Źródła i funkcje turpistycznego obrazowania w wierszu Do... (Przekleństwo podłym – przekleństwo tej babie) Zygmunta Krasińskiego

Abstrakt

Tekst jest próbą analizy liryku pod kątem jego łączności z tradycją i implikacji tej relacji. Autorka odtwarza mapę impulsów biograficznych, które przyczyniły się do stworzenia utworu, i kreśli portret jego bohaterki, Zofii z Potockich Kisielewowej, jednocześnie poszukując w tradycji literackiej źródeł zastosowanych przez Krasińskiego zabiegów składających się na zamierzone i konsekwentne operowanie antyestetyką. Przywołuje także wybrane dawniejsze realizacje toposu vetuli – archetypicznej postaci odstręczającej, lecz lubieżnej starki (na gruncie polskim o apogeum popularności motywu można mówić w odniesieniu do literatury baroku). Mało znany wiersz Krasińskiego możemy dziś rozpatrywać jako świadectwo nie tylko prywatnych sympatii i antypatii, inspiracji i lektur, lecz także poglądów na kwestie etyczne i społeczne. Warstwa ideowa utworu zasadza się na afirmacji platońskiej triady, autor adaptuje ją jednak z pewnymi modyfikacjami – w miejscu dobra, związanego najściślej z pięknem i prawdą, sytuując szlachetność, której przeciwieństwem byłaby podłość. Oba antonimiczne względem siebie terminy konotowały w pierwszej połowie XIX wieku po dwa znaczenia: orzekały o moralności człowieka, ale także o jego miejscu w społecznej hierarchii.