Śniadanie u cenzora. Wybrany aspekt edycji dramatów Janusza Krasińskiego
DOI:
https://doi.org/10.12775/SE.2015.007Słowa kluczowe
Janusz Krasiński, Śniadanie u Desdemony, Krzak gorejący. Dramaty, GUKPPiW, cenzura w Polsce, Muzeum Literatury im. Adama MickiewiczaAbstrakt
Artykuł opisuje wybrany aspekt edycji dramatów Janusza Krasińskiego (Krzak gorejący. Dramaty, Wydawnictwo IBL, Warszawa 2013), jakim są ingerencje cenzury w sztuce Śniadanie u Desdemony. Biografia pisarza (więzionego w czasach stalinowskich) oraz tematyka utworu – moment wyjścia na wolność po amnestii dwóch więźniów – pozwalały domyślać się, że plany publikacji dramatu (pierwodruk: 1971 rok) mogły wywołać szczególne zainteresowanie Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk. Nie udało się odnaleźć w Archiwum Akt Nowych egzemplarza cenzorskiego lub jakiejkolwiek informacji dotyczących ingerencji cenzora w planowaną publikację. Porównanie wydań z maszynopisami przechowywanymi w domu pisarza pokazało znaczące różnice w tekście zaledwie w dwóch miejscach: w przeformułowaniu słów „stalinowska metoda” oraz dopisaniu fragmentu, w którym bohater informuje o aresztowaniu nieuczciwego prokuratora. W maszynopisie złożonym w Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie pisarz zanotował, że na kształt sztuki wpłynęła jego rozmowa z cenzorem, dotycząca wystawienia sztuki w warszawskim Teatrze Ludowym (premiera: 1971 rok). Krasiński opatrzył wspomniany fragment o prokuratorze adnotacją, że powstał on pod wpływem wizyty w urzędzie na ulicy Mysiej. Jednak przekazując maszynopis do muzeum w latach dziewięćdziesiątych, nie zdecydował się na przekreślenie tego fragmentu sztuki, dając tym samym sygnał co do swojej intencji. Maszynopis z Muzeum Literatury zawierał sformułowanie „stalinowska metoda”, w przeciwieństwie do pierwodruku, gdzie widnieje zapis „despotyczna metoda”, lub wersji radiowej sztuki, gdzie czytamy o „azjatyckiej metodzie”. Wyrażenia tego autor nie opatrzył żadną informacją, która by wskazywała na ingerencję cenzora. Z kolei egzemplarz cenzorski dopuszczający sztukę do wystawienia w warszawskim Teatrze Ludowym zawiera m.in. zmianę „stalinowskiej metody” na „niedopuszczalną”. Poprawka ta pozwala uznać określenie „stalinowski” za „niecenzuralne”, nie daje jednak jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, czy „despotyczna metoda” pojawiła się w pierwodruku po bezpośredniej ingerencji cenzora dopuszczającego sztukę do druku lub w wyniku autocenzury pisarza, który miał już za sobą korektę tekstu mającego być podstawą przedstawienia teatralnego. Dzieje redakcji tego wyrażenia oraz obecność pierwotnej jego wersji w maszynopisie przekazanym przez pisarza do Muzeum Literatury pozwoliły uznać brzmienie „stalinowska metoda” za zgodne z intencją autorską i przywrócić je w edycji z 2013 roku – pierwszym wyborze dramatów Krasińskiego, który ukazał się po zlikwidowaniu cenzury w Polsce.
Bibliografia
Budrowska K., 2012, Do wyższych ja rzeczy urodzon… – nieznany dramat przypisany Zofii Kossak, w: „Lancetem, a nie maczugą”. Cenzura wobec literatury i jej twórców w latach 1945–1965, pod red. K. Budrowskiej i M. Woźniak-Łabieniec, Warszawa.
Fik M., 1996, Cenzor jako współautor, w: Literatura i władza, po red. B. Wojnowskiej, Warszawa.
Krasiński J., 2013, Krzak gorejący. Dramaty, wybór i wstęp W. Zwinogrodzka, oprac. tekstów A. Kramkowska-Dąbrowska, Warszawa.
Krasiński J., 1976, Śniadanie u Desdemony. Słuchowiska radiowe i dramaty, Warszawa.
Krasiński J., Śniadanie u Desdemony, Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, Akta A, sygn. 1/99.
Krasiński J., 1973, Śniadanie u Desdemony. Sztuka w dwóch aktach, w: idem, Czapa i inne dramaty, Warszawa.
Krasiński J., „Śniadanie u Desdemony. Sztuka”, maszynopis z odręcznymi dopis., Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza, inw. 4252.
Perkowski P., 2005, „Działalność Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk w latach siedemdziesiątych”, maszynopis rozprawy doktorskiej, Gdańsk.
„Teatr Polskiego Radia” 1971, nr 4.
„Teatr Polskiej Telewizji” 1975, nr 2.
Wołowiec G., 1999, Nowocześni w PRL. Przyboś i Sandauer, Wrocław.
Wroniewicz G., 2008, Nota edytorska, w: Z. Herbert, Dramaty, Warszawa.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 523
Liczba cytowań: 0