Na wychodźczym szlaku. Ziemie czeskie i słowackie w świetle wspomnień, dzienników i pamiętników emigrantów polistopadowych
DOI:
https://doi.org/10.12775/AE.2021-22.004Słowa kluczowe
emigracja polska w XIX wieku, ziemie czeskie i słowackie w XIX wieku, pamiętnikarstwoAbstrakt
Emigranci po upadku powstania listopadowego przemierzali ziemie czeskie i słowackie, udając się do Europy Zachodniej. Byli to głównie powstańcy z internowanych w Galicji przez Austriaków pułków generałów: Józefa Dwernickiego, Girolama Ramorina, Samuela Różyckiego i innych. Pozostawili po sobie źródła o charakterze egodokumentalnym. W tych dokumentach osobistych notowali refleksje dotyczące ziem czeskich i słowackich w monarchii habsburskiej (np. na temat wyglądu miast, gospodarki, stosunku mieszkańców do Polaków, świadomości narodowej Czechów). Poza tym w opisach marszrut poszczególnych osób (oddziałów) przez terytorium Habsburgów są również kreślone obrazy infrastruktury czy zabytków historycznych mijanych miejscowości. W artykule wykorzystano wybrane (najbardziej reprezentatywne) dokumenty osobiste. Do naszych czasów zachowało się z tego okresu kilkadziesiąt tomów wspomnień, dzienników, pamiętników (w tym część została opublikowana). W rękopisach pozostała także korespondencja.
Bibliografia
Archives du Ministère des Affaires Étrangères, France (AMAE):
Extrait d’une lettre du Colonel Gallois á Mr le Colonel Latour Maubourg, Ratisbonne le 7 avril 1832.
Mémoires et documents. Pologne 33. Polonais réfugiés 1831 à 1839, Rapport sur l’acheminement vers la France, des Français et Polonais, faisant partie des corps de Ramorino et de Rozicky refugies en Gallicie, Vienne, 11 janvier 1832.
Mémoires et documents. Pologne 33. Polonais réfugiés 1831 à 1839, Réponse la léttre ... 5 avril 1832.
Biblioteka Czartoryskich w Krakowie (BCZ):
rkps 6781 I, H. Błotnicki, „Dziennik I–22 XI 1831”.
rkps 7048 I, Witold Adam Czartoryski, „Pamiętniki od 27 IX do 1 XII 1831”.
rkps 7049 I, „Wyjazd z Podgórza (Austrya) dnia 18 paźdz[iernika] 1831 r. Notatki dotyczące podróży z Polski do Francji w 1831 r”.
Biblioteka Jagiellońska (BJ):
rkps Przyb. 256–69, E. Januszkiewicz, „Wyjątki z korespondencji czterdziestoletniej 1831–1871”.
Lwowska Naukowa Biblioteka im. W. Stefanyka NAN Ukrainy (LBN):
fond 45, Archiwum Dzieduszyckich, Austriackie akta urzędowe dotyczące przejścia korpusu gen. Dwernickiego do Galicji 1831.
Asmus H., Trasy przemarszu wychodźców polskich po upadku powstania listopadowego przez państwa niemieckie do zachodniej Europy, „Przegląd Humanistyczny” 1982, R. 26, nr 3–4.
[Barański] F., Z teki jenerała Skrzyneckiego, „Przegląd Polski” 1885/1886, R. 20, t. 80, z. 2.
Bartkowski J., Wspomnienia z powstania 1831 roku i pierwszych lat emigracji, oprac. E. Sawrymowicz, Kraków 1967.
Batowski A., Diariusz wypadków 1848 roku, rękopis przejrzał, oprac. wstępem i przypisami opatrzył M. Tyrowicz, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1974.
Białynia-Chołodecki J., Korpus Dwernickiego w granicach Austryi, Lwów 1913.
Bielecki R., Słownik biograficzny oficerów powstania listopadowego, t. 1: A-D, Warszawa 1995.
–, Słownik biograficzny oficerów powstania listopadowego, t. 2: E-K, Warszawa 1996.
Ch[ołoniewski] A., Jan Skrzynecki we wspomnieniach córki, „Świat” 1912, R. 7, nr 11.
Chorążyczewski W., Rosa A., Egodokumenty – egodokumentalność – analiza egodokumentalna – spuścizna egodokumentalna, [w:] Egodokumenty. Tradycje historiograficzne i perspektywy badawcze, red. W. Chorążyczewski, A. Pacevičius, S. Roszak, Toruń 2015.
Chudzio H., Stan kawalerski i szczęście małżeńskie. Dom i codzienność emigranta polistopadowego, [w:] Dom, codzienność i święto. Przestrzeń domowa – ludzie i rzeczy. Studia historyczno-antropologiczne, red. B. Popiołek, A. Chłosta-Sikorska, M. Gadocha, Kraków 2018.
Darasz W., Pamiętnik emigranta, przygotowała do druku, wstępem i przypisami zaopatrzyła A. Rynkowska, Wrocław 1953.
[Dwernicki J.], Pamiętniki jenerała Józefa Dwernickiego, Lwów 1870.
[Gadon L.] Przejście Polaków przez Niemcy po upadku powstania listopadowego, skreślił L. Gadon, Poznań 1884.
Gołąbek J., Czesi i Słowacy wobec powstania listopadowego, Lwów–Warszawa 1930.
Grabowiecki J., Moje wspomnienia w emigracji od roku 1831 do 1854 spisane w Marsylii, z rękopisu przygotowała do druku, wstępem i przypisami opatrzyła E. H. Nieciowa, Warszawa 1970.
Grabowski Z., Obraz Niemiec w oczach emigrujących Polaków po upadku powstania listopadowego, „Zapiski Historyczne” 1981, t. 46, z. 3.
Jenerał Zamoyski 1803–1868, t. 2: 1830–1832, Poznań 1913.
Kalembka S., Polskie wychodźstwo popowstaniowe i inne emigracje polityczne w Europie w XIX wieku, [w:] Polska w XIX wieku. Państwo-społeczeństwo-kultura, red. S. Kieniewicz, Warszawa 1977.
–, Wielka Emigracja 1831–1863, Toruń 2003.
Kasparek N., Pamiętniki powstańców listopadowych. Przegląd edycji, [w:] Edytorstwo źródeł XIX wieku – problemy teoretyczne i praktyka edytorska, „Edytorstwo Źródeł XIX i XX Wieku”, t. 1, red. J. Sikorska-Kulesza, Warszawa 2016.
–, Powstańczy epilog. Żołnierze listopadowi w dniach klęski i internowania 1831–1832, Olsztyn 2001.
–, W drodze na emigrację, [w:] W kraju i na wychodźstwie. Księga pamiątkowa ofiarowana Profesorowi Sławomirowi Kalembce w sześćdziesięciopięciolecie urodzin, red. Z. Karpus, N. Kasparek, L. Kuk, J. Sobczak, Toruń–Olsztyn 2001.
–, Żołnierze polscy w Prusach po upadku powstania listopadowego. Powroty do kraju i wyjazdy na emigrację, [w:] Na tułaczym szlaku… Powstańcy listopadowi na Pomorzu, red. T. Katafiasz, Koszalin 2014.
Kovács I., Synowie patrioty preszowskiego, [w:] Europa Środkowa, Bałkany i Polacy. Studia ofiarowane profesorowi Antoniemu Cetnarowiczowi, red. J. Pezda, S. Pijaj, Kraków 2017.
Krejči K., Poláci v Čechách v době povstáni listopadového a Velké Emigrace, t. 22, Slovanský Přehled 1930.
Kukiel M., Błotnicki Hipolit, PSB, t. 2, Kraków 1936.
Kuzicki J., Galicja w 1831 roku w opiniach emigrantów-uczestników powstania listopadowego, „Galicja. Studia i Materiały” 2020, t. 6.
–, Rzeszów i okolice we wspomnieniach uczestników powstania listopadowego internowanych w Galicji, [w:] Rzeszów – w 655. rocznicę lokacji. Studia z dziejów miasta i regionu, red. W. Bonusiak, W. Zawitkowska, Rzeszów 2010.
Mazurkiewicz J., Krótki rys pamiętników podróży z Galicji austriackiej do Francji południowej w roku 1832 odbytej, oprac. A. Zieliński, „Ze Skarbca Kultury” 1986, t. 43.
Müller M. G., Powstanie listopadowe a opozycja niemiecka. Rozważania nad niemiecką literaturą poświęconą Polsce, [w:] Powstanie listopadowe 1830–1831. Geneza – uwarunkowania – bi-lans – porównania, red. J. Skowronek, M. Żmigrodzka, Wrocław 1983.
Obtułowicz B., Witold Adam książę Czartoryski (1822–1865), Kraków 2019.
Radimsky J., Wykaz polskich więźniów politycznych w Szpilbergu 1839–1848, „Sobótka” 1951, t. 6.
Roguski P., Polska droga do wymarzonej wolności. Przejście Polaków przez Niemcy po upadku powstania listopadowego, [w:] Na tułaczym szlaku… Powstańcy listopadowi na Pomorzu, red. T. Katafiasz, Koszalin 2014.
–, Słodkie imię wolności... Przejście Polaków przez Niemcy po upadku powstania listopadowego, Warszawa 2011.
Strobel G. W., Polenfreundvereine oraz liberalne deutsche Polenfreundschaft w latach 1831–1834 jako przejawy reperkusji powstania listopadowego w społeczeństwie niemieckim, [w:] Po-wstanie listopadowe 1830–1831. Geneza – uwarunkowania – bilans – porównania, red. J. Skowronek, M. Żmigrodzka, Wrocław 1983.
Szulakiewicz W., Ego-dokumenty i ich znaczenie w badaniach naukowych, „Przegląd Badań Edukacyjnych” 2013, https://apcz.umk.pl/PBE/article/view/PBE.2013.006.
Tarkowska E., W drodze do departamentu Côtes-du-Nord, „Meritum” 2016, t. 8.
Wencel-Kalembkowa U., Działalność gen. Józefa Dwernickiego na emigracji w latach 1832–1848, Warszawa–Poznań–Toruń 1978.
Willaume J., Lipski komitet pomocy wychodźców polskim (1831/1832), „Annales Univeristatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio F., Nauki filozoficzne i humanistyczne” 1957 [druk 1960], vol. 12.
Wróblewska E., Józef Feliks Zieliński (Izet-Bey) 1808–1878, Toruń 1963.
[Wybranowski R.], Pamiętnik jenerała Romana Wybranowskiego w dwóch tomach z portretem autora i wielu oryginalnymi dokumentami, t. 1, Lwów 1882.
Z epoki emigracyjnej (1833–1841). Listy Eustachego Januszkiewicza, wyd. J. Kallenbach, „La-mus” 1909, z. 3.
Zieliński J. F., Wspomnienia z tułactwa, z rękopisów Towarzystwa Naukowego w Toruniu i Biblioteki Narodowej wstępem i przypisami opatrzyła E. Wróblewska, Warszawa 1989.
Žáček V., Čechové a Poláci roku 1848. Studie k novodobým polityckým stykům česko-polským, č. 1–2, Praha 1948.
Żaliński H., Emigracyjne losy generała Jana Zygmunta Skrzyneckiego, [w:] Polacy w cywilizacjach świata. Biografie emigrantów – portret zbiorowy. II Sympozjum Biografistyki Polonijnej. Paryż 26–27 września 1997, red. N. Kasparek, M. P. Prokop, Olsztyn 1999.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 426
Liczba cytowań: 0
