Osobowe źródła Cioranowskiego sceptycyzmu i pesymizmu

Abstrakt

Artykuł skupia się na filozoficznej analizie pojęć bezsenności i nudy oraz ich związku ze sceptycyzmem i pesymizmem rumuńskiego myśliciela Emila Ciorana. Według autora Pokusy istnienia bezsenność pozbawia zbawiennych przerw i przez to zmusza do nieustannej i wyczerpującej przytomności umysłu i ciała. Odbierając możliwość regeneracji sił witalnych i naiwne odczucie czasu oraz skrajnie rozbudzając świadomość, czyni człowieka niezdolnym do działania, a także wpędza w poczucie agonii, smutku i rozpaczy. Podobnie nuda, jako stan monotonnego spoczynku, wrzuca w istotową samość, próżnię i pustość oraz zmusza do refleksji na temat złowrogich prawd życia. Poprzez zawieszenie czasu pozbawia ona chwile treści i znaczenia, wpędza człowieka w nieważność i nieobecność, a świat w nicość i bezsubstancjalność. Cechą wspólną stanu bezsenności i nudy jest skrajnie wyostrzona świadomość, prowadząca do sceptycyzmu, który w myśli Ciorana nie odnosi się wyłącznie do świata, lecz przede wszystkim do człowieka. Powstaje on na skutek tragedii związanych z przemijalnością oraz w związku z niemożnością realizacji pragnień, która wynika z naszych niedoskonałości i ograniczeń. Sceptyk, raz wpadając w pułapkę wątpienia, zmienia się w więźnia trzeźwego spojrzenia. Staje się odrębny względem rozważanych treści, swe dociekania uznaje za przypadkowe, a pojęcia i wartości postrzega jako grę konwencji, w której wszystkie one równoważą się i maleją do rzędu fikcji. Tak rozumiany sceptycyzm doprowadza Ciorana do ontologicznego i historycznego pesymizmu, który polega na odebraniu człowiekowi, światu i przyszłości wszelkiej wartości poprzez uznanie wszystkiego za arbitralne, zbyteczne i nieposiadające racji istnienia.