Typografia w służbie propagandy. Wizualne i perswazyjne aspekty druków ulotnych z lat 1918–1939
DOI:
https://doi.org/10.12775/SE.2020.00038Słowa kluczowe
lingwistyka tekstu, analiza multimodalna, komunikacja wizualna, typografia, dyskurs polityki lat 1918-1939, strategie perswazji, język propagandy politycznejAbstrakt
Przedstawiany tekst kontynuuje tematykę i założenia metodologiczne zawarte w artykule pt. Przestrzenie słowno-obrazowe w propagandowych drukach ulotnych lat 1918–1939 – próba analizy w świetle lingwistyki tekstowej i teorii wizualności. Przedmiotem badań są związki między typografią a środkami werbalnymi o charakterze nakłaniającym (perswazyjnym) w tekstach ulotnych (obwieszczeniach, plakatach, ogłoszeniach) wykorzystywanych na użytek propagandy politycznej w dwudziestoleciu międzywojennym. W artykule pokazano performatywny charakter druków ulotnych, odsłaniając związki między kodem słownym a wizualną jego organizacją na poziomie grafiki, przestrzeni wydruku. Opisano, w jaki sposób na poziomie tekstu traktowanego jako przestrzeń wizualna powstają wtórne ścieżki lektury i znaczenia wpływające na jego kohezję i koherencję. Artykuł zamyka przegląd najważniejszych strategii wizualizacji i grafizacji znaczeń słownych oraz strategii komunikacyjnych wykorzystujących elementy kodu werbalnego i typograficznego. Artykuł wpisuje się w nurt badań z zakresu analizy multimodalnej i lingwistyki tekstowej; nawiązuje również do ustaleń teoretycznych zawartych w pracach z zakresu antropologii pisma.
Bibliografia
Antos G., Spitzmüller J., 2015, Jakie „znaczenie” ma design tekstu? Rozważania o teorii wiedzy typograficznej, w: Lingwistyka mediów. Antologia tłumaczeń, pod red. R. Opiłowskiego, J. Jarosza i P. Staniewskiego, Wrocław.
Bartmiński J., Niebrzegowska-Bartmińska S., 2010, Tekstologia, Warszawa.
Bergström B., 2009, Komunikacja wizualna, Warszawa.
Bolter J. D., 2014, Przestrzeń pisma. Komputery, hipertekst i remediacje druku, tłum. A. Małecka i M. Tabaczyński, wprowadzenie M. Tabaczyński, Kraków–Bydgoszcz.
Bralczyk J., 2001, O języku polskiej propagandy politycznej lat siedemdziesiątych, Kraków.
Briggs A., Burke P., 2010, Społeczna historia mediów. Od Gutenberga do Internetu, tłum. J. Jedliński, Warszawa.
Bucher H.-J., 2015, Rozumienie multimodalne lub recepcja jako interakcja. Teoretyczne i empiryczne podstawy systematycznej analizy multimodalności, w: Lingwistyka mediów. Antologia tłumaczeń, pod red. R. Opiłowskiego, J. Jarosza i P. Staniewskiego, Wrocław.
Budzyńska-Daca A., Kampka A., Poprawa M., 2017, Święta narodowe. Wymiary relacji, w: Polskie sprawy 1945–2015. Warsztaty analizy dyskursu, pod red. M. Czyżewskiego et al., Warszawa.
Butler J., 2016, Zapiski o performatywnej teorii zgromadzeń, tłum. J. Bednarek, Warszawa.
Chlebda W., 2005, Szkice o skrzydlatych słowach. Interpretacje lingwistyczne, Opole.
Chruszczewski P. P., 2011, Językoznawstwo antropologiczne. Zadania i metody, Wrocław.
Czachur W., 2020, Lingwistyka dyskursu jako integrującyh program badawczy, Wrocław.
Czapliński P., 1997, Poetyka manifestu literackiego 1918–1939, Poznań.
Druki ulotne i okolicznościowe – wartości i funkcje, 2006, pod red. K. Migonia i M. Skalskiej-Zlat, Wrocław.
Druki ulotne w procesie komunikacji społecznej XIX wieku (do 1918 roku), 2018, pod red. M. Karpińskiej, Warszawa.
E. Repucho, 2016, Od sztuki pięknego składu do narzędzia komunikacji wizualnej. Przemiany pojęcia typografii na przestrzeni XX i początków XX wieku, „Acta Poligraphica”, nr 8.
Francuz P., 2012, Neuropoznawcze podstawy komunikacji wizualnej, w: Komunikacja wizualna, pod red. P. Francuza, Warszawa.
Fras J., 2001, Język polityki, w: Najnowsze dzieje języków słowiańskich. Język polski, pod red. S. Gajdy, Opole.
Fras J., 2006, Komunikacja polityczna. Wybrane zagadnienia gatunków i języka wypowiedzi, Wrocław.
Grębowiec J., 2013, Mówić i działać. Wykłady z pragmatyki językowej, Wrocław.
Grzegorczykowa R., 1996, Wykłady z polskiej składni, Warszawa.
Hutnikiewicz A., 1974, Od czystej formy do literatury faktu. Główne teorie i programy literackie XX stulecia, Warszawa.
Kamińska-Szmaj I., 1994, Judzi, zohydza, ze czci odziera. Język propagandy politycznej w prasie lat 1919–1923, Wrocław.
Kamińska-Szmaj I., 2007, Agresja językowa w życiu publicznym. Leksykon inwektyw politycznych 1918–2000, Wrocław.
Kamińska-Szmaj I., 2013, Komunikacja polityczna – język, styl, dyskurs, w: Style współczesnej polszczyzny. Przewodnik po stylistyce polskiej, pod red. E. Malinowskiej, J. Nocoń i U. Żydek-Bednarczuk, Kraków.
Kamińska-Szmaj I., 2017, Język polskiej lewicy. Od Wielkiego Proletariatu do końca PRL, Wrocław.
Kampka A., 2009, Perswazja w języku polityki, Warszawa.
Karamańska M., 2007, Słownictwo polityczne Drugiej Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1926–1939, Kraków.
Karpowicz A., 2010, Wizualność – piśmienność. Wybrane funkcje pisma w sztuce plastycznej XX wieku, w: Antropologia pisma. Od teorii do praktyki, pod red. Ph. Artières i P. Rodaka, Warszawa.
Karpowicz A., 2013, Reinkarnacje słowa: media, gatunki, praktyki, „Zagadnienia Rodzajów Literackich”, t. 56, z. 2.
Karpowicz A., Plakat, 2014, w: Od aforyzmu do zinu. Gatunki twórczości słownej, pod red. G. Godlewskiego, A. Karpowicz, M. Rakoczy i P. Rodaka, Warszawa.
Klemm M., Stöckl H., 2015, Lingwistyka obrazu – umiejscowienie dyscypliny, przegląd, dezyderaty badawcze, w: Lingwistyka mediów. Antologia tłumaczeń, pod red. R. Opiłowskiego, J. Jarosza i P. Staniewskiego, Wrocław.
Kłosińska K., 2004, Retoryka form osobowych w dyskursie politycznym, „Poradnik Językowy”, z. 1.
Kochan M., 2002, Slogany w reklamie i polityce, Warszawa.
Kowalewski M., 2016, Protest miejski. Przestrzenie tożsamości i praktyk niezadowolonych obywateli miast, Kraków.
Krasińska B., 2016, Główne idee polskiej typografii funkcjonalnej lat 20. XX wieku na wybranych przykładach, „Toruńskie Studia Bibliologiczne”, nr 2.
Krzanicki M., 2013, Fotografia i propaganda. Polski reportaż prasowy w dwudziestoleciu międzywojennym, Kraków.
Lisowska-Magdziarz M., 2019, Znaki na uwięzi. Od semiologii do semiotyki mediów, Kraków.
Łuczak A., 2012, Retro-Reklama. Za kulisami warszawskiego biznesu reklamowego w XIX wieku, Warszawa.
Majkowski G., 2015, Ulotka jako gatunek tekstu wyborczego, Warszawa.
Makowska M., 2014, „Pokaż mi swoje logo” – logo miast jako płaszczyzna wizualna, „Acta Neophilologica”, t. 16 (1).
Nowak P., 2008, Retoryka a propaganda polityczna, w: Retoryka, pod red. M. Barłowskiej, A. Budzyńskiej-Dacy i P. Wilczka, Warszawa.
Nowak P., Olejnik K., 2001, „Współcześni czarnoksiężnicy” – magia i rytuał w tekstach politycznych, „Etnolingwistyka”, t. 13.
Opiłowski R., 2019, Tekst multimodalny w germanistycznych i polonistycznych badaniach interdyscyplinarnych, w: Germanistyka otwarta. Wrocławskie debaty o języku i językoznawstwie, pod red. A. Tworka, Wrocław.
Ożóg K., 2004, Język w służbie polityki. Językowy kształt kampanii wyborczych, Rzeszów.
Paczkowski A., 1980, Prasa polska w latach 1918–1939, Warszawa.
Piekot T., 2006, Dyskurs polskich wiadomości prasowych, Kraków.
Piekot T., 2016, Mediacje semiotyczne. Słowo i obraz na usługach ideologii, Warszawa.
Pisarek W., 1981, O roli słowa w politycznej propagandzie wizualnej. Hasła na plakatach i transparentach, „Przekazy i Opinie”, nr 4.
Pisarek W., 2002, Polskie słowa sztandarowe i ich publiczność, Kraków.
Poprawa M., 2020, Przestrzenie słowno-obrazowe w propagandowych drukach ulotnych lat 1918–1939. Próba analizy w świetle lingwistyki tekstowej i teorii wizualności, „Sztuka Edycji. Studia Tekstologiczne i Edytorskie”, nr 1 (17): Tekstografie. Edytorskie przestrzenie tekstu i obrazu, pod red. M. Czerwińskiego, I. Kropidło i O. Taranek-Wolańskiej.
Rycman A., 2009, Rytuał jako sposób budowania rzeczywistości politycznej, w: Między socjologią polityki a antropologią polityki, pod red. J. Wódz, Katowice.
Rypson P., 2017, Nie gęsi. Polskie projektowanie graficzne 1919–1949, Kraków.
Schmitz U., 2015, Badanie płaszczyzn wizualnych. Wprowadzenie, w: Czytanie tekstów językowo-obrazowych? Elementy kompetencji podstawowej, w: Lingwistyka mediów. Antologia tłumaczeń, pod red. R. Opiłowskiego, J. Jarosza i P. Staniewskiego, Wrocław.
Stöckl H., 2015, Czytanie tekstów językowo-obrazowych? Elementy kompetencji podstawowej, w: Lingwistyka mediów. Antologia tłumaczeń, pod red. R. Opiłowskiego, J. Jarosza i P. Staniewskiego, Wrocław.
Szczepanik J., 2017, Tekst (i) obraz w lingwistycznej analizie dyskursu, „Socjolingwistyka”, t. 31.
Szczęsna E., 2018, Cyfrowa semiopoetyka, Warszawa.
Sztompka P., 2006, Socjologia wizualna. Fotografia jako metoda badawcza, Warszawa.
Szydłowska A., 2018, Od solidarycy do TypoPolo: typografia a tożsamości zbiorowe w Polsce por roku 1989, Wrocław.
Śleziak M., 2016, Ziemie Odzyskane w drukach ulotnych z lat 1945–1948. Język – tematyka – forma, Wrocław.
Śleziak M., 2018, Klepsydry na tle innych tekstów pożegnalnych, Wrocław.
Triumf typografii. Kultura – komunikacja – nowe media, 2017, pod red. H. Hoeksa i E. Lentjesa, tłum. M. Komorowska, Kraków.
Ut pictura poesis, 2012, pod red. M. Skwary i S. Wysłouch, Gdańsk.
Warchala J., 2019, Formy perswazji, Katowice.
Wojtas A., 2014, Konfrontacja społeczeństwa z władzą w przestrzeni publicznej, w: Dyskursu publiczny w praktykach społecznej kontestacji, pod red. J. Golimowskiego i A. Kaszkur, Bydgoszcz.
Worsowicz M., 2017, Layout prasowy a retoryczne „pronuntiatio” – uwagi wstępne, w: Powinowactwa retoryki, pod red. B. Sobczak, Poznań.
Żydek-Bednarczuk U., 2005, Wprowadzenie do lingwistyki, Kraków.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 1448
Liczba cytowań: 0
