The rhetoric of a book binding. A few touches and glances at the overall concept
DOI:
https://doi.org/10.12775/SE.2024.0020Keywords
book binding, cover, rhetoric, rhetorical styles, speech acts, anthropology of text, anthropology of image, performance, texture, text and image relations, visuality, visual parameters, visual act, perceptionAbstract
The rhetoric of a book binding seems to be an ambivalent concept, certainly one distant from the traditional perception of this physical part of a book. The commonly used term “book cover” limits a binding to a single dimension, reduces its spatial complexity, shifts it towards a poster. The need for a new definition of the rhetoric of a book binding stems from the realisation that the previous approaches are incomplete and overlook the entirety of its impact in the cultural environment. Contemporary theories of perception and emotions, neuropsychology, psychiatry and cognitive science may serve as a source of inspiration, although on an ad hoc basis it is enough to embed these deliberations in the anthropology of painting, sculpture, performing arts and performance. In this context, it is necessary to evolve towards the approach in which a book binding is a sign, a construct that is semantic, ideological, graphic-figurative, and rhetorical (linguistic), yet at the same time dynamic, relational, and performing; it becomes a visual act. If a book binding cannot be limited to image and imagery, much less to graphic representations of its verbal components, if materiality affects its perception, which takes shape of a flickering result of individual or collective symbolisation, a binding may be defined as a visual-verbal-textural rhetorical figure – a composition which dictates the specific type of an open communicative relationship, the context of which is both the content (text) of the book and the socio-historical-cultural environment, and the process of its perception is conditioned by the reader’s personality.
References
Ambrose G., Harris P., 2008, Layout. Zasady, kompozycja, zastosowanie, tłum. J. Jagiełło i U. Kowalczyk, Warszawa.
Antropologia słowa. Zagadnienia i wybór tekstów, 2003, oprac. G. Godlewski, A. Mencwel i R. Sulima, red. i wstęp G. Godlewski, Warszawa.
Austin J. L., 1993, Jak działać słowami, w: idem, Mówienie i poznanie. Rozprawy i wykłady filozoficzne, tłum. B. Chwedeńczuk, Warszawa.
Barański J., 2007, Świat rzeczy. Zarys antropologiczny, Kraków.
Barthes R., 1985, Retoryka obrazu, tłum. Z. Kruszyński, „Pamiętnik Literacki”, z. 3.
Belting H., 2012, Antropologia obrazu. Szkice do nauki o obrazie, tłum. M. Bryl, Kraków.
Berger J., 2008, Sposoby widzenia, tłum. M. Bryl, Warszawa.
Bieńkowska B., 2005, Książka na przestrzeni dziejów, Warszawa.
Bierkowski T., 2008, O typografii, Gdańsk.
Bierkowski T., Repucho E., 2017, Co mówią okładki? O jakości komunikatów wizualnych współczesnych edycji wydawanych przez bibliologów i dla bibliologów, „Studia o Książce i Informacji”, nr 36.
Bieszczad L., 2013, Wstęp, w: Zwrot performatywny w estetyce, red. L. Bieszczad, Kraków.
Bobiński W., 2015, Przygody człowieka patrzącego. Ponowoczesna teoria obrazu a szkolne praktyki interpretacyjne, w: Ikoniczne i literackie teksty w przestrzeni nowoczesnej dydaktyki, red. A. Pilch i M. Rusek, Kraków.
Boehm G., 2014, O obrazach i widzeniu. Antologia tekstów, red. D. Kołacka, tłum. M. Łukasiewicz i A. Pieczyńska-Sulik, Kraków.
Bonsiepe G., 1985, Retoryka wizualno-werbalna, tłum. M. B. Fedewicz, „Pamiętnik Literacki”, z. 3.
Borowicz S., 2015, Demon interpretacji. Obraz jako tekst ikoniczny w studiach filologicznych, w: Ikoniczne i literackie teksty w przestrzeni nowoczesnej dydaktyki, red. A. Pilch i M. Rusek, Kraków.
Bruner E. M., 2011, Przeżycie i jego ekspresje, w: Antropologia doświadczenia, z epilogiem C. Geertza, red. V. W. Turner, E. M. Bruner, tłum. E. Klekot i A. Szczurek, Kraków.
Crane W., 2018, O zdobnictwie książek dawnych i nowych, red. nauk. i wstęp K. Krzak-Weiss, tłum. A. Chłoń et al., Kraków.
Dant T., 2007, Kultura materialna w rzeczywistości społecznej. Wartości, działania, style życia, przekład zred. i popr. J. Barański, Kraków.
Debray R., 2010, Wprowadzenie do mediologii, tłum. A. Kapciak, Warszawa.
Detjen K., 2018, Światy zewnętrzne. O projektowaniu okładek, tłum. P. Piszczatowski, Kraków.
Encyklopedia książki, 2017, t. 1–2, red. A. Żbikowska-Migoń i M. Skalska-Zlat, Wrocław.
Encyklopedia wiedzy o książce, 1971, red. A. Birkenmajer et al., Wrocław.
Felici J., 2006, Kompletny przewodnik po typografii. Zasady doskonałego składania tekstu, przedm. F. Romano, tłum. M. Kotwicki i P. Biłda, Gdańsk.
Fischer O., 2006, Dowody na ikoniczność w języku, tłum. M. Majewska, w: Ikoniczność znaku. Słowo – przedmiot – obraz – gest, red. E. Tabakowska, Kraków.
Fischer-Lichte E., 2008, Estetyka performatywności, tłum. M. Borowski i M. Sugiera, Kraków.
Gadżety popkultury. Społeczne życie przedmiotów, 2007, red. W. Godzic i M. Żakowski, Warszawa.
Gill E., 2016, Esej o typografii, tłum. M. Komorowska, Kraków.
Głombiowski K., 1980, Książka w procesie komunikacji społecznej, Wrocław.
Godlewski G., 2010, Antropologia pisma: nowe obszary, w: Antropologia pisma. Od teorii do praktyki, red. Ph. Artières i P. Rodak, Warszawa.
Godlewski G., 2008, Słowo – pismo – sztuka słowa. Perspektywy antropologiczne, Warszawa.
Górski J., 2020, Dosłownie. Liternicze i typograficzne okładki polskich książek 1944–2019, wyd. 2, Kraków.
Hojka B., 2012, Okładka książkowa z perspektywy komunikacyjnej, w: W poszukiwaniu odpowiedniej formy. Rola wydawcy, typografa, artysty i technologii w pracy nad książką, red. M. Komza, Wrocław.
Houston K., 2017, Książka. Najpotężniejszy przedmiot naszych czasów zbadany od deski do deski, tłum. P. Lipszyc, Kraków.
Introligatorzy i ich klienci, 2017, red. A. Wagner, Toruń.
Johnson A. W., 1985, The Practical Guide to Craft Bookbinding, London.
Kaczmarczyk K., 2017, O podstawowych założeniach narratologii transmedialnej i o jej miejscu wśród narratologii klasycznych i postklasycznych, w: Narratologia transmedialna. Teorie, praktyki, wyzwania, red. nauk. K. Kaczmarczyk, Kraków.
Kampka A., 2011, Retoryka wizualna. Perspektywy i pytania, „Forum Artis Rhetoricae”, nr 1 (25): Retoryka i sztuka.
Kapferer B., 2011, Performans a strukturalizacja znaczenia i doświadczenia, w: Antropologia doświadczenia, z epilogiem C. Geertza, red. V. W. Turner, E. M. Bruner, tłum. E. Klekot i A. Szczurek, Kraków.
Karpowicz A., 2010, Wizualność logosfery. Relacja słowo – obraz w literaturze i sztuce awangardowej, w: Almanach antropologiczny. Communicare, t. 3: Słowo/obraz, red. A. Mencwel et al., oprac. I. Kurz i A. Karpowicz, Warszawa.
Kawka M., 2016, Dyskurs multimodalny – nowa kategoria badawcza?, „Zeszyty Prasoznawcze”, t. 59, nr 2.
Kordys J., 2006, Kategorie antropologiczne i tożsamość narracyjna. Szkice z pogranicza neurosemiotyki i historii kultury, Kraków.
Koziak-Podsiadło M., 2020, Wzornik tłoków introligatorskich Wzorcowego Warsztatu Introligatorskiego dawnego Muzeum Techniczno-Przemysłowego w Krakowie, Kraków.
Kurz I., 2012, Wobec obrazu – wobec świata. Projekt antropologii kultury wizualnej, w: Antropologia kultury wizualnej. Zagadnienia i wybór tekstów, oprac. I. Kurz, P. Kwiatkowska i Ł. Zaremba, wstęp I. Kurz, Warszawa.
Kurz I., 2012, Wobec obrazu – wobec świata. Projekt antropologii kultury wizualnej, w: Antropologia kultury wizualnej. Zagadnienia i wybór tekstów, oprac. I. Kurz, P. Kwiatkowska i Ł. Zaremba, wstęp I. Kurz, Warszawa.
Kwiatkowska E., 2020, Energia obrazu. Źródła i konteksty zwrotu ikonicznego, Kraków.
Lenart B., 1928, Piękna książka jako zespół czynników materialnych, papieru, czcionek, ilustracyj światłokowych, druku i oprawy, Wilno.
Leśniak A., 2013, Ikonofilia. Francuska semiologia pikturalna i obrazy, Warszawa.
Lewiński P. H., 1999. Retoryka reklamy, Wrocław.
Llop R., 2021, System graficzny w projektowaniu okładek książek. W poszukiwaniu języka parametrów, tłum. N. Pluta, Kraków.
Ludzie w świecie przedmiotów, przedmioty w świecie ludzi. Antrolpologia wobec rzeczy, 2016, red. A. Rybus i M. W. Kornobis, Warszawa.
Łukaszewicz-Alcaraz A., 2013, Obraz – akt wizualny, w: Zwrot performatywny w estetyce, red. L. Bieszczad, Kraków.
McLuhan M., 2004, Zrozumieć media. Przedłużenia człowieka, tłum. N. Szczucka, Warszawa.
Merleau-Ponty M., 2001, Fenomenologia percepcji, tłum. M. Kowalska i J. Migasiński, posłowie J. Migasiński, Warszawa.
Merleau-Ponty M., 1996, Oko i umysł, tłum. S. Cichowicz, w: idem, Oko i umysł. Szkice o malarstwie, wybór i oprac., wstęp S. Cichowicz, Gdańsk.
Mitchell M., Wightman S., 2012, Typografia książki. Podręcznik projektanta, tłum. D. Dziewońska, Kraków.
Mitchell W. J. T., 2015, Czego chcą obrazy? Pragnienia przedstawień, życie i miłość obrazów, tłum. Ł. Zaremba, Warszawa.
Mrowczyk J., 2008, Niewielki słownik typograficzny, Gdańsk.
Norman D. A., 2015, Wzornictwo i emocje. Dlaczego kochamy lub nienawidzimy rzeczy powszednie, tłum. D. Skalska-Stefańska, Warszawa.
O miejsce książki w historii sztuki, 2015, red. A. Gronek, Kraków.
Olson D. R., 2010, Papierowy świat. Pojęciowe i poznawcze implikacje pisania i czytania, tłum. M. Rakoczy, wstęp i red. nauk. G. Godlewski, Warszawa.
Pokorzyńska E., Pronobis-Brzezińska M., Wagner A., 2023, Leksykon oprawoznawczy, Bydgoszcz.
Porębski M., 1972, Ikonosfera, Warszawa.
Reuss R., 2017, Perfekcyjna maszyna do czytania. O ergonomii książki, tłum. P. Piszczatowski, Kraków.
Rose G., 2010, Interpretacja materiałów wizualnych. Krytyczna metodologia badań nad wizualnością, Warszawa.
Rusinek M., 2012, Retoryka obrazu. Przyczynek do percepcyjnej teorii figur, Gdańsk.
Searle R., 1987, Czynności mowy. Rozważania z filozofii języka, tłum. B. Chwedeńczuk, Warszawa.
Smyk K., 2020, Obrzęd jako tekst kultury. Przykład Bożego Ciała w Spycimierzu, Lublin.
Socha K., 2012, Podstawowe problemy tworzenia projektu typograficznego książki, w: W poszukiwaniu odpowiedniej formy. Rola wydawcy, typografa, artysty i technologii w pracy nad książką, red. M. Komza, Wrocław.
Speidel K., 2017, Jak pojedyncze obrazy opowiadają historie? Krytyczne wprowadzenie do problematyki obrazów narracyjnych i narracji ikonicznej, w: Narratologia transmedialna. Teorie, praktyki, wyzwania, red. nauk. K. Kaczmarczyk, Kraków.
Straus J., 2021, Teraz okładka!, t. 1–2, Warszawa.
Strzemiński W., 1974, Teoria widzenia, przedm. J. Przyboś, wyd. 3, Kraków.
Szczęśniak K., 2011, Okładka i obwoluta książki jako przedmiot badań interdyscyplinarnych, „Toruńskie Studia Bibliologiczne”, nr 2 (7).
Tedesco T. J., Clossey D., Hershey J.-M., 2008, Procesy introligatorskie i wykończeniowe współczesnej poligrafii, współpraca M. Anson et al., tłum. J. Hamerliński, Warszawa.
Tidcombe M., 2004, Women Bookbinders in Britain before the First World War, w: Eloquent Witnesses. Bookbrinding and Their History, ed. M. M. Foot, London.
Tomaszewski A., 2011, Architektura książki dla wydawców, redaktorów, poligrafów, grafików, autorów, księgoznawców i bibliofilów, Warszawa.
Tomaszewski J., 2018, Oprawa książkowa w Polsce 1450–1600. Studium tegumentologiczno-ikonograficzne, Warszawa.
Trzynadlowski J., 1976, Edytorstwo. Tekst, język, opracowanie, Warszawa.
Wachowski J., 2013, O performatywności sztuk performatywnych, w: Zwrot performatywny w estetyce, red. L. Bieszczad, Kraków.
Wzrokocentryzm, wizualność, wizualizacja we współczesnej kulturze, 2017, red. B. Bodzioch-Bryła, L. Dorak-Wojakowska, D. Smołucha, Kraków.
Zbierski T., 1978, Semiotyka książki, Wrocław.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2025 Jan A. Choroszy

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
Stats
Number of views and downloads: 41
Number of citations: 0