„Trup mój siedzi w tym koszu”, czyli tajemnice daru pani C. K.

Abstrakt

W archiwum Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu zachowała się korespondencja Stanisława Ignacego Witkiewicza z Tadeuszem Dobrowolskim, dyrektorem Muzeum Śląskiego w Katowicach. Dotyczy dwóch spraw: kupna przez muzeum Autoportretu Witkacego oraz przekazania przezeń „daru pani C. K.”. W czerwcu 1938 roku podczas pobytu u Marii i Ignacego Grabskich w Katowicach wykonał on Autoportret na tle dymiących fabryk, który sprzedał za 200 zł Muzeum Śląskiemu. Informacja o tym dotarła do zakopiańskiej Izby Skarbowej, która postanowiła skonfiskować honorarium na poczet zaległych podatków w wysokości 1200 zł. Witkacy próbował temu zapobiec, odwołując decyzję o sprzedaży obrazu, co jednak miało ten skutek, że do „Witkiewiczówki” przyszedł urzędnik Izby Skarbowej z zamiarem rekwizycji wszystkich obrazów Witkacego. Po wpłaceniu przez kuzynkę Dziudzię i przyjaciela Tadeusza Langiera połowy zaległej sumy oraz przejęciu honorarium za Autoportret, Izba Skarbowa umorzyła pozostałą część długu.

W marcu 1938 roku Czesława Oknińska-Korzeniowska zerwała łączący ją od dziewięciu lat związek z Witkacym. Dowiedziała się, że ma on romans z siedemnastoletnią manicurzystką, kochanką zakopiańskiego fryzjera. Odesłała Witkacemu wszystkie podarunki, jego książki z wyrwanymi dedykacjami oraz pakę z obrazami. Nie udało mu się skłonić jej do zgody i powrotu. Nie powiodły się także próby mediacji przyjaciół (m.in. Hansa Corneliusa). Witkacy przekonany, że zerwanie jest ostateczne, przekazał Muzeum Śląskiemu odesłaną kolekcję obrazów jako „dar pani C. K.”. Były w niej m.in. trzy jego autoportrety, kompozycje astronomiczne, obraz olejny Wnętrze lasu (namalowany przezeń w wieku siedmiu lat), a także prace Rafała Malczewskiego, Tadeusza Langiera, Antoniego Waśkowskiego i Brunona Schulza. W czasie wojny większość z nich została zniszczona lub zaginęła. Ocalał Autoportret, który po wojnie znajdował się w Muzeum Górnośląskim i w 1988 roku został przekazany do Muzeum Śląskiego.

Rozstanie z Czesią, które doprowadziło Witkacego do poważniej depresji i myśli o samobójstwie, trwało prawie pięć miesięcy W sierpniu 1938 roku zgodziła się do niego powrócić. Witkacy jednak nie odzyskał już pełnej równowagi psychicznej i myśl o samobójstwie będzie mu stale towarzyszyć – aż do 18 września 1939 roku.