Poeta „do usług” w objęciach „wielkiego manipulatora” (na marginesie korespondencji Kazimierza Wierzyńskiego z Jerzym Giedroyciem)

Abstrakt

Tekst jest oparty na niepublikowanej dotychczas korespondencji Jerzego Giedroycia z Kazimierzem Wierzyńskim, zachowanej w Archiwum „Kultury” w Maisons-Laffitte, na którą składa się około 440 listów z lat 1944–1969. Wymiana listów rozwijała się w 1944–1949, kiedy Giedroyc najpierw jako redaktor „Orła Białego”, a później we wczesnym okresie wydawania „Kultury” zabiegał o współpracę Wierzyńskiego; zamarła w 1949–1960 ze względu na różnice w poglądach politycznych (m.in. ostro krytykowane przez poetę wydanie w 1949 r. reportażu Wracam z Polski Aleksandra Janty czy podważanie przez środowisko „Kultury” idei zwołania Kongresu Wolnej Kultury Polskiej w 1956 r.); ożywiła się ponownie po 1960 r., kiedy Wierzyński przeniósł się do Europy na stałe ze Stanów Zjednoczonych. Z korespondencji Giedroycia z innymi autorami (m.in. Andrzejem Bobkowskim) wyłania się raczej krytyczny jego stosunek Wierzyńskiego, redaktor „Kultury” zdawał sobie jednak sprawę z rangi wieszcza, jaką w środowisku emigracji niepodległościowej przypisywano poecie, i z rozmysłem wykorzystywał jego nazwisko dla osiągnięcia istotnych dla niego celów (jak np. zyskanie większego zainteresowania wydawnictwami Instytutu Literackiego dzięki promowaniu ich przez poetę). Z czasem przybrało to formę tzw. zamówień społecznych, jakimi były prośby Giedroycia o napisanie przez Wierzyńskiego określonego tekstu, a zapotrzebowanie najczęściej wiązało się z aktualnymi wydarzeniami politycznymi. Poeta podejmował te zadania – świadom, że jego nazwisko odgrywa niepoślednią rolę, ale traktował to z pewnym autoironicznym dystansem. Na swoiste zamówienie powstały m.in. utwory poetyckie Na śmierć Broniewskiego czy Quai d’Anjou i Na śmierć Jana Palacha (ostatni wiersz Wierzyńskiego, napisany na krótko przed śmiercią); w wyniku intensywnych dyskusji osobistych i korespondencyjnych z redaktorem poeta podjął pracę nad cyklem wierszy, który ostatecznie znamy jako Czarny polonez. Ujawnienie genezy tych utworów nie umniejsza ich rangi poetyckiej – przydaje natomiast ważny element wiedzy, który umożliwia szerszą ich interpretację. Wydaje się też, że ów specyficzny rodzaj współpracy Giedroycia i Wierzyńskiego, dzielących serdeczną troskę o sprawy Polski i polskie, dla obu stron był satysfakcjonujący.