Archiwalia „pionierskiego” okresu powojennej cenzury. Literatura w poufnych biuletynach urzędu cenzury (1945–1951)
DOI:
https://doi.org/10.12775/SE.2021.0019Słowa kluczowe
cenzura w powojennej Polsce, „pionierski” okres powojennej cenzury, cenzura literatury, poufne biuletyny urzędu cenzury, GUKPPiW, materiał źródłowyAbstrakt
W artykule omówiono zagadnienia literackie i kulturalne zamieszczane na łamach poufnych biuletynów urzędu cenzury zdeponowanych w przechowywanej w Archiwum Państwowym w Poznaniu teczce o tytule Biuletyny Instrukcyjno-Szkoleniowe 1945–1951. Jak się wydaje, zbiór nie został dotąd opracowany. W teczce znajduje się dziewięć numerów biuletynów z „pionierskiego” okresu powojennej cenzury: zbiór otwierają dwa biuletyny z 1945 roku – z maja i czerwca, dwa z 1948 roku i dwa z 1949 roku oraz po jednym numerze z 1950 i 1951 roku, poza tym jeden biuletyn niedatowany, jednak sporządzony z pewnością po listopadzie 1946 roku, a przed 30 października 1948 roku.
Redakcja periodyku zamieszczała różnego rodzaju materiały na temat działalności Urzędu Kontroli, artykuły, recenzje cenzorskie, sprawozdania oraz wskazówki i wytyczne mające przyjść z pomocą pracownikom oceniającym różne typy piśmiennictwa. Mimo że pismo szukało nadal swojej formuły, od początku realizowało szkoleniowo-instruktażowe zadania, kładąc nacisk na wykształcenie wzorowego pracownika „Mysiej” i delegatur terenowych.
Bibliografia
Redakcji biuletynów daleko było do rzetelnego cytowania tytułów omawianych utworów – często je pomijano lub podawano wersje błędne (niekiedy mogły to być tytuły jeszcze nieustalone). W związku z tym rzadko spotykamy dokładnie przytoczone tytuły dzieł i tym samym większość z nich rekonstruuję na podstawie analizy materiału biuletynowego. Tytuły, których rekonstrukcję należy potwierdzić, oznaczam gwiazdką (*).
Źródła archiwalne:
„Biuletyn Informacyjno-Instrukcyjny”, nr 2, luty 1952 (APG, WUKPPiW, sygn. 99).
„Biuletyn Informacyjno-Instrukcyjny”, nr 7, lipiec 1952 (APG, WUKPPiW, sygn. 84).
„Biuletyn Szkoleniowy”, nr 1, marzec (maj) 1950 (APG, WUKPPiW, sygn. 328).
Biuletyny Instrukcyjno-Szkoleniowe 1945–1951 (APP, WUKPPiW, sygn. 4).
Wykaz twórców i dzieł rejestrowanych na łamach biuletynów urzędu cenzury z lat 1945–1951 (wybór):
[Afisz reklamujący rozgrywki sportowe hasłem „Będzie wojna”].
Breza Tadeusz, Mury Jerycha.
Cyprian Tadeusz, Sawicki Jerzy, Walka z prasową propagandą wojenną.
Czekańska Maria, Norwegia, Szwecja, Finlandia i Dania.
Dom na pustkowiu, reż. Jan Rybkowski.
Jaremko-Żytyńska Zofia, Odbudowa i rozwój życia kulturalnego w Polsce 1944–1948.
Korzeniowski Józef, Karpaccy górale, inscenizacja: klub sportowy „Stella” w Żabikowie.
Majakowski Władimir, Posiedzeniarze.
Matysiak Janina, Powrót. Obrazek sceniczny w 3 odsłonach dla świetlic.
Mickiewicz Adam, Pan Tadeusz, inscenizacja: Krakowski Teatr Rapsodyczny.
Miller Arthur, Synowie, inscenizacja: Teatr im. Wachtangowa w Moskwie.
Miller Arthur, Synowie, inscenizacja: Teatr „Placówka” w Warszawie.
Norwid Cyprian Kamil, Do lilii polnej (*Do Najświętszej Panny Maryi Litania).
Pasternak Leon, Warszawskoje szosse.
Przęczek Zofia, Morgi. Współczesna sztuka obyczajowa w 3 aktach.
Psoty Kleksa, rys. Adam Bilski, tekst Zygmunt Jaski.
Rydz Robert, Ułan i Młynarka. Wodewil ludowy w trzech aktach.
Putek Józef, Mroki średniowiecza.
Saloni Juliusz, „Dziady” jako dramat społeczny.
Sawicki Jerzy, Ludobójstwo – od pojęcia do konwencji 1933–1948.
Sienkiewicz Henryk, Quo vadis.
Sikirycki Igor, Powrót.
Sowińska Stanisława, Lata walki.
Tołwiński Tadeusz, Urbanistyka (*Urbanistyka, t. 3: Zieleń w urbanistyce).
Trzcieniecki Janusz, Prawo pracy.
[Trzy widokówki obrażające „obyczajność publiczną i smak stylistyczny estetyczny”].
Witkowska Maria, Przebudzenie. Widowisko ludowe w trzech odsłonach.
Zagała Bolesław, Na przełaj przez świat.
Zakazane piosenki, reż. Leonard Buczkowski.
Zapolska Gabriela (Józef Maskoff), Tamten.
Teksty naukowe i popularnonaukowe
„Biuletyn Informacyjno-Instrukcyjny”. Wybór dokumentów z 1955 r., 2018, pod red. K. Budrowskiej, M. Budnik i W. Gardockiego, Białystok, seria: „Cenzura w PRL. Archiwalia”, t. 3.
Budrowska K., 2009, Literatura i pisarze wobec cenzury PRL. 1948–1958, Białystok.
Budrowska K., 2014, Studia i szkice o cenzurze w Polsce Ludowej w latach 40. i 50. XX wieku, Białystok.
Budrowska K., 2011, Tajne pismo cenzury. „Biuletyn Informacyjno-Instrukcyjny” w latach 1952–1955, w: Komunikowanie się Polaków w latach 1944–1989, pod red. K. Stępnika i M. Rajewskiego, Lublin, s. 51–61.
Główny Urząd Kontroli Prasy 1945–1949, 1994, oprac. D. Nałęcz, Warszawa, seria: „Dokumenty do Dziejów PRL”, z. 6.
Kisielewski S., 1977, Przeciw cenzurze – legalnie (garść wspomnień), „Zapis”, nr 4, s. 59.
Tyszkiewicz B., 2016, Sztuka czytania między wierszami. Z problematyki cenzorskich instruktaży drugiej połowy lat 70., w: „Sztuka czytania między wierszami”. Cenzura w komunikacji literackiej w Polsce w latach 1965–1989, pod red. K. Budrowskiej i M. Kotowskiej-Kachel, Warszawa, seria: „Badania Filologiczne nad Cenzurą PRL”, t. 6, s. 127–158.
Wiśniewska-Grabarczyk A., 2019, Bulletins of the Polish Censorship Office from 1945 to 1956. A Reconnaissance Study, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica”, nr 4, s. 311–331.
Wiśniewska-Grabarczyk A., 2020, „Cenzura jest jak stara kochanka…”, czyli o czym pisano w poufnych poradnikach dla cenzorów, „Informator Polski”, nr 3–4, s. 13–16, https://www.federacja-polonia.dk/pliki/pdf/IP-110.pdf (dostęp: 21.01.2021).
Wiśniewska-Grabarczyk A., 2018, „Czytelnik” ocenzurowany. Literatura w kryptotekstach – recenzjach cenzorskich okresu stalinizmu (na materiale GUKPPiW z 1950 roku), Warszawa.
Wiśniewska-Grabarczyk A., 2020, Konkurs na recenzję cenzorską powieści Wandy Wasilewskiej pt. „Rzeki płoną”. Materiał archiwalny z poufnego biuletynu dla cenzorów z roku 1952, „Bibliotekarz Podlaski”, z. 1, s. 215–233, https://bibliotekarzpodlaski.pl/index.php/bp/article/view/427/489 (dostęp: 21.01.2021).
Wiśniewska-Grabarczyk A., 2017, „O wyższy poziom pracy nad książką” – biuletyny urzędu cenzury z lat 1945–1956 w perspektywie literaturoznawczej. Rekonesans, w: Cenzura w PRL. Analiza zjawiska, pod red. Z. Romka i K. Kamińskiej-Chełminiak, Warszawa, s. 61–74.
Wiśniewska-Grabarczyk A., 2019, The Censorship Review in the Polish People’s Republic as Cryptotext, „The Polish Review”, Vol. 64, No. 1, s. 31–49.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2021 Anna Wiśniewska-Grabarczyk
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 505
Liczba cytowań: 0
