Political Emigrants, Prisoners of War and Interned Persons from Russia and Ukraine in Pomerelia (Gdańsk Pomerania) in 1914–1939
DOI:
https://doi.org/10.12775/AE.2020.022Słowa kluczowe
prisoners of war, Russians, Ukrainians, Pomerelia, Pomeranian voivodeship, jeńcy wojenni, Rosjanie, Ukraińcy, Pomorze, województwo pomorskieAbstrakt
POLITICAL EMIGRANTS, PRISONERS OF WAR AND INTERNED PERSONS FROM RUSSIA AND UKRAINE IN POMERELIA (GDAŃSK POMERANIA) IN 1914–1939
The article focuses on the Russian and Ukrainian residents of Pomeranian Voivodeship during the inter-war period, particularly those who came first as prisoners of war during World War I and the Polish-Soviet war as well as members of the White Russian forces detained in Poland after the latter conflict ended. Based on archival sources, the text traces the origins of those communities, presenting in detail situation in the camps, differences in assimilation attempts between specific groups of prisoners/migrants after release, as well as the later life of those communities in Pomerelia towns, including the question of religious worship. A separate part is devoted to Ukrainian economic migrants.
POLITYCZNI EMIGRANCI, JEŃCY WOJENNI I OSOBY INTERNOWANE Z ROSJI I UKRAINY NA TERENACH POMORZA GDAŃSKIEGO W LATACH 1914–1939
Artykuł koncentruje się na Rosjanach i Ukraińcach, którzy w okresie międzywojennym zamieszkiwali w województwie pomorskim — przede wszystkim na tych, którzy trafili tam jako jeńcy wojenni podczas pierwszej wojny światowej i wojny polsko-bolszewickiej, a także członkach Białej Armii internowanych w Polsce po zakończeniu tego drugiego konfliktu. Na podstawie źródeł archiwalnych tekst analizuje pochodzenie różnych grup osiedleńców, przedstawiając szczegółowo sytuację w obozach a także różnice pomiędzy próbami asymilacji podejmowanymi przez poszczególne grupy byłych jeńców oraz emigrantów. Artykuł opisuje też późniejsze życie tych wspólnot w miastach Pomorza Gdańskiego, w tym kwestię kultu religijnego. Osobna część poświęcona jest emigrantom z Ukrainy, przybywającym na Pomorze głównie w celach zarobkowych.
Bibliografia
Archiwum miasta Torunia collection, vol. 28, 174, 175, 176. Archiwum Państwowe w Toruniu, Toruń, Poland.
Bizan, Sylwester. Powiat i miasto Brodnica w walkach o niepodległość 1914–1920, vol 1. Wąbrzeźno: published by the author, 1938.
Biuro Wyznań Niekatolickich Ministerstwa Spraw Wojskowych 1919–1939 collection, vol. 61, 67, 68, 82, 91, file no. I.300.20. Centralne Archiwum Wojskowe, Warsaw, Poland.
Dancigskij Kurier (Gdańsk), no. 2, Apr 7, 1924.
Dmitrenko, S. Memoir (typescript).
Dowództwo 4 Armii collection, vol. 329, file no. I.311.4.
Centralne Archiwum Wojskowe, Warsaw, Poland.
Dzień Pomorski, Sep 5, 1931.
Gabinet Ministra Spraw Wojskowych 1918–1939 collection, vol. 402, file no. I.300.1. Centralne Archiwum Wojskowe, Warsaw, Poland.
Jaśkowiak, J. “Ślady pruskiej zbrodni.” Dziennik Bydgoski — Magazyn, August 26–27 (1973): 15.
Karpus, Zbigniew. “Emigracja rosyjska i ukraińska w Toruniu w okresie międzywojennym.” Rocznik Toruński (1983): 94–96.
Karpus, Zbigniew. “Ewakuacja rosyjskich jeńców wojennych z Niemiec przez terytorium Polski w pierwszych miesiącach po odzyskaniu niepodległości (listopad 1918–październik 1919).” In Od obcego panowania do niepodległego państwa, ed. Mieczysław Wojciechowski, 75–92. Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika, 1991.
Karpus, Zbigniew. Jeńcy i internowani rosyjscy i ukraińscy w Polsce w latach 1918–1924. To-ruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 1991.
Karpus, Zbigniew. “Jeńcy wojenni i emigracja polityczna z Rosji na Pomorzu w latach 1914–1939. Procesy asymilacyjne, stosunek miejscowego społeczeństwa.” In Migracje polityczne i ekonomiczne w krajach nadbałtyckich w XIX i XX w., ed. Józef Borzyszkowski and Mieczysław Wojciechowski, 133–134. Toruń: Instytut Historii i Archiwistyki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika; Gdańsk: Instytut Historii Uniwersytetu Gdańskiego, 1995.
Karpus, Zbigniew. “Obóz Internowanych nr 7 w Tucholi (wrzesień 1921–styczeń 1923).” In Mniejszości narodowe i wyznaniowe w województwie pomorskim w okresie międzywojennym (1920–1939), ed. Mieczysław Wojciechowski, 143–144. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 1991.
Karpus, Zbigniew. “Obozy uchodźców, jeńców i internowanych w Aleksandrowie Kujawskim w latach 1918–1921.” Zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie 6 (1987): 53–58. Włocławek: Włocławskie towarzystwo Naukowe.
Karpus, Zbigniew. “Obóz Jeńców nr 7 w Tucholi (1914–październik 1921).” Studia i Materiały do Historii Wojskowości XXXVI (1994): 137–148.
Karpus, Zbigniew. “Problem jeńców bolszewickich na terenie Dowództwa Okręgu Generalnego Pomorze w okresie sierpień 1920–październik 1921.” Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Oficerskiej im. gen. Józefa Bema XXVIII, no. 7 (1995): 286–287.
Karpus, Zbigniew. “Rosjanie i Ukraińcy w Toruniu w latach 1920–1939.” In Mniejszości narodowe i wyznaniowe w Toruniu w XIX i XX w., ed. Mieczysław Wojciechowski, 81–84. To-ruń: Wydawnictwo UMK, 1993.
Karpus, Zbigniew, “Tuchola. Obóz jeńców i internowanych (1914–1922).” In Szkice tucholskie. W 650-lecie nadania praw miejskich Tucholi, ed. Włodzimierz Jastrzębski, 256–257. Bydgoszcz–Tuchola: Wyższa Szkoła Pedagogiczna, 1996.
Karpus, Zbigniew. “Życie społeczno-kulturalne mniejszości rosyjskiej w Bydgoszczy w okresie międzywojennym.” Kronika Bydgoska XI (1989): 111–112.
Karpus, Zbigniew and Waldemar Rezmer, eds. Tuchola. Obóz jeńców i internowanych 1914–1923. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 1997.
Komenda Wojewódzka Policji Państwowej w Toruniu (1920–1939) collection, vol. 303. Archiwum Państwowe w Bydgoszczy, Bydgoszcz, Poland.
Letter on the state of POW camps in Pomerelia from March 1920, vol. 12 in Oddział IV Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego z lat 1918–1920 (Sekcja Jeńców) collection, file no. I.301.10. Centralne Archiwum Wojskowe, Warsaw, Poland.
List of POW and internment camps of March 1921, vol. 35a in Oddział IV Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego z lat 1918–1920 collection, file no. I.301.10. Centralne Archiwum Wojskowe, Warsaw, Poland.
List of POWs who died in Tuchola in 1914–1920, vol. 55 in Landratura Powiatu Tucholskiego 1939–1945 collection. Archiwum Państwowe w Bydgoszczy, Bydgoszcz, Poland.
Makowski, Rev. Bolesław. Unpublished memoir (1914–1918). Dział Rękopisów, Książnica Miejska, Toruń, Poland.
Materials on Ukrainians in Pomerelia for years 1927–1936, Komisariat Rządu w Gdyni collection, vol. 124/2300. Archiwum Państwowe w Gdyni, Gdynia, Poland.
Oddział I Sztabu Ministerstwa Spraw Wojskowych 1918–1921 collection, vol. 104, 118, file no. I.300.7. Centralne Archiwum Wojskowe, Warsaw, Poland.
Oddział II Sztabu Ministerstwa Spraw Wojskowych z lat 1918–1921 collection (1772/89), vol. 55, 591, 981 file no. I.300.76. Centralne Archiwum Wojskowe, Warsaw, Poland.
Oddział V Personalny Sztabu Ministerstwa Spraw Wojskowych 1920–1921 collection, vol. 27, file no. I.300.11. Centralne Archiwum Wojskowe, Warsaw, Poland.
Ogonowski, W. Kronika obozu jeńców w Tucholi z 1920 r. (manuscript), fond 309. State Ar-chive of Lviv Oblast, Lviv, Ukraine.
Report of the State Police Headquarters in Świecie for 1936, vol. 421 in Starostwo Powiatu Świeckiego 1920–1939 collection, Archiwum Państwowe w Bydgoszczy, Bydgoszcz, Po-land.
Rezmer, Waldemar. “Mniejszości narodowe w Wojsku Polskim w okresie międzywojennym ze szczególnym uwzględnieniem Dowództwa Okręgu Korpusu nr VIII w Toruniu.” In Mniejszości narodowe i wyznaniowe w województwie pomorskim w okresie międzywojennym (1920–1939), ed. Mieczysław Wojciechowski, 115–141. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 1991.
Romanow, Andrzej. “Obóz jeniecki w Gdańsku w latach I wojny światowej.” Rocznik Gdański LVI/2 (1996): 61–74.
Rosyjski Komitet w Polsce 1918–1939 collection, vol. 28, 30, microfilm no. 22898–22939, Archiwum Akt Nowych, Warsaw, Poland.
Rząd i Wojsko, March 27 (1921).
Situation report of the Government Commissioner in Gdynia on political movements and national minorities for December 1938, Komisariat Rządu w Gdyni collection, vol. 2300. Archiwum Państwowe w Gdyni, Gdynia, Poland.
Słowo Pomorskie, Feb 26, 1927.
Sprzymierzona Armia Ukraińska collection, vol. 89, 108, 116, 160, files no. I.380.1–20. Central-ne Archiwum Wojskowe, Warsaw, Poland.
Starostwo Grodzkie w Toruniu 1920–1939 collection, Vol. 13. Archiwum Państwowe w Toruniu, Toruń, Poland.
Starostwo Powiatu Tucholskiego 1920–1939 collection, vol. 704, 705. Archiwum Państwowe w Bydgoszczy, Bydgoszcz, Poland.
Svoboda, May 12 (1921).
Urząd Wojewódzki Pomorski w Toruniu (1920–1939) collection, vol. 332, 2950, 4547, 4714, 4872, 4877, 5092, 5207, 5379, 24277, 24283, 24317, 24298, 24316, 24311, 24312, 24356, 24357, 30056. Archiwum Państwowe w Bydgoszczy, Bydgoszcz, Poland.
Za kratami i drutami obozów. Wspomnienia i notatki więźniów ideowych z lat 1914–1921, vol. 1. Warszawa: Komitet Organizacyjny Zjazdu b. Więźniów Ideowych, 1931.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 432
Liczba cytowań: 0