Ewakuacje, ucieczki i wysiedlenia… Wojenne i powojenne doświadczenia Mazurów/Niemców w świetle materiałów biograficznych z powiatu ełckiego
DOI:
https://doi.org/10.12775/AE.2021-22.006Słowa kluczowe
II wojna światowa, ewakuacje, ucieczki, wysiedlenia, przesiedlenia, powiat ełcki, EłkAbstrakt
W artykule zajęto się problemem wojennego i powojennego wychodźstwa ludności mazurskiej/niemieckiej z powiatu ełckiego. Celem badań było przedstawienie procesów, w wyniku których powiat ełcki opuściła zdecydowana większość jego przedwojennych mieszkańców. Zidentyfikowano podstawowe strumienie migracyjne prowadzące do ekspulsji ludności rodzimej z tych terenów. Na podstawie materiałów biograficznych – takich jak dzienniki, listy, zapiski, wspomnienia – przedstawiono zmiany ludnościowe zachodzące w powiecie ełckim w czasie wojny, a w szczególności: mobilizację mężczyzn, napływ robotników zagranicznych, napływ osób z Rzeszy („berlińczyków”), ewakuacje ludności, ucieczki przed frontem, frontową przemoc i wywózki w głąb ZSRR. Ukazano również powojenne wysiedlenia, przesiedlenia i emigracje. Na skutek tych procesów doszło do niemal zaniku społeczności mazurskiej/niemieckiej w powiecie ełckim. Obecnie liczbę osób poczuwających się do korzeni mazurskich/niemieckich można oszacować na około 150 osób. Historyczna stolica Mazur – Ełk – wraz z całym powiatem pozostały praktycznie bez Mazurów.
Bibliografia
Archiwum Akt Nowych:
Ministerstwo Administracji Publicznej, Sprawozdanie Pełnomocnika Rządu RP na Okręg Mazurski do Ministerstwa Administracji Publicznej za czerwiec 1945 r., 2457.
Polska Partia Socjalistyczna, Sprawozdanie z wiecu protestacyjnego w Ełku z 6 stycznia 1946 r., 235/XXIII-18.
Archiwum Państwowe w Suwałkach. Oddział w Ełku:
Księga Posiedzeń Rady Miejskiej w Ełku na rok 1945/1946, sygn. 80/17.
Państwowy Urząd Repatriacyjny, Sprawozdania miesięczne z działalności oddziału 1946, sygn. 116/1, s. 41.
Starostwo Powiatowe Ełckie, Referat Budowlany, Sprawy grobownictwa wojennego 1949, sygn. 130/111.
Instytut Pamięci Narodowej:
Oddział Białystok, sygn. 047/140/18, Raporty sytuacyjne z terenu powiatu Ełk za miesiąc listopad 1947.
Wywiady przeprowadzone w Ełku w ramach historii mówionej:
Zbigniew Achramowicz (ur. w 1947 r. w Ełku) [w zbiorach autora].
Elza Bzura (ur. w 1939 r. w Prawdziskach), https://muzeum.elk.pl/historia/elza-stanislaw-bzura/.
Jerzy Chodkiewicz (ur. w 1932 r. w Suwałkach), https://muzeum.elk.pl/historia/jerzy-chodkiewicz/.
Bohdan Iglicki (ur. w 1933 r. w Grodnie), https://muzeum.elk.pl/historia/bohdan-iglicki/.
Irena Orłowska (ur. w 1936 r. w Bartoszach), https://muzeum.elk.pl/historia/irena-orlowska/.
Interview mit Hildegard Lehr (geb. 1924 in Lyck), Interviewerin: Tamara Zerza, Salzburg, 16.10.2010, Oral History, Österreichische Mediathek, https://www.mediathek.at/oesterreich-am-wort/suche/treffer/atom/11C32EAF-1AA-00003-000009B0-11C2BF34/pool/BWEB/
Zapiski Stefana Marcinkiewicza [w zbiorach autora].
Bandilla G., Kriegsgefangene und Zwangsarbeiterwährend des II. Weltkrieges in Kreis Lyck, „Hagen-Lycker Brief” 2012, nr 70.
Bartschies H., Letzte Stunden in Lyck: „Am 22. Januar 1945 verließ ich als einer der letzten abends um 18.30 Uhr Lyck, „Hagen-Lycker Brief” 2005, nr 62.
Die Bevölkerung des Deutschen Reichs nach den Ergebnissen der Volkszählung 1939, Heft 2, Berlin 1941.
Donder G., Moje dzieciństwo na Mazurach 1929–1945. Wspomnienia, Köln 2007.
Gause F. (Hrsg.), Ostpreußen – Leistung und Schicksal, Essen 1960.
Kawecki J., Roman B., Ełk z dziejów miasta i powiatu, Olsztyn 1970.
Koziełło-Poklewski B., Zagraniczni robotnicy przymusowi w Prusach Wschodnich w latach II wojny światowej, Warszawa 1977.
Laskowski E., Kruschinski S., Kelchendorf und die Flucht, „Hagen-Lycker Brief” 2017, nr 75.
Małłek E., Gdzie jest moja ojczyzna?, Białystok–Ełk 2016.
Marcinkiewicz S. M., Powojenne wysiedlenia ludności mazurskiej/niemieckiej z powiatu Ełk, [w:] Protestanci na Mazurach. Historia i literatura. Studia, red. J. Ławski, D. Zuber, K. Bogusz, Białystok–Ełk 2017.
Osada F., Rzeka życia. Mój nieco szerszy życiorys, Ełk 2008.
Reinoß H., Achtunddreißig Jahre danach, 1983: Was blieb in Erinnerung, [w:] Es gab kein Zu-rück, Erinnerung an die Vertreibung, H. Reinoß (Hrsg.), München 2006.
Sadowski R., Lyck als Garnisonstadt, „Sudauen. Blätter zur Heimatgeschichte des Kreises Lyck” 1967, nr 4.
Sakson A., Stosunki narodowościowe na Warmii i Mazurach 1945–1997, Poznań 1998.
Das Schicksal des Kreises Lyck. Dokumentation der Deutschenaus dem Osten (stand 1.04.1954), „Hagen-Lycker Brief” 1969, nr 27.
Schieder Th., Deutsche Bevölkerung aus den Gebieten Östlich der Oder-Neisse, BI/2, Bonn 1955.
Schilling, Orkan über Ostpreußen, „Hagen-Lycker Brief” 1995, nr 53.
Schneider H., Tagebuchaufzeichnungen 1913–1947. Ein Ostpreußisches Tagebuch, zusammenge-fasst von Bernhard Pietrass, http://www.ostpreussen-tagebuch.de/.
Schreiber G., Die italienische Militärinterinierten im deutschen Machtbereich 1943 bis 1945. Verraten-Verachtet-Vergessen, München 1990.
Skibowski K., Wolken über weitem Land. Eine Familiengeschichte aus Masuren, München 2003.
Sobolewski J., Opowieści Ojca, „Rajgrodzkie Echa” 1995, nr 59.
Statistisches Handbuch für die Provinz Ostpreussen 1938. Ein Wegweiser durch Verwaltung, Bevölkerungs- und Wirtschaftsentwicklungseit der Machtübernahme 1933–1937, Statistisches Amt der Provinz Ostpreußen, Grenzlandverlag Gustav Boettcher, Schlossberg–Leipzig 1938.
Śladami zbrodni. Przewodnik po miejscach represji komunistycznych lat 1944–1956, red. T. Łabuszewski, Warszawa 2012.
Völknitz G., Erlebnisbericht (1939 bis zu Vertreibung), „Hagen-Lycker Brief” 2000, nr 58.
Weber R., Der Kreis Lyck. Ein ostpreußisches Heimatbuch, Leer 1981.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 399
Liczba cytowań: 0