Stosunek carskiej cenzury zagranicznej do twórczości Juliusza Słowackiego w latach 1865–1914
DOI:
https://doi.org/10.12775/SE.2015.002Słowa kluczowe
Juliusz Słowacki, carska cenzura zagraniczna, edycje utworów Słwoackiego, Cesarstwo RosyjskieAbstrakt
Celem tekstu jest analiza stosunku carskiej cenzury zagranicznej do tych samodzielnych wydań utworów Juliusza Słowackiego, które w latach 1865–1914 usiłowano sprowadzić do Cesarstwa. Artykuł składa się z trzech części. W pierwszej odtworzono wielkość, geografię, chronologię i tempo importu. W drugiej omówiono decyzje cenzury zagranicznej w odniesieniu do sprowadzanych edycji, natomiast w części trzeciej scharakteryzowano stosunek urzędników kontroli do poszczególnych dzieł poety: wskazano, które z nich kwestionowano w całości, a które we fragmentach.
Można przyjąć, że w latach 1830–1914 ukazało się dwieście osiemdziesiąt dwa osobne wydania dzieł Słowackiego w czterystu jeden tomach, w tym co najmniej sto dziewięćdziesiąt cztery w dwustu osiemdziesięciu ośmiu tomach opublikowano poza zaborem rosyjskim. W badanym okresie do carskich urzędów kontroli trafiło osiemdziesiąt cztery zagraniczne i zakordonowe edycje utworów poety w stu trzydziestu czterech tomach, co oznacza, że wwieziono wówczas 43,3% wydań i 46,5% tomów wydanych poza Cesarstwem Rosyjskim. W porównaniu z importem dzieł innych wielkich romantyków było to dużo, gdyż w wypadku Adama Mickiewicza wwieziono 26,0% edycji i 26,4% tomów, natomiast Zygmunta Krasińskiego – 27,3% wydań i 30,9% tomów. Zdecydowana większość sprowadzonych książek ukazała się w Galicji (siedemdziesiąt pięć edycji w stu dziewiętnastu tomach). Pochodziły one z dwóch ośrodków centralnych – Lwowa i Krakowa, oraz czterech prowincjonalnych – Złoczowa, Brodów, Stanisławowa i Kołomyi. Resztę sprowadzono z zagranicy (siedem edycji w dziesięciu tomach) – z Paryża, Lipska i Petersburga, oraz z prowincji pruskich (dwa wydania w pięciu tomach) – z Poznania i Mikołowa. Największą część importowanych wydań Słowackiego stanowiły osobne edycje poszczególnych utworów (czterdzieści pięć), nieco mniejszą – wydania zbiorowe, zawierające utwory reprezentujące różne gatunki literackie (trzydzieści sześć, w tym dwadzieścia cztery jednotomowe i dwanaście wielotomowych), najmniejszą zaś – zbiory korespondencji poety (trzy). Spośród osiemdziesięciu czterech edycji (w stu trzydziestu czterech tomach) utworów poety, które w badanym okresie rozpatrywała rosyjska cenzura zagraniczna, ostatecznie do obiegu bez żadnych ingerencji trafiło dwadzieścia osiem wydań (trzydzieści dziewięć tomów), przy czym cztery z nich (w dziewięciu tomach) wydawcy zakordonowi dostosowali do wymagań cenzuralnych obowiązujących w Cesarstwie. W piętnastu edycjach (trzydziestu tomach) urzędnicy nakazali usunąć niektóre utwory bądź większe lub mniejsze ich fragmenty, natomiast aż czterdzieści edycji (sześćdziesiąt pięć tomów) zatrzymali w całości. Mówiąc inaczej, blisko połowa sprowadzonych do Królestwa Polskiego edycji i tomów z tekstami Słowackiego nigdy nie trafiła do sprzedaży, a około jedną piątą z nich można było nabyć jedynie w wersji okaleczonej. W badanym okresie z zakordonowych i zagranicznych edycji twórczości poety w oficjalnym obiegu czytelniczym w zaborze rosyjskim miały szansę znaleźć się tylko nieliczne utwory, np. dramaty Balladyna, Maria Stuart, Mazepa oraz poematy Hugo, Arab, Mnich, Ojciec zadżumionych, W Szwajcarii czy też Godzina myśli. Inne ważne dzieła – Beniowski, Anhelli, Horsztyński, Fantazy – w wydaniach zakordonowych (na ogół w edycjach wielotomowych) zaczęły trafiać do rozpowszechniania w zaborze rosyjskim dopiero po rewolucji 1905 roku, i to jedynie w formie okaleczonej. Natomiast utworami konsekwentnie usuwanymi z importowanych edycji Słowackiego niemal przez cały badany okres były: Kordian, Rozmowa z Makryną Mieczysławską, Głos z wygnania do braci w kraju, a także liryki rewolucyjne z okresu powstania listopadowego: Hymn [Bogarodzico! Dziewico!], Kulik, Pieśń legionu litewskiego, Oda do wolności oraz wiersz Śmierć, co trzynaście lat stała koło mnie… Poza ostatnim z wymienionych tekstów utwory te dopuszczono po raz pierwszy do rozpowszechniania dopiero w drugiej połowie 1914 roku. Mimo to w plebiscycie przeprowadzonym w 1900 roku przez redakcję „Kuriera Warszawskiego” wśród ówczesnej elity intelektualnej i kulturalnej na temat najważniejszych osiągnięć kultury polskiej, w kategorii najwybitniejszych poetów polskich, Słowacki znalazł się na drugim miejscu za Mickiewiczem, a poematy W Szwajcarii i Król-Duch zajęły w rankingu trzecie i czwarte miejsce – po Panu Tadeuszu i Dziadach. Co więcej, Słowacki zwyciężył w dziale „literatura dramatyczna”, wyprzedzając Mickiewicza i Krasińskiego, przy czym za najwybitniejszy dramat polski w XIX wieku uznano Mazepę.Bibliografia
Estreicher K., 1878, Bibliografia polska XIX stulecia, t. 4: R–U, Kraków.
Estreicher K., 1882, Bibliografia polska XIX stulecia, t. 7: Dopełnienia. (P–Ż), Kraków.
Estreicher K., 1916, Bibliografia polska XIX stulecia. Lata 1881–1900, t. 4: R–Z, Kraków.
Gacowa H. (red.), 2000, Bibliografia literatury polskiej „Nowy Korbut”, t. 11: Juliusz Słowacki, Wrocław.
Kostecki J., 1994, Dziewiętnastowieczne piśmiennictwo polskie w ocenie środowisk opiniotwórczych końca ubiegłego wieku, w: Książka pokolenia. W kręgu lektur polskich doby postyczniowej, pod red. E. Paczoskiej i J. Sztachelskiej, Białystok.
Kostecki J., 2011, Trudny okres przenikania. Carska cenzura zagraniczna wobec importu publikacji w języku polskim w latach 1865–1904, Warszawa.
Kostecki J., Rowicka M., 2006, Granice wolności słowa w zaborze rosyjskim w latach 1865–1904. Wykaz publikacji polskojęzycznych zakwestionowanych oraz dopuszczonych do obiegu przez carską cenzurę zagraniczną, t. 1–3, Warszawa.
Odyniec A. E., Czajkowski A., Słowacki J., Lenartowicz T., 1857, Poezye, Petersburg („Skarbczyk Poezyi Polskiej”, t. 12).
Prussak Z. (red.), 1994, Świat pod kontrolą. Wybór materiałów z archiwum cenzury rosyjskiej w Warszawie, wybór, przekł. i oprac. M. Prussak, Warszawa.
Rowicka M., 2012, Carska cenzura zagraniczna wobec twórczości Zygmunta Krasińskiego, „Sztuka Edycji. Studia Tekstologiczne i Edytorskie”, nr 1 (3): Autografy i edycje. Wokół tekstów Zygmunta Krasińskiego, pod red. M. Strzyżewskiego, s. 59–67.
Rowicka M., 2014, Wydawnicze i cenzuralne losy twórczości Adama Mickiewicza w okresie zaborów, Warszawa.
Słowacki J., 1882, Dzieła, t. 1–5, wyd. K. Bartoszewicz, Kraków.
Słowacki J. 1884, Genezis z Ducha. List do J. N. Rembowskiego. Wykład nauki. Dziennik z r. 1847–1849, wydanie pierwsze z pośmiertnych rękopisów poprzedzone wstępem i objaśnieniami przez H. Biegeleisena, Warszawa.
Słowacki J., [1912], Liryki, Warszawa–Kraków.
Słowacki J., 1909, Liryki, Warszawa–Kraków („Biblioteczka Uniwersytetów Ludowych i Młodzieży Szkolnej”, nr 147).
Słowacki J., 1875–1876, Listy do matki, t. 1: 1830–1835, t. 2: 1836–1848, Lwów.
Słowacki J., 1909, Marya Stuart. Dramat w 5 aktach, Warszawa–Kraków („Biblioteczka Uniwersytetów Ludowych i Młodzieży Szkolnej”, nr 134).
Słowacki J., 1909, Pisma. Zbiór utworów wydanych za życia i po śmierci autora, t. 1–6, z przedmową i w układzie A. Górskiego, Warszawa–Kraków.
Słowacki J., 1903, Trzy poemata. Ojciec zadżumionych. W Szwajcaryi. Wacław, oprac. dla użytku szkolnego P. Chmielowski, Brody.
Słowacki J., 1910, Utwory liryczne, wybór i układ S. Wyrzykowskiego, Warszawa–Kraków („Pod znakiem poetów”).
Witkowska A., R. Przybylski, 1997, Romantyzm, Warszawa.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 306
Liczba cytowań: 0