Zmagania tłumacza z przypisem. Redukcja paratekstów translatorskich jako proces poezjotwórczy – przypadek Stanisława Barańczaka

Abstrakt

Referat podejmuje refleksję nad technikami translatorskimi, za pomocą których tłumacz-poeta Stanisław Barańczak redukuje liczbę przypisów i komentarzy translatorskich w tłumaczeniach na język polski anglojęzycznej poezji.

Barańczakowy kodeks tłumacza, ogłoszony w tomie Ocalone w tłumaczeniu, zawiera postulat tworzenia przekładów literackich jednocześnie „zrozumiałych” i „poetyckich”. W przypadkach wierszy silnie osadzonych w oryginalnym kontekście kulturowym oznacza to z jednej strony konieczność uzupełniania wiedzy czytelnika modelowego dodatkowymi informacjami, z drugiej zaś – ograniczanie komentarzy niewchodzących bezpośrednio w skład utworu (zatem: „nie-poetyckich” paratekstów). Konflikt obu tych konieczności skłania Barańczaka do rozwinięcia niestandardowej praktyki translatorskiej: stosowania wewnątrztekstowych eksplikacji, oznaczonych jednak (grafemiką i interpunkcją: nawiasami, pauzami, cudzysłowami) jako nieobecne w pierwowzorach dodatki objaśniające, arbitralnie przez tłumacza wprowadzone. W efekcie zamiana pozatekstowego komentarza w element utworu skutkuje modyfikacją lirycznego komunikatu; to zaś z kolei – biorąc pod uwagę twórczy charakter przekładu poezji – czyni z takiej transformacji element procesu artystycznego.