Skip to main content Skip to main navigation menu Skip to site footer
  • Register
  • Login
  • Language
    • English
    • Język Polski
  • Menu
  • Home
  • Current
  • Archives
  • About
    • About the Journal
    • Submissions
    • Editorial Team
    • Privacy Statement
    • Contact
  • Register
  • Login
  • Language:
  • English
  • Język Polski

The Art of Editing. Textological and Editorial Studies

Beyond reading. On materiality of things written in extreme circumstances
  • Home
  • /
  • Beyond reading. On materiality of things written in extreme circumstances
  1. Home /
  2. Archives /
  3. Vol. 25 No. 1 (2024): Writing down a war. On materiality of diaries /
  4. TREATISES AND ARTICLES

Beyond reading. On materiality of things written in extreme circumstances

Authors

  • Paweł Rodak Uniwersytet Warszawski https://orcid.org/0000-0003-3538-4676

DOI:

https://doi.org/10.12775/SE.2024.0001

Keywords

diary, materiality, writing tool, writing practice, World War II, Shoah, physical medium

Abstract

The author of the article points out that records made during the war and the Shoah – in extreme situations, such as concentration camps, death camps, gulags, ghettos, bunkers, or trenches – are characterized by a specific materiality that should be taken into account. These records (e.g., diaries or letters) should not be analyzed and interpreted merely through the process of reading, and their materiality should not be “read” like a text. The author highlights the importance of elements of the materiality of the records, such as the medium, writing tool, visual appearance of the writing, destruction, and material structure. The article also emphasizes the material and performative aspects of the different kinds of activities related to the way written things exist in extreme situations, forming a dynamic network of practices. These practices include writing, hiding, transcribing, transmitting, searching and finding, preserving, archiving, and, finally, publishing and presenting written things in exhibitions. Exhibitions, along with book publications and archival material, constitute the stock of examples used in the article.

Author Biography

Paweł Rodak, Uniwersytet Warszawski

prof. dr hab., historyk literatury i kultury polskiej, profesor w Instytucie Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego, dyrektor Ośrodka Kultury Polskiej na Sorbonne Université (2016–2019), dyrektor IKP UW (2012–2016). Zajmuje się historią nowoczesnej literatury i kultury polskiej XX wieku (ze szczególnym uwzględnieniem okresu wojennego i diarystyki) oraz antropologią słowa w kulturze (przede wszystkim praktykami pisma i druku). Autor książek: Wizje kultury pokolenia wojennego (2000), Pismo, książka, lektura. Rozmowy: Le Goff, Chartier, Hébrard, Fabre, Lejeune (2009), Między zapisem a literaturą. Dziennik polskiego pisarza w XX wieku (Żeromski, Nałkowska, Dąbrowska, Gombrowicz, Herling-Grudziński) (2011). Współredaktor wielu tomów zbiorowych, m.in. Wojna: doświadczenie i zapis. Nowe źródła, problemy, metody badawcze (2006), Antropologia pisma. Od teorii do praktyki (2010), Kulturologia polska XX wieku (2013), Od aforyzmu do zinu. Leksykon gatunków twórczości słownej (2014), Wśród ludzi, rzeczy i znaków. Krzysztofowi Pomianowi w darze (2016), Ekspozycje nowoczesności. Wystawy a doświadczanie procesów modernizacyjnych w Polsce (1821–1929) (2017), Antropologia pamięci. Zagadnienia i wybór tekstów (2018), Józef Czapski. Itinéraires de vérité (2020), Rethinking Modern Polish Identities. Transnational Encounters (2023). Przewodniczący komitetu redakcyjnego serii „Communicare. Historia i kultura”. Od 2021 roku kieruje projektem badawczym „Życie pisane na konkurs. Praktyki pamiętnikarskie w Polsce 1918–1939 (analiza – recepcja – znaczenie)” (NCN, OPUS).

References

Antropologia pisma. Od teorii do praktyki, 2010, red. Ph. Artières i P. Rodak, Warszawa.

Antropologia praktyk językowych, 2016, red. G. Godlewski, A. Karpowicz i M. Rakoczy, Warszawa.

Archiwum Ringelbluma, Żydowski Instytut Historyczny, https://www.jhi.pl/nauka/archiwum-ringelbluma-i-grupa-oneg-szabat/pelna-edycja-archiwum-ringelbluma (dostęp: 1.12.2021).

Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, 2015, t. 23: Dzienniki z getta warszawskiego, oprac. K. Person, Z. Trębacz i M. Trębacz, Warszawa.

Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, 2017, t. 1: Listy o Zagładzie, oprac. R. Sakowska, Warszawa.

Archiwum Ringelbluma: antologia, 2020, oprac. M. Janczewska i J. Leociak, Wrocław.

Barthes R., 1998, Od dzieła do tekstu, „Teksty Drugie”, nr 6.

Borwicz M. M., 1947, Wstęp, w: Pieśń ujdzie cało… Antologia wierszy o Żydach pod okupacją niemiecką, oprac. i wstęp M. M. Borwicz, Warszawa–Łódź–Kraków (reprint: Lublin 2012).

Chaise en bois retrouvée au siège de la Gestapo (Paris, entre 1942 et 1944), 2019, w: Manuscrits de l’extrême, sous la dir. de L. Le Bras, Paris.

Czapski J., 1990, Proust w Grizowcu, w: idem, Czytając, Kraków.

Czermińska M., 2006, Świadectwo, ślad i milczenie wobec doświadczeń Historii, w: Teraźniejszość i pamięć przeszłości. Rozumienie historii w literaturze polskiej XX i XXI wieku, red. H. Gosk i A. Zieniewicz, Warszawa.

Dokumentacja konserwatorska dziennika Żydówki z getta warszawskiego tzw. „Dziennika Marylki” przechowywanego w Archiwum Państwowego Muzeum na Majdanku, 2010 (APMM, AZ 226/10).

Domańska E., 2017, Nekros. Wprowadzenie do ontologii martwego ciała, Warszawa.

Dziadkiewicz B., 2021, Uwagi o tekstach, w: J. Korczak, Pisma czasu wojny (1939–1942), red. H. Kirchner, oprac. i uwagi o tekstach B. Dziadkiewicz, geneza utworów J. Leociak, przypisy M. Ciesielska przy współpracy A. M. Czernow, Warszawa.

E. Ringelblum, 1983, Kronika getta warszawskiego: wrzesień 1939–styczeń 1943, red. A. Eisenbach, przeł. z jidisz A. Rutkowski, Warszawa.

Epsztein T., 2011, Inwentarz Archiwum Ringelbluma, Warszawa.

Gdy nieme groby przemawiają… Archiwum dr. Jana Zygmunta Robla, 2023, cz. 4, red. D. Jastrzębska-Golonka i E. Kowalska, oprac. dok. E. Dulna-Rak i K. Ziębik, Warszawa.

Gdy nieme groby przemawiają… Archiwum dr. Jana Zygmunta Robla, 2023, red. D. Jastrzębska-Golonka i E. Kowalska, cz. 1–4, Warszawa.

Głowiński M., 2000, Victor Klemperer: Dziennik czasu Zagłady, w: V. Klemperer, Chcę dawać świadectwo aż do końca, t. 1: Dzienniki 1933–1938, przeł. A. i A. Klubowie, Kraków.

Gradowski Z., 1971, [List], w: Wśród koszmarnej zbrodni. Rękopisy członków Sonderkommando, „Zeszyty Oświęcimskie”, nr 2 (specjalny), wybór i oprac. J. Bezwińska i D. Czech.

Ingold T., 2012, Materiały przeciwko materialności, przeł. M. Wawrzyńczak, w: Materialność, red. K. Gutfrański, A. Hendriks, I. Moreira, A. Szyłak i L. Vergara, Gdańsk.

Janczewska M., 2012, Archiwum Ringelbluma jako tekst globalny, w: Literatura polska wobec Zagłady (1939–1968), red. S. Buryła, D. Krawczyńska i J. Leociak, Warszawa.

Jarochowska M., Posłowie, w: Pamiętnik Dawida Rubinowicza, 1960, wstęp J. Iwaszkiewicz, komentarze A. Rutkowski, posłowie M. Jarochowska, Warszawa.

K. I. Gałczyński, 2009, Notatnik spisany w dniach 18 sierpnia–18 listopada 1941 r. w Altengrabow, Warszawa.

Knoll R., 2012, Dziennik, wstęp i oprac. J. Kowalska-Leder, Warszawa.

Korczak J., 2021, Pisma czasu wojny (1939–1942), red. H. Kirchner, oprac. i uwagi o tekstach B. Dziadkiewicz, geneza utworów J. Leociak, przypisy M. Ciesielska przy współpracy A. M. Czernow, Warszawa.

Kowalska-Leder J., 2009, Doświadczenie Zagłady z perspektywy dziecka w polskiej literaturze dokumentu osobistego, Wrocław.

Kowalska-Leder J., 2012, Wstęp, w: R. Knoll, Dziennik, wstęp i oprac. J. Kowalska-Leder, Warszawa.

Kowalska-Leder J., 2012, Nota edytorska, w: R. Knoll, Dziennik, wstęp i oprac. J. Kowalska-Leder, Warszawa.

Latour B., 2010, Splatając na nowo to, co społeczne. Wprowadzenie do teorii aktora-sieci, przeł. A. Derra i K. Abriszewski, wstęp K. Abriszewski, Kraków.

Latude, Chemise, Prison de la Bastille, 1761, 2019, w: Manuscrits de l’extrême, sous la dir. de L. Le Bras, Paris.

Le Brass L., 2019, Introduction. Manuscrits de l’extrême : prison, passion, péril, possession, w: Manuscrits de l’extrême, sous la dir. de L. Le Bras, Paris.

Lejeune Ph., Bogaert C., 2003, Un journal à soi. Histoire d’une pratique, Paris.

Leociak J., 1997, Tekst wobec Zagłady. (O relacjach z getta warszawskiego), Wrocław.

Leociak J., 2005, Literatura dokumentu osobistego jako źródło do badań na zagładą Żydów. Rekonesans metodologiczny, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały”, nr 1.

Leociak J., 2012, Świadectwo jako strategia autobiograficzna, w: Literatura polska wobec Zagłady (1939–1968), red. S. Buryła, D. Krawczyńska i J. Leociak, Warszawa.

Leociak J., 2020, Wstęp, w: Archiwum Ringelbluma. Antologia, wstęp J. Leociak, oprac. M. Janczewska i J. Leociak, Wrocław.

Leociak J., 2022, Dzienniki czasu wojny. Od form tradycyjnych ku pograniczom gatunku, w: Zapisywanie wojny. Dzienniki z lat 1939–1945, red. M. Libich i P. Sadzik, Warszawa.

Leociak J., 2024, Podziemny Muranów, Wołowiec.

Libionka D., 2023, Losy tekstu, w: Dziennik Maryli. Życie i śmierć w getcie warszawskim, red. D. Libionka, Warszawa.

Magnin A., 2019, Billet clandestin (Prison de Dijon ; Côte-d’Or), octobre 1942, w: Manuscrits de l’extrême, sous la dir. de L. Le Bras, Paris.

Maître B., 2019, Billet clandestin (Prison de Vesoul, Haute-Saône, janvier 1944), w: Manuscrits de l’extrême, sous la dir. de L. Le Bras, Paris.

Mark B., 1971, O rękopisie Załmena Gradowskiego, w: Wśród koszmarnej zbrodni. Rękopisy członków Sonderkommando, „Zeszyty Oświęcimskie”, nr 2 (specjalny), wybór i oprac. J. Bezwińska i D. Czech.

Olsen B., 2013, W obronie rzeczy. Archeologia i ontologia przedmiotów, przeł. B. Shallcross, Warszawa.

Opis spuścizny katyńskiej [1944, Kraków], 2023, w: Gdy nieme groby przemawiają… Spuścizna katyńska, red. D. Jastrzębska-Golonka i E. Kowalska, Warszawa.

Orzeczenie sądowo-lekarskie dr. Mariana Wodzińskiego [1943, Kraków], 2023, w: Gdy nieme groby przemawiają… Spuścizna katyńska, red. D. Jastrzębska-Golonka i E. Kowalska, Warszawa.

Ozola A., 2018, Sibīrijā tapušas vēstules uz bērza tāss / Letters written in Siberia on birch bark, Tukums.

Pamiętnik Dawida Rubinowicza, 1960, wstęp J. Iwaszkiewicz, komentarze A. Rutkowski, posłowie M. Jarochowska, Warszawa.

Patrzyłam na usta… Dziennik z warszawskiego getta, 2008, red. P. Weiser, Kraków–Lublin.

Pisane paznokciem, 1998, wstęp S. Datner, posłowie A. Kamieńska, „Więź”, numer specjalny: Pod wspólnym niebem. Tematy polsko-żydowskie.

Pomian K., 2006, Historia. Nauka wobec pamięci, Lublin.

Poncet J., 2019, Lettre écrite sur écorce du bouleau (Sainte-Marie-au-Pays-des-Hurons ; Nouvelle France), 18 juin 1647, w: Manuscrits de l’extrême, sous la dir. de L. Le Bras, Paris.

Rodak P., 2006, Wojna i zapis. O dziennikach wojennych, w: Wojna. Doświadczenie i zapis. Nowe źródła, problemy, metody badawcze, red. S. Buryła i P. Rodak, Kraków.

Rodak P., 2021, Le journal personnel en tant que probléme littéraire, w: Médiatrice des cultures. Mélanges offerts à Maria Delaperrière, sous la dir. de K. Siatkowska-Callebat, A. Wojda, Ch. Zaremba, avec la coll. de C. Royer, X. Galmiche, Paris, s. 125–142.

Rodak P., Między dokumentem, świadectwem, praktyką piśmienną i literaturą. O zmianie statusu dzienników czasu wojny i Zagłady, w: Zapisywanie wojny. Dzienniki z lat 1939–1945, red. M. Libich, P. Sadzik, Warszawa.

Schnepf-Kołacz Z., 2023, Pod powierzchnią. Źródła do wystawy „Wokół nas morze ognia”: teksty, zdjęcia, obiekty, w: Wokół nas morze ognia [katalog wystawy Wokół nas morze ognia. Losy żydowskich cywilów podczas powstania w getcie warszawskim; autorka koncepcji: B. Engelking, kuratorka: Z. Schnepf-Kołacz], Warszawa.

Tillion G., 2019, Lettre au tribunal (Prison de Fresnes ; Val-de-Marne), janvier 1943, w: Manuscrits de l’extrême, sous la dir. de L. Le Bras, Paris.

Weiser P., 2008, „Habent sua fata libelli” w czasie Zagłady, w: Patrzyłam na usta… Dziennik z warszawskiego getta, red. P. Weiser, Kraków–Lublin.

Weiser P., 2008, Maryla: pozostałości jej tekstu, wyobrażenie jej losów, w: Patrzyłam na usta… Dziennik z warszawskiego getta, red. P. Weiser, Kraków–Lublin.

Wiatr E., 2022, „Czy w ogóle ktoś je czytać będzie” – nowe spojrzenie na dziennik Abrama Łaskiego, w: Zapisywanie wojny. Dzienniki z lat 1939–1945, red. M. Libich, P. Sadzik, Warszawa.

Zawada A., 1991, Wojenny notatnik Iwaszkiewicza, w: J. Iwaszkiewicz, Notatki 1939–1945, aneks A. Iwaszkiewiczowa, oprac. A. Zawada, Wrocław.

The Art of Editing. Textological and Editorial Studies

Downloads

  • PDF (Język Polski)

Published

2024-09-17

How to Cite

1.
RODAK, Paweł. Beyond reading. On materiality of things written in extreme circumstances. The Art of Editing. Textological and Editorial Studies. Online. 17 September 2024. Vol. 25, no. 1, pp. 11-29. [Accessed 28 June 2025]. DOI 10.12775/SE.2024.0001.
  • ISO 690
  • ACM
  • ACS
  • APA
  • ABNT
  • Chicago
  • Harvard
  • IEEE
  • MLA
  • Turabian
  • Vancouver
Download Citation
  • Endnote/Zotero/Mendeley (RIS)
  • BibTeX

Issue

Vol. 25 No. 1 (2024): Writing down a war. On materiality of diaries

Section

TREATISES AND ARTICLES

License

Copyright (c) 2024 Paweł Rodak

Creative Commons License

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.

Stats

Number of views and downloads: 174
Number of citations: 0

Search

Search

Browse

  • Browse Author Index
  • Issue archive

User

User

Current Issue

  • Atom logo
  • RSS2 logo
  • RSS1 logo

Information

  • For Readers
  • For Authors
  • For Librarians

Newsletter

Subscribe Unsubscribe

Language

  • English
  • Język Polski

Tags

Search using one of provided tags:

diary, materiality, writing tool, writing practice, World War II, Shoah, physical medium
Up

Akademicka Platforma Czasopism

Najlepsze czasopisma naukowe i akademickie w jednym miejscu

apcz.umk.pl

Partners

  • Akademia Ignatianum w Krakowie
  • Akademickie Towarzystwo Andragogiczne
  • Fundacja Copernicus na rzecz Rozwoju Badań Naukowych
  • Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk
  • Instytut Kultur Śródziemnomorskich i Orientalnych PAN
  • Instytut Tomistyczny
  • Karmelitański Instytut Duchowości w Krakowie
  • Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
  • Państwowa Akademia Nauk Stosowanych w Krośnie
  • Państwowa Akademia Nauk Stosowanych we Włocławku
  • Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Stanisława Pigonia w Krośnie
  • Polska Fundacja Przemysłu Kosmicznego
  • Polskie Towarzystwo Ekonomiczne
  • Polskie Towarzystwo Ludoznawcze
  • Towarzystwo Miłośników Torunia
  • Towarzystwo Naukowe w Toruniu
  • Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
  • Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
  • Uniwersytet Mikołaja Kopernika
  • Uniwersytet w Białymstoku
  • Uniwersytet Warszawski
  • Wojewódzka Biblioteka Publiczna - Książnica Kopernikańska
  • Wyższe Seminarium Duchowne w Pelplinie / Wydawnictwo Diecezjalne „Bernardinum" w Pelplinie

© 2021- Nicolaus Copernicus University Accessibility statement Shop