Das Archiv der Albertus-Universität Königsberg im Bestand des Staatsarchivs in Olsztyn (Allenstein)

Abstrakt

Archiwum Uniwersytetu Albrechta w Królewcu przechowywane w zasobie Archiwum Państwowego w Olsztynie

Uniwersytet w Królewcu, założony przez Albrechta Hohenzollerna w 1544 r., powstał przede wszystkim z konieczności kształcenia urzędników, nauczycieli, teologów dla potrzeb organizacji świeckiego państwa oraz kształtowania nowej tożsamości religijnej i społecznej poddanych księcia. Nauką wiodącą w Królewcu była teologia, a pozostałe nauki wykładane były zgodnie z doktryną luterańską. Studenci mieli do wyboru cztery wydziały: Teologiczny, Medyczny i Prawny zwane wyższymi oraz tzw. niższy Filozofi czny. Dopiero w latach 30. XX w. nauki przyrodnicze wydzielono z Wydziału Filozofi cznego, w 1943 r. powstał Wydział Rolny. Od 1640 r. na wszystkich wyższych wydziałach odbywały się promocje doktorskie. Lata rozkwitu uczelni przypadają na XVII w., kiedy to w Królewcu studiują Polacy, Litwini, przybysze ze Śląska, Pomorza, Infl ant, Kurlandii, a później i Rosji. Kolejne lata nie były korzystne dla rozwoju Uniwersytetu. Dopiero z początkiem XIX w. przeprowadzono reformę uczelni, również w zakresie dydaktyki. Uczelnia zakończyła swoją działalność w połowie sierpnia 1944 r. Zajęcia oficjalnie zostały zawieszone 28 stycznia 1945 r. Od początków uniwersytetu czynności kancelaryjne wykonywał sekretarz, który z racji sprawowanej funkcji musiał być osobą dobrze wykształconą. Drugą osoba zatrudnioną w kancelarii był pisarz, określany jako kopista bądź skryba. Jego ranga rośnie w XIX w., kiedy na tym stanowisku zaczęto zatrudniać doświadczonych pisarzy. Kancelaria, którą najpierw nazywano kancelarią senatu, później de facto pełniła rolę kancelarii ogólnej. Przy skromnym personelu (do początku XX w. zatrudniała dwie osoby) organizacja registratury nie zawsze była wzorowa. W pierwszej połowie XIX w. uporządkowano zasób registratury reponowanej. Zachowany z tego okresu spis zawiera 266 pozycji i obejmuje akta senatu, czterech fakultetów oraz sądu uniwersyteckiego począwszy od roku 1545. Właściwie w aktach dla registratury reponowanej nie stosowano określenia archiwum. Ten termin przypisany był początkowo tylko skrzyni bądź szafie, która znajdowała się w sali posiedzeń senatu. Niewiele informacji znajdujemy o najwcześniejszym zasobie archiwum uniwersyteckiego. Akta uniwersytetu (z lat 1554 – 1933), przechowywane obecnie w Archiwum Państwowym w Olsztynie, tworzą odrębny zespół liczący 1892 j.a. (ponad 39 mb). Nie pochodzą one jednak bezpośrednio z registratury uniwersyteckiej, lecz są częścią depozytu, który uczelnia złożyła w latach 1919 i 1921 w Archiwum Państwowym w Królewcu. Repertorium dla depozytu sporządzone w Królewcu wykazuje 2750 j.a. z lat 1544 – 1935. W Olsztynie znajduje się około 68% depozytu królewieckiego, a straty obejmują ponad 850 j.a. W tym zespole do starszych archiwaliów zaliczyć trzeba statuty i przywileje, m.in. statut uczelni z 1554 r. czy Wydziału Filozoficznego z 1561 r. Protokoły rektora mimo luk odnoszą się do wczesnych lat działalności uczelni (1642 – 1752). Ich uzupełnieniem są protokoły senatu z lat 1638 – 1904, również niekompletne. W różnym zakresie ilościowym, jak i chronologicznym zachowały się akta czterech Wydziałów.

Opracowane przez Autorkę/Bearbeitet von der Verfasserin