Wahania warunków klimatycznych jako katalizator zmiany społecznej w społeczeństwach historycznych

Adam Izdebski

DOI: http://dx.doi.org/10.12775/SG.2019.01

Abstrakt


Wahania warunków klimatycznych w przeszłości, charakteryzujące się różną skalą przestrzenną i czasową, oddziaływały na społeczeństwa poddane różnorodnym presjom ekologicznym, gospodarczym, politycznym i kulturowym. Z tego względu nie należy traktować klimatu jako izolowanego czynnika bezpośrednio wywołującego określone skutki dziejowe, lecz raczej jako jednego z aktorów w złożonej sieci społeczno-przyrodniczej. Przyjmując ten punkt widzenia, należy stwierdzić, że rola wahań warunków klimatycznych w dziejach sprowadza się raczej do katalizowania zmian społecznych bądź ich modyfikowania, nie jest zaś główną siłą sprawczą. Niniejszy artykuł ilustruje ten problem wybranymi przykładami z historii świata śródziemnomorskiego w starożytności i średniowieczu.

Słowa kluczowe


zmiany klimatu; historia środowiskowa; przemiany społeczne; sprawczość; rezyliencja; kryzys

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


The archaeology of Byzantine Anatolia. From the end of Late Antiquity until the coming of the Turks, ed. P. Niewöhner, Oxford 2017.

Bińczyk E., Epoka człowieka. Retoryka i marazm antropocenu, Warszawa 2018.

Brandes W., Haldon J., Towns, tax and transformation. State, cities and their hinterlands in the East Roman World, C. 500–800, w: Towns and their territories between late antiquity and the early Middle Ages, ed. G.P. Brogiolo, N. Gauthier, N. Christie, Leiden 2000 (Transformation of the Roman World, 9), s. 141–172.

Dagron G., Entre village et cité. La bourgade rurale des IVe– VIIe siècles en Orient, „Koinonia”, 3, 1979, s. 29–52.

Delehaye H., Les Saints stylites, Bruxelles 1923 (Subsidia Hagiographica, 14).

Foss C., Archaeology and the „Twenty cities” of Byzantine Asia, „American Journal of Archaeology”, 81 (4), 1977, s. 469–486.

Göktürk O.M., Fleitmann D., Badertscher S., Cheng H., Edwards R.L., Leuenberger M., Fankhauser A., Tüysüz O., Kramers J., Climate on the southern Black Sea coast during the Holocene. Implications from the Sofular Cave record, „Quaternary Science Reviews”, 30 (19–20), 2011, s. 2433–2445.

Guillet S., Corona C., Stoffel M., Khodri M., Lavigne F., Ortega P., Eckert N. i in., Climate response to the Samalas volcanic eruption in 1257 revealed by proxy records, „Nature Geoscience”, 10 (2), 2017, s. 123–128.

Haldon J., Elton H., Huebner S.R., Izdebski A., Mordechai L., Newfield T.P., Plagues, climate change, and the end of an empire. A response to Kyle Harper’s „The fate of Rome” (1). Climate, „History Compass”, 16 (12), 2018, e12508.

Haldon J., Elton H., Huebner S.R., Izdebski A., Mordechai L., Newfield T.P., Plagues, climate change, and the end of an empire. A response to Kyle Harper’s „The fate of Rome” (2). Plagues and a crisis of empire, „History Compass”, 16 (12), 2018, e12506.

Haldon J., Elton H., Huebner S.R., Izdebski A., Mordechai L., Newfield T.P., Plagues, climate change, and the end of an empire. A response to Kyle Harper’s „The fate of Rome” (3). Disease, agency, and collapse, „History Compass”, 16 (12), 2018, e12507.

Harper K., The fate of Rome. Climate, disease, and the end of an empire, Princeton 2017.

Heinrich I., Touchan R., Liñán I.D., Vos H., Helle G., Winter-to-spring temperature dynamics in Turkey derived from tree rings since AD 1125, „Climate Dynamics”, 41, 2013, s. 1685–1701.

Izdebski A., Byzantine Miletus. Environmental history of the hinterland, „Archäologischer Anzeiger”, 2, 2016, s. 270–280.

Izdebski A., The economic expansion of the Anatolian countryside in Late Antiquity. The coast versus inland regions, „Late Antique Archaeology”, 10, 2013, s. 343–376.

Izdebski A., Średniowieczni Rzymianie i przyroda. Interdyscyplinarna historia środowiskowa, Kraków 2018.

Izdebski A., Koloch G., Słoczyński T., Exploring Byzantine and Ottoman economic history with the use of palynological data. A quantitative approach, „Jahrbuch der österreichischen Byzantinistik”, 65, 2015, s. 67–110.

Izdebski A., Mordechai L., White S., The social burden of resilience. A historical perspective, „Human Ecology”, 46, 2018, s. 291–303.

Izdebski A., Pickett J., Roberts N., Waliszewski T., The environmental, archaeological and historical evidence for regional climatic changes and their societal impacts in the Eastern Mediterranean in Late Antiquity, „Quaternary Science Reviews”, 136, 2016, s. 189–208.

Jones M.D., Roberts C.N., Leng M.J., Türkeş M., A high-resolution late Holocene lake isotope record from Turkey and links to North Atlantic and monsoon climate, „Geology”, 34, 2006, s. 361–364.

Kaplan M., Les hommes et la terre à Byzance du VIe au XIe siècle. Propriété et exploitation du sol, Paris 1992. Lavigne F., Degeai J.-P., Komorowski J.-C., Guillet S.,

Robert V., Lahitte P., Oppenheimer C. i in., Source of the great A.D. 1257 mystery eruption unveiled, Samalas volcano, Rinjani Volcanic Complex, Indonesia, „Proceedings of the National Academy of Sciences”, 110 (42), 2013, s. 16742–16747.

Morris R., The powerful and the poor in tenth-century Byzantium. Law and reality, „Past and Present”, 73, 1976, s. 3–27.

Niewöhner P., Aizanoi and Anatolia. Town and countryside in late Late Antiquity, „Millenium. Jahrbuch zu Kultur und Geschichte des ersten Jahrtausends n. Chr.”, 3, 2006, s. 239–253.

Niewöhner P., Urbanism, w: The archaeology of Byzantine Anatolia. From the end of Late Antiquity until the coming of the Turks, ed. P. Niewöhner, Oxford 2017, s. 39–59 (https://www.academia.edu/36208255/ Urbanism, dostęp: 19 listopada 2019).

Oppenheimer C., Orchard A., Stoffel M., Newfield T.P., Guillet S., Corona C., Sigl M., Cosmo N.D., Büntgen U., The Eldgjá eruption. Timing, long-range impacts and influence on the Christianisation of Iceland, „Climatic Change”, 147 (3–4), 2018, s. 369–381.

Özel O., The collapse of rural order in Ottoman Anatolia. Amasya 1576–1643, Leiden 2016 (Ottoman Empire and its Heritage, 61).

Popkiewicz M., Kardaś A., Malinowski S., Nauka o klimacie, Katowice 2018.

Sadori L., Giraudi C., Masi A., Magny M., Ortu E., Zanchetta G., Izdebski A., Climate, environment and society in southern Italy during the last 2000 years. A review of the environmental, historical and archaeological evidence, „Quaternary Science Reviews”, 136, 2016, s. 173–188.

Scott J.C., Against the grain. A deep history of the earliest states, New Haven 2017.

Svoronos N., Les Novelles des empereurs macedoniens concernant la terre et les stratiotes, Athènes 1994.

Thonemann P., The Maeander Valley. A historical geography from antiquity to Byzantium, Cambridge 2011.

Touchan R., Akkemik Ü., Hughes M.K., Erkan N., May–June precipitation reconstruction of southwestern Anatolia, Turkey during the last 900 years from tree rings, „Quaternary Research”, 68 (2), 2007, s. 196–202.

Towns and their territories between late antiquity and the early Middle Ages, ed. G.P. Brogiolo, N. Gauthier, N. Christie, Leiden 2000 (Transformation of the Roman World, 9).

Varinlioğlu G., Trade, craft and agricultural production in town and countryside in southeastern Isauria, w: Archaeology and the cities of Asia Minor in Late Antiquity, ed. O. Dally, C. Ratté, Ann Arbor, Mich 2011 (Kelsey Museum Publication, 6), s. 151–171.

Wahlgren S., Symeonis Magistri et Logothetae Chronicon, Berlin 2006.

Weiberg E., Unkel I., Kouli K., Holmgren K., Avramidis P., Bonnier A., Dibble F. i in., The socio-environmental history of the Peloponnese during the Holocene. Towards an integrated understanding of the past, „Quaternary Science Reviews”, 136, 2016, s. 40–65.

White S., The climate of rebellion in the early modern Ottoman Empire, Cambridge 2011.

Xoplaki E., Fleitmann D., Luterbacher J., Wagner S., Haldon J.F., Zorita E., Telelis I., Toreti A., Izdebski A., The Medieval climate anomaly and Byzantium. A review of the evidence on climatic fluctuations, economic performance and societal change, „Quaternary Science Reviews”, 136, 2016, s. 229–252.

Τελέλης Ι.Γ., Μετεωρολογικά φαινόμενα και κλίμα στο Βυζάντιο, Αθήνα 2004.


Refbacks

  • There are currently no refbacks.

Partnerzy platformy czasopism