Import do zaboru rosyjskiego książek literackich adresowanych do młodego odbiorcy i ich cenzurowanie w latach 1865–1904
DOI:
https://doi.org/10.12775/SE.2020.00034Słowa kluczowe
książki dla dzieci, cenzura carska, Imperium Rosyjskie, urząd kontroli słowa, uzasadnienia cenzorskieAbstrakt
Tematem artykułu jest sposób traktowania importowanych w latach 1865–1904 do zaboru rosyjskiego polskojęzycznych książek literackich dla dzieci. Podstawowym źródłem były dokumenty wytworzone przez carskie urzędy kontroli słowa, zwłaszcza w Petersburgu i Warszawie. Zrekonstruowano wielkość importu, jego geografię, zmiany w czasie, listę najpopularniejszych nakładców i autorów. Omówiono ogólną strategię postępowania cenzury z książkami dla dzieci. Opisano najczęściej stosowane kategorie negatywnych uzasadnień cenzorskich (polskopatriotyczny i tendencyjny charakter tekstu) i podano przykłady fragmentów utworów, do których się one odnosiły. Zwrócono uwagę na niekonsekwencje w ocenach. Jak się wydaje, w odróżnieniu od książek dla dorosłych, które częściej kwestionowano, mając na względzie obronę wartości „własnych”, a więc reprezentowanych przez Imperium Rosyjskie oraz Cerkiew prawosławną, w publikacjach dla dzieci i młodzieży koncentrowano się raczej na eliminowaniu wartości „obcych” – bliskich Polakom.
Bibliografia
Adamczykowa Z., 2008, Literatura „czwarta” – w kręgu zagadnień teoretycznych, w: Literatura dla dzieci i młodzieży (po roku 1980), pod red. K. Heskiej-Kwaśniewicz, Katowice.
Bałabuch H., 2001, Nie tylko cenzura. Prasa prowincjonalna Królestwa Polskiego w rosyjskim systemie prasowym w latach 1865–1914, Lublin.
Briksman M. A., 1935, F. I. Tiutczw w Komitietie Cenzury Inostrannoj, „Litieraturnoje Nasledstwo”, t. 19/21.
Briksman M. A., 2006, Zakluczenije k otczetu Komitieta Cenzury Inostrannoj za 1859 g., w: Komitiet Cenzury Inostrannoj w Pietierburgie 1828–1917. Dokumienty i matieriały, sost. N. A. Grinczenko, N. G. Patruszewa, Sankt-Pietierburg.
Dunin J., 1982, Rozwój cech wydawniczych polskiej książki literackiej XIX–XX wieku, Łódź.
Helling I. K., 1990, Metoda badań biograficznych, w: Metoda biograficzna w socjologii, pod red. J. Włodarka i M. Ziółkowskiego, Warszawa.
Kostecki J., 2011, Trudny proces przenikania. Carska cenzura zagraniczna wobec importu publikacji w języku polskim w latach 1865–1904, Warszawa.
Kostecki J., 2013, Rosyjska praktyka kontroli piśmiennictwa – uzasadnienia negatywnych decyzji cenzorskich w 2. połowie XIX wieku. Próba typologii, w: Literatura w granicach prawa (XIX–XX w.), pod red. K. Budrowskiej, E. Dąbrowicz i M. Lula, Warszawa.
Kostecki J., Rowicka M., 2006, Granice wolności słowa w zaborze rosyjskim w latach 1865–1904. Wykaz publikacji polskojęzycznych zakwestionowanych oraz dopuszczonych do obiegu przez carską cenzurę zagraniczną, t. 1–3, Warszawa.
Leszczyński G., 2002, Literatura dla dzieci i młodzieży, w: Słownik literatury dziecięcej i młodzieżowej, pod red. B. Tylickiej i G. Leszczyńskiego, Wrocław.
Organizacyja nadzora za kniżnym diełom Rossijskoj Imperii w „Otczetie Gławnogo Uprawlenija po Diełam Pieczati za 1882–1891 gg.”, 2008, publ. N. G. Patruszewa, „Kniga. Issledowanija i matieriały”, sb. 88/1.
Prussak M., 1994, Świat pod kontrolą. Wybór materiałów z archiwum cenzury rosyjskiej w Warszawie, Warszawa.
Rowicka M., 2014, Wydawnicze i cenzuralne losy twórczości Adama Mickiewicza w okresie zaborów, Warszawa.
Sbornik postanowlenij i rasporjażenij po diełam pieczati s 5 aprila 1865 g. po 1 awgusta 1868 g., 1868, Sankt-Pietierburg; przedr. w: N. G. Patruszewa, I. P. Fut [Foote], 2016, Cyrkulary cenzurnogo wiedomstwa Rossijskoj Impierii. Sbornik dokumientow, Sankt-Pietierburg.
Ustaw o cenzurie i pieczati, 1890, „Swod Zakonow Rossijskoj Impierii”, izd. g., t. 14, Sanktpietierburg.
Żyrkow G. W., 2000, „No myslju obniał wsie, czto na puti zamietił…”, w: U mysli stoja na czasach… Cenzory Rossii i cenzura, pod red. G. W. Żyrkowa, Sankt-Pietierburg.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 662
Liczba cytowań: 0