Śniadanie u cenzora. Wybrany aspekt edycji dramatów Janusza Krasińskiego

Abstrakt

Artykuł opisuje wybrany aspekt edycji dramatów Janusza Krasińskiego (Krzak gorejący. Dramaty, Wydawnictwo IBL, Warszawa 2013), jakim są ingerencje cenzury w sztuce Śniadanie u Desdemony. Biografia pisarza (więzionego w czasach stalinowskich) oraz tematyka utworu – moment wyjścia na wolność po amnestii dwóch więźniów – pozwalały domyślać się, że plany publikacji dramatu (pierwodruk: 1971 rok) mogły wywołać szczególne zainteresowanie Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk. Nie udało się odnaleźć w Archiwum Akt Nowych egzemplarza cenzorskiego lub jakiejkolwiek informacji dotyczących ingerencji cenzora w planowaną publikację. Porównanie wydań z maszynopisami przechowywanymi w domu pisarza pokazało znaczące różnice w tekście zaledwie w dwóch miejscach: w przeformułowaniu słów „stalinowska metoda” oraz dopisaniu fragmentu, w którym bohater informuje o aresztowaniu nieuczciwego prokuratora. W maszynopisie złożonym w Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie pisarz zanotował, że na kształt sztuki wpłynęła jego rozmowa z cenzorem, dotycząca wystawienia sztuki w warszawskim Teatrze Ludowym (premiera: 1971 rok). Krasiński opatrzył wspomniany fragment o prokuratorze adnotacją, że powstał on pod wpływem wizyty w urzędzie na ulicy Mysiej. Jednak przekazując maszynopis do muzeum w latach dziewięćdziesiątych, nie zdecydował się na przekreślenie tego fragmentu sztuki, dając tym samym sygnał co do swojej intencji. Maszynopis z Muzeum Literatury zawierał sformułowanie „stalinowska metoda”, w przeciwieństwie do pierwodruku, gdzie widnieje zapis „despotyczna metoda”, lub wersji radiowej sztuki, gdzie czytamy o „azjatyckiej metodzie”. Wyrażenia tego autor nie opatrzył żadną informacją, która by wskazywała na ingerencję cenzora. Z kolei egzemplarz cenzorski dopuszczający sztukę do wystawienia w warszawskim Teatrze Ludowym zawiera m.in. zmianę „stalinowskiej metody” na „niedopuszczalną”. Poprawka ta pozwala uznać określenie „stalinowski” za „niecenzuralne”, nie daje jednak jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, czy „despotyczna metoda” pojawiła się w pierwodruku po bezpośredniej ingerencji cenzora dopuszczającego sztukę do druku lub w wyniku autocenzury pisarza, który miał już za sobą korektę tekstu mającego być podstawą przedstawienia teatralnego. Dzieje redakcji tego wyrażenia oraz obecność pierwotnej jego wersji w maszynopisie przekazanym przez pisarza do Muzeum Literatury pozwoliły uznać brzmienie „stalinowska metoda” za zgodne z intencją autorską i przywrócić je w edycji z 2013 roku – pierwszym wyborze dramatów Krasińskiego, który ukazał się po zlikwidowaniu cenzury w Polsce.