Historyk i społeczeństwo – funkcjonowanie nauki historycznej w osiemnastowiecznej monarchii duńsko-norweskiej

Krystyna Szelągowska

DOI: http://dx.doi.org/10.12775/KH.2019.126.1.01

Abstrakt


Wiek XVIII w Danii i Norwegii, krajach połączonych pod rządami duńskiej dynastii Oldenburgów, przyniósł przemiany nauki historycznej w jej społecznym funkcjonowaniu w związku z adaptacją na tym gruncie nowoczesnych idei republiki uczonych. Składały się na nie takie zjawiska jak powstawanie pierwszych nieformalnych środowisk oraz stowarzyszeń, konflikty i spory będące skutkiem zderzenia hierarchicznej i opartej na autorytecie nauki z tendencjami nowej humanistyki, cechującej się krytycyzmem i dążeniem do uwolnienia od tradycyjnych i stanowych kryteriów oceny uczonego, oraz zjawisko współpracy i wzajemnej pomocy wśród historyków. Widać też zmiany we wzajemnych relacjach historyków duńskich i szwedzkich.

 

The eighteenth century in Denmark and Norway, the countries united under the rule of the Danish Oldenburg dynasty, brought about changes in the social functioning of history after the adaptation of modern ideas of the Republic of Letters (Respublica literaria). They included such phenomena as the emergence of early informal communities and associations, conflicts and disputes resulting from the collision of hierarchic science based on authority with trends of new humanities characterized by criticism and the desire to free scholars’ opinions from traditional and estate criteria, and cooperation and mutual assistance between historians. Changes also affected relations between Danish and Swedish historians.


Słowa kluczowe


republika uczonych; towarzystwa naukowe; historiografia; Dania i Norwegia; oświecenie

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


Aase Sigurd, Skattkammeret, w: Den nordiske histories fader. Tormod Torfæus, red. Aud Irene Jacobsen i in., Karmøykommune, Karmøy 2002, s. 5–7.

Andersen Vilhelm, Den danske Litteratur i det 18. Aarhundrede, København 1934.

Becker Tyge Alexander, J. Langebeks Strid med Biskop Pontoppidan. 1746, „Orion. Historisk Quartalskrift” 2, 1851, s. 163–181.

Breve fra Jacob Langebek, wyd. Holger Frederik Rørdam, Kjøbenhavn 1895.

[Brocman Nils Reinhold], En resa genom Östersjöprovinserna årt 1754. Magister N.M. Brocmans reseanteckningar, wyd. Aleksander Loit, „Svio-Estonica” 12, 1954.

Bruun Christian, Frederik Rostgaards Liv og Levnet, Kjøbenhavn 1870.

Burke Peter, Społeczna historia wiedzy, Wydawnictwo Aletheia, Warszawa 2016.

Ciesielski Zenon, Dzieje kultury skandynawskiej, t. 1: Od pradziejów do Oświecenia, marpress, Gdańsk 2016.

Dahl Ottar, Norsk historieforskning i 19. og 20. Århundre, Oslo 1959.

Damsgaard Jens, Jacob Langebek født den 23. Januar 1710, død 16. Aug. 1775, „Historisk Aarbog for Thisted Amt” 1910, s. 3–27.

Danell G., Nils Reinhold Brocman [biogram], w: Svenskt biografiskt lexicon, t. 6 (1929), https://sok.riksarkivet.se/Sbl/Presentation.aspx?id=16980 (dostęp: 2 I 2017).

[Dass Benjamin], Af Benjamin Dass’s Breveksling med Hans Gram, wyd. Andreas Emil Erichsen, „Vor Ungdom” 1897, s. 220–241.

Efterretning angaaende den Afbigt Jacob Langebek i sin Tide maatte giøre Consistorium m.v., wyd. Erich Christian Werlauff, „Universitets og Skole-Annaler”, wyd. Laurids Engelstoft, t. 2, Kiøbenhavn 1806, s. 279–295.

Ferrone Vincenzo, Człowiek nauki, w: Człowiek oświecenia, red. Michel Vovelle, Volumen, Warszawa 2001, s. 192–233.

Gram Hans, Breve, wyd. Herman Gram, Kiøbenhavn 1907.

Gram Laurids, Vita Johanii Gramii, [1756], tłum. z łaciny Otto Foss, København 1942.

Hagland Jan Ragnar, Om skrivare hos Tormod Torfæus på Stangeland, w: Den nordiske histories fader. Tormod Torfæus, red. Aud Irene Jacobsen i in., Karmøykommune, Karmøy 2002, s. 33–47.

Holberg Ludvig, Første Brev til en højvelbaaren Herre [1728], w: Ludvig Holbergs Værker i tolv Bind. Digteren. Historikeren. Juristen. Vismanden, oprac. i wyd. Frederik Julius Billeskov Jansen, Rosenkilde og Bagger, [København] 1969–1971.

Holm Edvard, Holbergs statsretslige og politiske Synsmaade, Kjøbenhavn 1879.

Huitfeldt Arild, Den anden Part chronologiae continuatz oc Forfølge, paa vore Danske Historier siden Saxo døde Indenholdendis…, Kiøbenhaffn 1650.

Jon Loptsøns Encomiast…, wyd. Jon Erichson, Kiøbenhavn 1787.

Jørgensen Ellen, Historieforskning og Historieskrivning i Danmark indtil Aar 1800, København 1931.

Jørgensen Jon Gunnar, Tormod Torfæus og det fantastiske i sagalitteraturen, „Historisk Tidsskrift” 87, [Oslo] 2008, 3, s. 475–490.

[Langebek Jacob], Langebeks Svenske Reise i Aarene 1753–1754. Aftryk af hans Dagbog, w: Langebekiana eller Bidrag til den danske Literairhistorie, uudragen af Jacob Langebeks efterladte Papirer, wyd. Rasmus Nyerup, Kiøbenhavn 1794, s. 123–248.

Langebek Jacob, Om min Reise til Kraagerup d. 22de Januar og hvad mig der forekommet indtil jeg igien reiste til Kjøbenhavn 1738, w: Ludvig Daae, Jacob Langebeks første Besøg hos Frederik Rostgaard, „Historisk Tidsskrift” 2, [Christiania] 1872, s. 297–322.

Larsen Stian, Med dragning mod nord. Gerhard Schøning som historiker, Tromsø 1999.

Lomholt Asger, Det Kongelige Danske Videnskabers Selskab. 1742–1942. Samlinger til Selskabets Historie, t. 1, København 1942.

[Magnússon Árni] Árni Magnússons Levned og Skrifter, t. 1, wyd. Finnur Jónsson, København 1930.

Magnusson Arne, Brevveksling med Torfæus, wyd. Kristian Kaalund, Kiøbenhavn– Kristiania 1916.

[Magnusson Arne], Arne Magnussons private Brevveksling, wyd. Peter Erasmus, Kristian Kaalund, København–Kristiania 1920.

Midbøe Hans, Det Kongelige Norske Videnskabers Selskabs historie 1760–1960, t. 1–2, Trondheim 1960.

Molbech Christian, Det Kongelige Danske Videnskabers Selskabs Historie i dets første Aarhundrede, 1742–1842, Kiøbenhavn 1843.

Molbech Christian, Historisk Udsigt over de danske Ordbogs-Arbeider i det 17de og 18de Aarhundrede af Geheimeraad Matthias Moth, F. Rostgaard og J. Langebek, „Nye Danske Magazin” 5, 1827, 4, s. 241–288.

Möller Jens, Hans Gram Levnet og Fortjenester, „Det skandinaviske Litteraturselskabs Skrifter” 6, 1810, s. 1–130.

Norvin William, Københavns Universitet i Reformationens og Orthodoxiens Tidsalder, t. 1–2, København 1937–1940.

Olden-Jørgensen Sebastian, Ludvig Holberg som pragmatisk historiker, en historiografisk-kritisk undersøgelse, København 2015.

Paludan Julius, Societas Indagantium, „Historisk Tidsskrift”, seria 8, t. 1, [Kopenhaga] 1907, 3–4, s. 292–299.

Paludan-Müller Caspar, Dansk Historiografi i det 18 Aarhundrede, „Historisk Tidsskrift” seria 4, t. 5, [Kopenhaga] 1883, 1, s. 2–188.

Pedersen Olaf, Lovers of learning. A history of the Royal Danish Academy of Sciences and Letters 1742–1992, Copenhagen 1992.

Pomian Krzysztof, Przeszłość jako przedmiot wiedzy, Wydawnictwa UW, Warszawa 2010.

Pomian Krzysztof, Zbieracze i osobliwości. Paryż–Wenecja XVI–XVIII wiek, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2001.

Pontoppidan Erik, Origenes Hafnienses, eller Den Kongelige Residentz-Stad Kiøbenhavn…, Kiøbenhavn 1760.

Posselt Gert, P.F. Suhm [biogram], w: Den Store Danske, Gyldendal, http://densto- redanske.dk/index.php?sideId=166811 (dostęp: 4 II 2017).

Rian Øystein, Historie i tvangstrøye. Kongemakt og historieformidling i Danmark-Norge 1536–1814, „Historisk Tidsskrift” 92, [Tromsø] 2013, 1, s. 63–89.

Rørdam Holger Frederik, Historieskrivningen og Historieskriverne i Danmark og Norge siden Reformationen, Kiøbenhavn 1867.

Skovgaard-Petersen Karen, Historiography at the Court of Christian IV (1588–1648). Studies in the Latin Histories of Denmark by Johannes Pontanus and Johannes Meursius, Museum Tusculanum Press, University of Copenhagen, Copenhagen 2002.

Szelągowska Grażyna, Idea zjednoczonej Północy w skandynawskim ruchu studenckim I połowy XIX wieku, Wydawnictwa UW, Warszawa 1992.

Szelągowska Krystyna, Ludvig Holberg jako historyk, „Przegląd Humanistyczny” 56, 2012, 1, s. 5–19.

Szelągowska Krystyna, My Norwegowie. Tożsamość narodowa norweskich elit w czasach nowożytnych, Avalon, Kraków 2011.

Szelągowska Krystyna, Scholars and the magical world of runes. The beginnings of the scientific approach to runes in 17th century Scandinavia, „Studia Historyczne” 66, 2013, 3, s. 387–400.

Ślaski Kazimierz, Tysiąclecie polsko-skandynawskich stosunków kulturalnych, Ossolineum, Wrocław 1977.

Tormod Torfæus, Ei innføring, red. Torgrim Titlestad, Hafrsfjord 2001.

Werlauff Erich Christian, Det Kongelige Danske Selskab for Fædrelandets Historie og Sprog i dets første Aarhundrede, Kjøbenhavn 1847.


Refbacks

  • There are currently no refbacks.

Partnerzy platformy czasopism