Biuletyn Polskiej Misji Historycznej
When other Rulers defend Dissidents: The Situation of Protestants and Orthodox Christians in the Polish-Lithuanian Commonwealth of the Saxon Era
DOI: http://dx.doi.org/10.12775/BPMH.2018.006
Abstrakt
Gdy inni władcy bronią dysydentów. Sytuacja protestantów i prawosławnych w Rzeczypospolitej czasów saskich
W artykule został przedstawiony problem ograniczania praw protestantów i wyznawców innych religii chrześcijańskich niż katolicka w okresie panowania dwóch królów z dynastii Wettynów, Augusta II (1697–1733) i Augusta III (1733–1763). Proces ten został zainicjowany jeszcze w drugiej połowie XVII wieku, ale dokonał się w latach 1717–1736. W artykule omówiono uchwały sejmów oraz inne akty prawne wprowadzone w tym czasie, których celem było wyeliminowania innowierców z życia publicznego. Odbywało się to przy biernej postawie królów polskich. Protestantom i prawosławnym pomocy udzielali władcy niekatolickich państw europejskich: Prus, Rosji i Wielkiej Brytanii.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDF (English)Bibliografia
Źródła archiwalne / Archivalische Quellen / Archival Sources
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Archiwum Publiczne Potockich, ms 180/5.
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Archiwum Radziwiłłowskie, dz. XXXIV, ms. 478.
Źródła drukowane / Gedruckte Quellen / Printed Sources
Coxe W., Podróż po Polsce 1778, in: Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców, ed. W. Zawadzki, 1 (1963), pp. 559–703.
Kitowicz J., Pamiętniki, czyli Historia polska, eds. P. Matuszewska, Z. Lewinówna, (1971).
Kurier Polski, CLXIV (1756).
Oleszewski J., Abrys domowej nieszczęśliwości y wnętrznej niesnaski, woyny Korony Polskiej i Wielkiego Xięstwa Litewskiego, ed. F. Kulczycki, (1899).
[Otwinowski E.], Dzieje Polski pod panowaniem Augusta II od roku 1696–1728, ed. J. Czech, (1849).
Rafałowiczówna J., A z Warszawy nowiny te.... Listy do Elżbiety Sieniawskiej z lat 1710–1720, ed. B. Popiołek, (2000).
Schulz F., Podróże Inflantyczka z Rygi do Warszawy i po Polsce w latach 1791–1793, in: Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców, ed. W. Zawadzki, 2 (1963), pp. 381–673.
Volumina legum. Przedruk zbioru praw staraniem XX. Pijarów w Warszawie, od roku 1732 do roku 1782, wydanego, ed. J. Ohryzko, (1860).
Literatura / Literatur / Literature
Anisimov M. Û., Semiletnââ vojna i rossijskaâ diplomatiâ v 1756–1763 gg. [Анисимов М. Ю., Семилетняя война и российская дипломатия в 1756–1763 гг.], (2014).
Cegłowski J., Św. Stanisław Kostka dawniej i dziś, (2007).
Ciesielski T., Koronacje cudownych obrazów w osiemnastowiecznej Rzeczypospolitej, in: Cywilizacja prowincji Rzeczypospolitej szlacheckiej, eds. A. Jankowski, A. Klonder, (2004), pp. 195–212.
Ciesielski T., Pogranicze polsko-pruskie w dobie wojny siedmioletniej, in: Komunikaty Mazursko-Warmińskie, 1 (259), (2008), pp. 3–17.
Ciesielski T., Pogrzeby wojskowe w czasach saskich, in: Wesela, chrzciny i pogrzeby w XVI–XVIII wieku, ed. H. Suchojad, (2001), pp. 217–233.
Ciesielski T., Sawicki M., Pilgrimages of the Polish Gentry to Holy Places in the 17th and the 18th centuries, in: Biuletyn Polskiej Misji Historycznej = Bulletin der Polnischen Historischen Mission, 10 (2015), pp. 181–196.
Ciesielski T., Struktura narodowościowa kadry oficerskiej autoramentu cudzoziemskiego armii koronnej w latach 1717–1763 (prolegomena), in: Rzeczpospolita państwem wielu narodowości i wyznań. XVI–XVIII wiek, eds. T. Ciesielski, A. Filipczak-Kocur, (2008), pp. 541–559.
Ciesielski T., Szlachta pogranicza w wojsku koronnym w XVIII wieku. Przypadek rodu Lucke (Lukke), in: Szlachta – granice etniczne, wyznaniowe i cywilizacyjne, eds. T. Ciesielski, K. Mikulski, A. Korytko, (2016), pp. 131–148.
Dygdała J., Salmonowicz S., Wojtowicz J., Między barokiem i oświeceniem (1660–1793), in: Historia Torunia, ed. M. Biskup, 2, 3 (1996).
Dżuma, ospa, cholera: w trzechsetną rocznicę wielkiej epidemii w Gdańsku i na ziemiach Rzeczypospolitej w latach 1708–1711, ed. E. Kizik, (2012).
Feldman J., Sprawa dysydencka za Augusta II, (1924).
Flis S., Dżuma na Mazurach i Warmii w latach 1708–1711, in: Komunikaty Mazursko-Warmińskie, 4 (1960), pp. 473–523
Frost R. I., The Northern Wars, War, State and Society in Northeastern Europe, 1558–1721, (2000).
Giedroyć F., Mór w Polsce w wiekach ubiegłych. Zarys historyczny, (1899).
Gierowski J. A., Anglia wobec konwersji królewicza Fryderyka Augusta, in: Kultura staropolska – kultura europejska. Prace ofiarowane Januszowi Tazbirowi w siedemdziesiatą rocznicę urodzin, eds. S. Bylina et al., (1997), S. 127–138.
Gierowski J. A., Dyplomacja polska doby saskiej (1699–1763), in: Historia dyplomacji polskiej, 2: 1572–1795, ed. Z. Wójcik, (1982), p. 331–481.
Gierowski J. A., Między saskim absolutyzmem a złotą wolnością. Z dziejów wewnętrznych Rzeczypospolitej w latach 1712–1715, (1953).
Gierowski J. A., Na szlakach Rzeczypospolitej w nowożytnej Europie, (2008).
Gierowski J. A., The Polish-Lithuanian Commonwealth in the 18th Century, From Anarchy to Well-Organised State, (1996).
Hanczewski P., Dyplomacja brytyjska w Europie Środkowo-Wschodniej w latach 1748–1756. Misje w Berlinie, Dreźnie, Petersburgu i Wiedniu, (2001).
Hartmann S., Die Polenpolitik König Friedrich Wilhelms I. von Preußen zur Zeit des “Thorner Blutgerichts” (1724–1725), in: Forschungen zur brandenburgischen und preußischen Geschichte, Neue Folge 5 (1995), pp 31–58.
Jakobi F., Das Thorner Blutgericht 1724, (1896).
Janocha M., O koronacjach obrazów Matki Boskiej, in: J. St. Pasierb, M. Janocha, Polonica artystyczne w zbiorach watykańskich, (2000), pp. 186–190.
Jarochowski K., Epilog sprawy toruńskiej, in: Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego, 6 (1871), pp. 58–67.
Jarochowski K., Napad Brandenburczyków na klasztor paradyski w roku 1740, in: Opowiadania i studia historyczne, (1887), pp. 119–140.
Karpacz E., “Opłakane czasy” – epidemia dżumy w Krakowie w latach 1707–1710. Przyczynek do badań nad upadkiem królewskiego miasta, in: Folia Historica Cracoviensia, 18 (2012), pp. 239–256.
Konfederacja tarnogrodzka i jej tradycje, ed. R. Szczygieł, (1995).
Konopczyński W., Polska w dobie wojny siedmioletniej, 1: 1757–1758, (1909).
Kopiec J., Między Altransztadem a Połtawą. Stolica Apostolska wobec obsady tronu polskiego w latach 1706–1709, (1998).
Kosińska U., Sejm 1719–1720 a sprawa ratyfikacji traktatu wiedeńskiego, (2003).
Kracik J., Pokonać czarną śmierć, Staropolskie postawy wobec zarazy, (1991).
Kriegseisen W., Between Intolerance and Persecution: Polish and Lithuanian Protestants in the 18th Century, in: Acta Poloniae Historica, 73 (1996), pp. 13–27.
Kriegseisen W., Ewangelicy polscy i litewscy w epoce saskiej (1696–1763). Sytuacja prawna, organizacja i stosunki międzywyznaniowe, (1996).
Krysztopa-Czupryńska B., Rzeczpospolita w oczach dyplomatów brytyjskich w pierwszej połowie XVIII wieku, (2013).
Kujot S., Sprawa toruńska z r. 1724, in: Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego, 20 (1894), pp. 3–152.
Kurek J., U schyłku panowania Augusta II Sasa, (2003).
Lipiński T., Wiadomości historyczno-numizmatyczne o koronacyach obrazów Matki Bożej w dawnej Polsce, (1850).
Litak S., Od Reformacji do Oświecenia. Kościół katolicki w Polsce nowożytnej, (1994).
Misurek J., Stanisław Kostka, in: Encyklopedia Katolicka, 18: Serbowie – Szczepański, (2013), p. 730–732.
Nosov B. V., Russkaâ politika v dissidentskom voprose v Polʹše 1762–1766 gg., in: Polʹša i Evropa v X veke. Meždunarodnye vmutrennie faktory razdelov Reči Pospolitoj, ed. B. V. Nosov [Носов Б. В., Русская политика в диссидентском вопросе в Польше 1762–1766 гг., in: Польша и Европа в Х веке. Международные вмутренние факторы разделов Речи Посполитой, ed. Б. В. Носов], (1999), pp. 25–46.
Perłakowski A., Jan Jerzy Przebendowski jako podskarbi wielki koronny (1703–1729), (2004).
Prochaska A., Konfederacja tarnogrodzka, in: Przewodnik Naukowy i Literacki. Dodatek do “Gazety Lwowskiej”, 45 (1917), 1: pp. 50–61, 2: pp. 140–154, 3: 239–256, 4: 353–367, 5: 430–454, 6: 521–548, 7: 638–657, 8: 756–768, 9: 837–848, 10: 934–942, 11: pp. 1030–1040.
Rhode G., England und das Thorner Blutgericht 1724, in: Historische Zeitschrift, 164 (1941), pp. 496–528.
Salmonowicz S., Sprawa toruńska z 1724 roku. Geneza i przebieg wydarzeń, in: idem, Szkice toruńskie z XVII i XVIII wieku, (1992), pp. 77–112.
Salmonowicz S., W staropolskim Toruniu XVI–XVIII w. Studia i szkice, (2005), pp. 74–105.
Sawicki W., Protestantyzm i odłamy religijne (1658–1795), in: Historia kościoła w Polsce, 1: do roku 1764, 2: od roku 1506, eds. B. Kumor, Z. Obertyński, (1974), p. 485–489.
Sieńkowski E., Dżuma w Gdańsku w 1709 roku. Studium z dziejów epidemiologii, in: Archiwum Historii Medycyny, 33 (1970), pp. 309–401.
Staszewski J., August II Mocny, (1998).
Staszewski J., August III Sas, (2010).
Staszewski J., Polacy w osiemnastowiecznym Dreźnie, (1986).
Staszewski J., Problemy tolerancji polskiej w czasach saskich, in: idem. “Jak Polskę przemienić w kraj kwitnący...”. Szkice i studia z czasów saskich, (1997), pp. 232–242.
Szwarocka K. W., “Sarmacka bogini”. Kult maryjny w Polsce doby Baroku, (2010).
Tazbir J., Historia Kościoła Katolickiego w Polsce (1460–1795), (1966).
Tazbir J., Państwo bez stosów. Szkice z dziejów tolerancji w Polsce XVI i XVII wieku, (1967).
Thompson A. C., Britain, Hanover and the Protestant Interest, 1688–1756, (2006).
Wimmer J., Wojsko Rzeczypospolitej w dobie wojny północnej (1700–1717), (1956).
Witkowska A., Pątnicze ośrodki maryjne na ziemiach Rzeczypospolitej w XVII w., in: Peregrinationes. Pielgrzymki w kulturze dawnej Europie, eds. H. Manikowska, H. Zarembska, (1995), pp. 204–209.
Zwierzykowski M., Samorząd sejmikowy województw poznańskiego i kaliskiego w latach 1696–1732, (2010).
ISSN 2083-7755 (print)
ISSN 2391-792X (online)