff, research work in the field of archives and the popularization of military archives. With a team of collaborators and a supreme authority favorable to him, he built the Central Military Archives almost from scratch and achieved his vision of a central, historical military archive and a recognized and appreciated academic institution. Apart from an efficiently functioning institution, he left a small scholarly output.
References
Banaszek, Kazimierz. „Biblioteka Centralnego Archiwum Wojskowego”. Biuletyn Wojskowej Służby Archiwalnej, nr 15 (1992): 97–106.
Biuletyn Informacji Publicznej IPN. „Dane osoby z katalogu funkcjonariuszy aparatu bezpieczeństwa [Władysław Halbersztadt]”. Dostęp 6. 05. 2024. https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/93856.
Cieplewicz, Mieczysław, oprac. „Centralne Archiwum Wojskowe w Warszawie. Archiwalny Biuletyn Informacyjny”. Warszawa: Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, 1959.
Daniluk, Jan. „Archiwum w fabryce czekolady”. 6 05. 2024. https://www.gdansk.pl/historia/archiwum-w-fabryce-czekolady,a,149463.
Daniluk, Jan. „Powstanie i działalność niemieckiej placówki archiwalnej wojsk lądowych w Gdańsku-Oliwie (1939–1945)”. Dzieje Najnowsze 44, nr 2 (2012): 33–49.
„Dekret z dnia 29 marca 1951 r. o archiwach państwowych”. Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, nr 19, poz. 149 (1951).
Grabowski, Zbigniew i in. „Z dziejów służby historycznej Wojska Polskiego 1918–2002”. Warszawa: Wojskowe Biuro Badań Historycznych, 2002.
Lewandowicz, Leszek Janusz. „29 lat wśród akt i cieni 1946–1975”. Maszynopis wspomnień, Warszawa 1986–1990. Zbiory własne (w trakcie przygotowywania do druku).
Lewandowicz, Leszek, i Bolesław Woszczyński. „Przebieg prac nad pomocami archiwalnymi w Centralnym Archiwum Wojskowym w latach 1960–1964”. Archeion 45 (1966): 109–18.
Lewandowicz, Leszek, i Bolesław Woszczyński. „Dwadzieścia lat Centralnego Archiwum Wojskowego”. Wojskowy Przegląd Historyczny 11, nr 2 (1966): 388–97.
Lewandowicz, Leszek, i Juliusz Malczewski, Roman Polkowski, Wincenty Romanowski, Bolesław Woszczyński. „Inwentarz akt Ludowego Wojska Polskiego z lat 1943–1945. Jednostki bojowe”. Cz. 1. Warszawa: Sztab Generalny Wojska Polskiego, 1961; „Inwentarz akt Ludowego Wojska Polskiego z lat 1943–1945. Jednostki bojowe”. Cz. 2. Warszawa: Sztab Generalny Wojska Polskiego, 1961; Cz. 3, „Suplement do cz. 1 i 2”. Warszawa: Sztab Generalny Wojska Polskiego, 1969; Cz. 4. „Instytucje i jednostki uzupełnień, szkolenia, kwatermistrzowskie, służby sprawiedliwości i kulturalno-oświatowe”. Warszawa: Sztab Generalny Wojska Polskiego, 1970.
Lewandowicz, Leszek, i Mieczysław Wrzosek. „O działalności Centralnego Archiwum Wojskowego w latach 1955–1960”. Wojskowy Przegląd Historyczny 6, nr 3 (1961): 421–4.
Lewandowicz, Leszek, red. „Wybrane zagadnienia z teorii i praktyki wojskowej służby archiwalnej”. Warszawa: Centralne Archiwum Wojskowe, 1967.
Lewandowicz, Leszek. „Organizacja i działalność Centralnego Archiwum Wojskowego”. Archeion 31 (1959): 65–81.
Lewandowicz, Leszek. „Polskie archiwalia wojskowe w czasie okupacji 1939–1945 (Próby zabezpieczenia w 1939 r., gromadzenie ich przez Niemców w Oliwie)”. Wojskowy Przegląd Historyczny 17, nr 2 (1972): 476–81.
Lewandowicz, Leszek. „Metody, formy i zasady udostępniania akt w archiwach wojskowych w świetle najnowszych doświadczeń”. Biuletyn Wojskowej Służby Archiwalnej, nr 2 (1970): 5–13.
Lewandowicz, Leszek. „Początkowy okres kształtowania zasobu aktowego Centralnego Archiwum Wojskowego po zakończeniu wojny w roku 1945”. Biuletyn Wojskowej Służby Archiwalnej, nr 3 (1971): 5–17.
Lewandowicz, Leszek. „Rola i zadania archiwum wojskowego”. Zeszyty Naukowe Wojskowej Akademii Politycznej (seria historyczna), nr 2 (1960).
Lewandowicz, Leszek. „Rola i zadania wojskowej służby archiwalnej”. Biuletyn Wojskowej Służby Archiwalnej, nr 1 (1969): 7–21.
Lewandowicz, Leszek. „Zabezpieczanie materiałów archiwalnych w świetle praktyki Centralnego Archiwum Wojskowego”. Biuletyn Wojskowej Służby Archiwalnej, nr 5 (1973): 18–25.
Lewandowicz, Leszek. „Zarys organizacji i działalności CAW w latach 1945–1965”. W Wybrane zagadnienia z teorii i praktyki wojskowej służby archiwalnej, zredagował Leszek Lewandowicz, 7–21. Warszawa: Centralne Archiwum Wojskowe, 1967.
Lewandowicz, Leszek. „Zasób aktowy Centralnego Archiwum Wojskowego”. Biuletyn Wojskowej Akademii Politycznej (seria historyczna) 5, nr 2 (1959).
Malczewski, Juliusz, i Waldemar Strzałkowski, wyb. i oprac. „Udział Polaków w szturmie Berlina 24 kwietnia – 2 maja 1945 roku. Wybór relacji i dokumentów”. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1969.
Malczewski, Juliusz, oprac. Wytyczne o brakowaniu akt w archiwum wojskowym. Warszawa: Sztab Generalny Wojska Polskiego, 1959.
Patelski, Mariusz. „Cenzura wojskowa w komunistycznej Polsce i jej wpływ na powstanie i funkcjonowanie GUKPPiW”. Bibliotekarz Podlaski 46, nr 1 (2020): 119–40.
Polkowski, Roman Leszek. „Popławski Piotr Paweł (1893–1961)”. W Słownik biograficzny archiwistów polskich, zredagowały Maria Bielińska i Irena Janosz-Biskupowa, 1: 172–3. Warszawa; Łódź: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988.
Ponahajba, Leon, i in. red. „Organizacja i działania bojowe ludowego Wojska Polskiego w latach 1943–1945. Wybór materiałów źródłowych”. T. 1–4. Warszawa: Wojskowy Instytut Historyczny, Centralne Archiwum Wojskowe, 1958–1963.
Popiołek, Kazimierz, red. „Źródła do dziejów powstań śląskich”. Wrocław-Warszawa-Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1963–1974.
Roman, Wanda Krystyna. „Centralne Archiwum Wojskowe 1918–1998. Tradycje, historia, współczesność wojskowej służby archiwalnej”. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 1999.
Roman, Wanda Krystyna. „Centralne Archiwum Wojskowe w latach 1945–1989”. Mps rozprawy doktorskiej. Warszawa: 1996.
Rosa, Agnieszka. „Wywiad z doc. Bolesławem Woszczyńskim”. Archiwa – Kancelarie – Zbiory, 2 (4) (2011): 157–93.
„Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 XII 1948 r. w sprawie ustalenia wykazu państwowych zakładów i instytutów naukowo-badawczych oraz archiwów i bibliotek naukowych”. Dziennik Ustaw Rzeczpospolitej Polskiej, nr 3, poz. 9 (1949). https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19490030009.
Rzepniewski, Andrzej, i Piotr Stawecki. „Centralne Archiwum Wojskowe jako warsztat pracy historyka wojskowości”. Biuletyn Wojskowej Służby Archiwalnej, nr 15 (1992): 74–83.
Sławoszewska, Maria. „Morcinek Roch Jan”. W Polski słownik biograficzny 21: 761–2. Wrocław: 1976.
Sławoszewska, Maria, „Morcinek Roch”. W Słownik biograficzny archiwistów polskich, zredagowały Maria Bielińska i Irena Janosz-Biskupowa, 1: 150–1. Warszawa; Łódź: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988.
Tkaczew, Władysław. „Organa informacji Wojska Polskiego 1943–1956. Kontrwywiad wojskowy”. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 2007.
Woszczyński, Bolesław. „Dąbrowski Włodzimierz Wincenty”. W Słownik biograficzny archiwistów polskich, zredagowały Maria Bielińska i Irena Janosz-Biskupowa, 1: 50–1. Warszawa; Łódź: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988.
Woszczyński, Bolesław. „Lewandowicz Leszek (1919–2000)”. W Słownik biograficzny archiwistów polskich, zredagował Bolesław Woszczyński, 2: 108–9. Warszawa: Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, 2002.
Woszczyński, Bolesław. „Wspomnienie o pułkowniku Leszku Lewandowiczu (1919–2000)”. Archiwista Polski 6, nr 2 (2001): 72–6.
Wrzosek, Mieczysław. „Wspomnienia o dawnych wydarzeniach 1953–2006”. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2007.
„Zarządzenie MON nr 04 z dnia 1 lutego 1956 roku w sprawie organizacji i zakresu działania archiwów wojskowych oraz warunków korzystania z materiałów archiwalnych przez nie przechowywanych”, Dziennik Rozkazów Tajnych MON, nr 5, poz. 12 (1956).
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2025 Wanda Krystyna Roman
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
Stats
Number of views and downloads: 19
Number of citations: 0
