Drugie życie pieczęci urzędowej. Na przykładzie kolekcji typariuszy pieczęci urzędów PRL z lat 1945–1975 w zbiorze sfragistycznym Działu Numizmatycznego Muzeum książąt Lubomirskich w Ossolineum
DOI:
https://doi.org/10.12775/AKZ.2022.005Słowa kluczowe
sfragistyka, typariusze, pieczęcie urzędowe, wyrób pieczęci, Mennica Państwowa, herb Rzeczpospolitej Polskiej, herb PRL, administracja PRL, zbiory muzealneAbstrakt
Zgodnie z przepisem prawnym dotyczącym wytwarzania i niszczenia pieczęci urzędowych, obowiązującym w PRL od 1955 r., wycofane z użytku tłoki pieczętne (typariusze) były zwracane przez urzędowych dysponentów do Mennicy Państwowej w celu ich kasacji. W 1975 r. Zakład Narodowy im. Ossolińskich jako instytucja, w której gromadzono także historyczne pieczęcie, zwrócił się z petycją do rządu, aby ten zatrzymał wykonanie ustawowego nakazu zniszczenia tłoków pieczęci urzędów powiatowych – zlikwidowanych na skutek bieżącej reformy administracyjnej – i przekazał je na własność do zbiorów instytucji. W następstwie pozytywnej odpowiedzi władz PRL do Działu Numizmatycznego Ossolineum trafiło blisko 3 tys. pieczęci używanych przez urzędy powiatowe i inne terenowe władze w okresie 1945–1975 (z wyjątkami do 1977 r.). Artykuł przybliża ten mało znany epizod z historii sfragistyki urzędowej PRL, przedstawiając jego genezę, przebieg i rezultat, omawiając przy tym prawne uwarunkowania wytwarzania i niszczenia pieczęci urzędowych w okresie II RP i PRL. W drugiej części tekstu w oparciu o literaturę przedmiotu, nielicznie zachowane źródła archiwalne oraz na podstawie samego materiału sfragistycznego, tak licznie zgromadzonego w jednym zbiorze, a przez to stanowiącego reprezentatywną wartość dla niniejszych badań, odniesiono się do różnych kwestii istotnych dla sfragistyki w kontekście Mennicy Państwowej jako wytwórcy: formy i treści pieczęci, techniki wyrobu, materiału, wymiarów poszczególnych elementów tłoków, znaków i cech identyfikacyjnych, kwestii heraldycznych.
Bibliografia
Adamczewski, Marek. Sfragistyka państwowa i samorządowa II Rzeczypospolitej. Geneza niektórych rozwiązań prawnych. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2019.
Adamczewski, Marek, i Aleksandra Jaworska, red. Orzeł Biały 1944–2015. Orzeł Biały: źródła do historii herbu państwa polskiego (1815–2015) 3. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2021.
Aleksandrowicz, Jan. „Mennica Państwowa. Jej rola i zadania”. W Pamiętnik drugiego zjazdu numizmatyków i medalografów polskich w Poznaniu 3 i 4 czerwca 1929, 45–51. Poznań: Towarzystwo Numizmatyczne, 1930
Dział Numizmatyczny. Archiwum Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu. 120/9 ; 120/34; XLVI/32 (jednostka archiwalna z 2016 r.).
Czajka, Michał, Marcin Kamler, i Witold Sienkiewicz. Leksykon historii Polski. Warszawa: Wydawnictwo Wiedza Powszechna, 1995.
„Dekret z 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach urzędowych”. Dziennik Ustaw Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, nr 47, poz. 314 (1955). https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19550470314/O/
D19550314.pdf.
Fabijański, Władysław. „Próba klasyfikacji i nazewnictwa pieczęci używanych w kancelariach urzędów i instytucji polskich XX wieku”. W Dawne pieczęcie. Typologia – metody badań – interpretacje”, zredagował Zenon Piech, 553–79. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2015.
Fabijański, Władysław. „Zarys historyczny tworzenia się i kształtowania zbioru sfragistycznego Zakładu Narodowego im. Ossolińskich i jego stan obecny”. W Zbiory pieczęci w Polsce, zredagowali Zenon Piech i Wojciech Strzyżewski, 169–92. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2009.
Gazeta Robotnicza. Organ KW PZPR [Wrocław]. Nr 110, 122. Wrocław: Wrocławskie Wydawnictwo RSW „Prasa”, 1975.
Giersz, Janusz. „Mennica Warszawska – wytwórca pieczęci od 190 lat”. Mówią Wieki, nr 2 (2015): 42–46.
Giersz, Janusz. „Pieczęcie – niedoceniana i nie do końca znana działalność Mennicy Warszawskiej”. Biuletyn Numizmatyczny, nr 4 (2018): 263–91.
Giersz, Janusz. „Pieczęcie władz, urzędów, zakładów, instytucji i przedsiębiorstw miejskich Warszawy z lat 1917–1950 (na wybranych przykładach)”. Biuletyn Numizmatyczny, nr 1 (2019): 32–65.
Iwaneczko, Dariusz. Zmierzch dekady Gierka. Polska południowo-wschodnia 1975–1980. Rzeszów: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Oddział, 2016.
„Komunikat w sprawie cennika Nr 3 wyrobów typowych produkowanych w warsztatach Mennicy Państwowej oraz warunków wykonania zamówień”. Dziennik Urzędowy Ministerstwa Skarbu, nr 18 (1947): 706–08. https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/84960/edition/78457.
„Komunikat w sprawie warunków wykonania zamówień i cennika wyrobów typowych produkowanych w warsztatach Mennicy Państwowej”. Dziennik Urzędowy Ministerstwa Skarbu, nr 17 (1946): 417–18. https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/84723/edition/78222
„Księga akcesyjna 1965–1968”. Dział Numizmatyczny, Muzeum Książąt Lubomirskich. Zakład Narodowy im. Ossolińskich we Wrocławiu.
„Księga akcesyjna 1973–1979”. Dział Numizmatyczny, Muzeum Książąt Lubomirskich. Zakład Narodowy im. Ossolińskich we Wrocławiu.
Mennica Państwowa 1945–1998, Archiwum Państwowe w Warszawie, 72/3324/0.
Mennica Państwowa w Warszawie. Sprawozdanie z działalności w latach 1927/1928–1928/1929–1929/1930. Warszawa: Mennica Państwowa, 1931.
M[ęclewska], M[arta]. „Józef Andrzej Szwagrzyk (1923–1986)”. Wiadomości Numizmatyczne 30, z. 3–4 (1986): 253–54.
Nowiny Rzeszowskie. Organ KW Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Rzeszów: Nr 108. Rzeszów: Robotnicza Spółdzielnia Wydawnicza „Prasa”, 1975.
„Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 14 czerwca 2019 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej oraz o pieczęciach państwowych”. Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, poz. 1509 (2019). https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20190001509/T/D20191509L.pdf.
„Obwieszczenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 12 października 1938 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach”. Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, nr 2, poz. 8 (1939). https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19390020008/O/D19390008.pdf.
„Okólnik nr 45 Prezesa Rady Ministrów z dnia 23 sierpnia 1945 r. o oznakach i pieczęciach urzędowych”. Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty, nr 1, poz. 17 (1946). http://mbc.cyfrowemazowsze.pl/dlibra/docmetadata?id=24844&from=publication
„Okólnik z dnia 14 stycznia 1927 r.”. Dziennik Urzędowy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, nr 1–2, poz. 26 (1927). https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/95497/edition/88793/content?format_id=2.
„Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o znakach, chorągwiach i pieczęciach”. Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, nr 115, poz. 980 (1927). https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19271150980/O/D19270980.pdf.
„Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 20 czerwca 1928 r. o pieczęciach urzędowych”. Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, nr 65, poz. 593 (1928). https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19280650593/O/D19280593.pdf.
„Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 listopada 1930 r. w sprawie zmiany rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach”. Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, nr 80, poz. 629 (1930). https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19300800629/O/D19300629.pdf.
„Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 maja 1975 r. w sprawie dostosowania organizacji i zakresu działania terenowych jednostek organizacyjnych do nowego podziału administracyjnego Państwa”. Dziennik Ustaw Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, nr 17, poz. 95 (1975). https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19750170095/O/D19750095.pdf.
„Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 grudnia 1955 r. w sprawie tablic i pieczęci urzędowych”. Dziennik Ustaw Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, nr 47, poz. 316 (1955). https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19550470316/O/D19550316.pdf.
Szczepaniec, Józef. „Józef Andrzej Szwagrzyk (1923–1986). Nekrolog”. Ze Skarbca Kultury 33, z. 46 (1988): 211–25.
Szwagrzyk, Józef. „Jubileusz 25-lecia numizmatyki w Ossolineum we Wrocławiu 1955–1980”. Wiadomości Numizmatyczne 24, z. 4 (1980): 251–55.
Szwagrzyk, Józef. „Numizmatyczne zbiory Ossolineum dawniej i dziś”. Prace i materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Numizmatyczna i Konserwatorska, nr 7 (1987, wyd. 1988): 67–78.
Szwagrzyk, Józef. Pieniądz na ziemiach polskich X–XX w. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1973.
Terlecki, Władysław. „Losy Mennicy Państwowej w czasie wojny 1939–1945”. Wiadomości Numizmatyczno-Archeologiczne 21 (1949): 131–32.
Trybuna Ludu. Organ KC Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. 27, nr 109. Warszawa: Wydawnictwo Prasowe „Trybuny Ludu”, 1975.
„Teczka akt dot. pieczęci 1975”. Dział Numizmatyczny, Muzeum Książąt Lubomirskich. Zakład Narodowy im. Ossolińskich we Wrocławiu.
„Ustawa z dnia 22 listopada 1973 r. o zmianie ustawy o radach narodowych”. Dziennik Ustaw Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, nr 47, poz. 276 (1973). https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19730470276.
„Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych”. Dziennik Ustaw Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, nr 16, poz. 91 (1975). https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19750160091/O/D19750091.pdf.
„Ustawa z dnia 29 grudnia 1989 r. o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej”. Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, nr 75, poz. 444 (1989). https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19890750444/O/D19890444.pdf.
„Ustawa z dnia 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych”. Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, nr 49, poz. 312 (1972). https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19720490312/O/D19720312.pdf.
„Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej”. Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, nr 172, poz. 1439 (2005). https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20051721439/O/D20051439.pdf.
Pobrania
Sklep wydawnictwa:
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Robert Forysiak-Wójciński
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 247
Liczba cytowań: 0