Acta Universitatis Nicolai Copernici Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo
Zastosowanie żeli gellan do konserwacji zabytków papierowych wrażliwych na działanie wody: badania i praktyka
DOI: http://dx.doi.org/10.12775/AUNC_ZiK.2017.016
Abstrakt
W szerokim obszarze zabytków wykonanych na podłożach papierowych istnieje liczna grupa obiektów ogólnie określanych jako wrażliwe na działanie wody. W zdecydowanej większości wynika to z charakteru warstw medium: malarskiego, pisarskiego, rysunkowego, a nawet graficznego, które wykazuje tendencje do rozpuszczania w środowisku wodnym. Ta właściwość stanowi ogromny problem w bezpiecznym przeprowadzaniu konserwatorskich zabiegów wodnych, niejednokrotnie koniecznych dla oczyszczenia, stabilizacji i wzmocnienia oryginalnej struktury.
Szeroko opisywane w literaturze, a także przeprowadzone we własnym zakresie badania wstępne dotyczące właściwości żeli gellan pozwoliły wskazać je jako środek dobrze rokujący również w odniesieniu do zabytków z problematycznymi warstwami medium. Badania wykonane na próbkach historycznych wykazały, że żele gellan powodują znacznie mniejsze rozmycie wrażliwych warstw medium w porównaniu z tradycyjnie stosowanymi kąpielami wodnymi, chociaż w wielu przypadkach jest ono nadal znaczące. W dalszych badaniach rozszerzono metodykę działania wprowadzając poprzedzające aplikację żelu zabiegi konsolidacji/zabezpieczenia warstwy medium. Przetestowane, powszechnie stosowane w tym celu preparaty wykazały zróżnicowaną przydatność, w dużym stopniu zależną od specyfiki danej warstwy medium. Wskazuje to na konieczność dalszych badań oraz indywidualnego doboru metodyki postępowania z poszczególnymi zabytkami.
Analiza wyników oraz zdobyte doświadczenie pozwoliły na opracowanie i praktyczne zastosowanie metody wykorzystania arkuszy żeli gellan w działaniach konserwatorskich dotyczących cyklu dziewiętnastowiecznych grafik oraz gwaszowych projektów. Oba zespoły prac poddano wcześniejszym zabiegom konsolidacji/zabezpieczania szczególnie wrażliwych warstw medium, a proces aplikacji żeli modyfikowano dodatkowymi działaniami, zależnie od potrzeby obejmującymi enzymy i żele chemiczne.
Słowa kluczowe
Bibliografia
Arslanoglu, Julie. „Aquazol as Used in Conservation Practice”. Western Association for Art Conservation Newsletter 26, no. 1 (2004): 10–15.
Arslanoglu, Julie, i Carolyn Tallent. „Evaluation of the Use of Aquazol as an Adhesive in Paintings Conservation”. Western Association for Art Conservation Newsletter 25, no. 2 (2003): 12–18.
Bandurska, Zofia. Adresy gratulacyjne i dyplomy członkowskie z lat 1836–1912 ze zbiorów Gabinetu Dokumentów Muzeum Narodowego we Wrocławiu (Wrocław: Muzeum Narodowe, 2015),
Banik, Gerard, i Irene Brückle. Paper and Water: A Guide for a Conservators. Amsterdam, Boston, Heidelberg, London, New York: Butterworth-Heinemann, 2011.
Blüher, Agnes, Anna Haberditzl i Tanja Wimmer. „Aqueous Conservation Treatment of 20th Century Papers Containing Water-Sensitive Inks and Dyes”. Restaurator 20 (1999): 181–197.
Botti, Lorena, Antonella Corazza, i Simonetta Innauccelli. „Evaluation of Cleaning and Chemical Stabilization of Paper Treated with a Rigid Hydrogel of Gellan Gum by Means of Chemical and Physical Analysis”. W Preprints for ICOM-CC 16th Triennial Conference, Lisbon, red. Janet Bridgland; Catherine Antomarchi 1057–1068. Almada: Critério, 2011.
Casoli, Antonella, Paolo Cremonesi, Celia Isca, Roberto Groppetti, Stefano Pini, i Nicola Senin. „Evaluation of the Effect of Cleaning on the Morphological Properties of Ancient Paper Surface”. Cellulose 20, no. 3 (2013): 2027–2043.
Casoli, Antonella, Celia Isca, Sergio De Iasio, Lorena Botti, Simonetta Iannuccelli, Luciano Residori, Daniele Ruggiero, i Silvia Sotgiu. „Analytical Evaluation, by GC/MS, of Gelatine Removal from Ancient Papers Induced by wet Cleaning: A Comparison between Immersion Treatmentand Application of Rigid Gellan Gum Gel”. Microchemical Journal 117 (2014): 61–65.
Cybul, Aleksandra. „Wykorzystanie gumy gellan w oczyszczaniu zabytków na podłożu papierowym”. Praca magisterska, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, 2016.
Czuczko, Jolanta, i Aleksandra Cybul. „Żele gellan jako alternatywa w oczyszczaniu obiektów zabytkowych wykonanych a podłożach papierowych”. W Problemy muzeów związane z zachowaniem i konserwacją zbiorów. VII Międzynarodowa Konferencja Konserwatorska Szreniawa, 12–14 października 2016, red. Paulina Kryg i Lidia Staniek, 84–98. Szreniawa: Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie, 2017.
Daniels, Vincent, i Joanna Kosek. “Studies on the Washing of Paper: Part 2: A Comparison of Different Washing Techniques used on an Artificially Discoloured, Sized Paper”. Restaurator 25 (2004): 260–266.
Daniels, Vincent, i Joanna Kosek, “Studies on the Washing of Paper. Part 1: The Influence of Wetting on the Washing Rate”. Restaurator 25 (2004): 81–93.
Dwan, Antoinette. „Temporary Masks for Aqueous Paper Treatments”. AIC Book and Paper Annual 17 (1999): 53–54.
Ebert, Bettina, Brian Singer i Nicky Grimaldi. “Aquazol as a Consolidant for Matte Paint on Vietnamese Paintings”. Journal of the Institute of Conservation 35 (2012): 62–76.
Emako, Miyoshi. „Our Recent Findings on the Functionel Properties of Gellan Gum”. Osaka: OUKA,2009. Dostęp 10 listopada 2015, http://ir.library.osaka-u.ac.jp/dspace/bitstream/11094/6362/1/hs35-023.pdf
Geiger,Thomas i Françoise Michel. “Studies on the Polysaccharide JunFunori used to Consolidate Matt Paint”. Studies in Conservation 50 (2005): 193–204.
Grantham, Sandra, i Alan Cummings. “Painted Japanese Paper Screens: the Consolidation of Paint Layers on a Paper Substrate”. W The Broad Spectrum: Studies in the Materials, Techniques, and Conservation of Color on Paper, red. Harriet K. Stratis i Britt Salvesen, 198–206. London: Archetype Publications, 2002.
Guthke, B. Wyrób atramentów (tuszów, taśm kopjowych i t.d.). Warszawa: Wende i S-ka, 1919.
Havlinowa, Bohuslava, Jarmila Minarikowa, Libuse Svorcova, Josef Hanus, i Vlasta Brezova. „Influence of Fixatives and Deacidification on the Stability of Arylmethane Dyes on Paper during the Course of Accelerated Aging”. Restaurator 26 (2005): 1–13.
Hughes, Amy, i Michelle Sullivan. „Targeted Cleaning of Works on Paper: Rigid Polysaccharide Gels and Conductivity in Aqueous Solutions”. The Book and Paper Group Annual 35 (2016): 30–41.
Iannuccelli, Simonetta, i Silvia Sotgiu. “Wet Treatments of Works of Art on Paper with Rigid Gellan Gels”.
The Book and Paper Group Annual 29 (2010): 25–39.
Isca, Clelia. „The Use of Polysaccharide Rigid Gelsin Cleaning Treatments. Multi Analytical Approach for the Study of Their Performance, Effectiveness and Interference with Paperartworks”. Rozprawa doktorska, Università Degli Studi di Parma, 2014.
Janik, L A. Skarbnica wiedzy: podręcznik chemiczno-techniczny do fabrykacji artykułów pierwszej potrzeby dla chemików, drogerzystów, fabrykantów i wszystkich interesujących się tanią fabrykacją: zawiera 3000 przepisów niezbędnych dla każdego domu, kupca, rzemieślnika i rolnika. Warszawa: Bibljoteka Dzieł Naukowych, 1936.
Jastrzębiowska, Nel, i Mirosław Maciaszczyk. „Konservierung der Dokumente aus dem Bestand des SS-Hygiene-Institutes im Museum Auschwitz-Birkenau”. Arbeitsblätter des Arbeitskreises Nordrhein-Westfälischer Papierrestauratoren 19 (2010): 27–30.
Królikowski, Kamil. „Dziewiętnastowieczne materiały pisarskie i pieczątki oraz ich trwałość w procesach konserwatorskich”. Praca magisterska, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, 2006.
Laaser, Tilly, Karolina Soppa i Christoph Krekel. “The Migration of Hydroxy Propyl Cellulose During Consolidation of a Painted Wallpaper: A Case Study Using a Fluorescent - Labelled Consolidant”. W Paper Conservation Decisions &Compromisess. ICOM-CC Graphic Documents Working Group Interim Meeting | Vienna 17–19 April 2013, red. Lieve Watteeuw, Christa Hofmann, 88–90. Wien: Österreichische Nationalbibliothek [for] ICOM-CC, 2013.
Mazzuca, Claudia, Laura Micheli, Marilena Carbone, Francesco Basoli, Eleonora Cerveli, Simonetta Innauccelli, Silvia Sotgiu, i Antonio Palleschi. „Gellan Hydrogel as a Powerful Tool in Paper Cleaning Process: A Detailed Study. Colloid and Interface Science 416 (2014): 205–211.
Mazzuca, Claudia, Laura Micheli, Eleonora Cerveli, Francesco Basoli, Claudia Cencetti, Tommasina Coviello, Simonetta Innauccelli, Silvia Sotgiu, i Antonio Palleschi. „Cleaning of Paper Artworks: Development of an Efficient Gel-Based Material Able to Remove Starch Paste“. ACS Applied Materials and Interfaces 6 (2014): 16519–16528. dx.doi.org/10.1021/am504295n.
Möller, Lotta. “Cleaning of Watercolour Drawings. A Study of the Use of Gellan Gum Gel on Water Sensitive Media”. Rozprawa doktorska, Göteborgs Universitet, 2014. Dostęp 20 listopada 2016, https://gupea.ub.gu.se/handle/2077/36483.
Muñoz-Viñas, Salvador. „A Dual-Layer Technique for the Application of a Fixative on Water-Sensitive Media on Paper”. Restaurator 28 (2007): 78–94.
Nichols, Kimberly, i Rachel Mustalish. „Cyclododecane in Paper Conservation Discussion”. Book and Paper Group Annual AIC 21 (2002): 81–84.
Okragła, Dorota. „Zastosowanie żeli do oczyszczania papieru i skóry”. Praca magisterska, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, 1994.
Orczykowska, Magdalena, Paweł Budzyński i Marek Dziubiński. „Wpływ gumy gellan na właściwości reologiczne roztworów skrobi o różnym pochodzeniu botanicznym”. Inżynieria i Aparatura Chemiczna 50, nr 1 (2011): 31-32. Dostęp 10 listopada 2015, http://inzynieria-aparatura-chemiczna.pl/pdf/2011/2011-1/InzApChem_2011_1_31-32.pdf
Porto, Stephanie, i Aaron Shugar. „The Effectiveness of Two Cationic Fixatives in Stabilizing Water-Sensitive Dye-Based Inks on Paper”. The Book and Paper Group Annual 27 (2008): 63–70.
Roller, Julia, Andrea Pataki, Antje Potthast, i Irene Bruckle. „Aqueous Washing Treatment Aids: How to Remove Ionic Fixatives from Paper”. Restaurator 36 (2015): 307–331.
Rowe, Spohie, i Christina Rozeik. „The Use of Cyclododecane in Conservation”. Reviews in Conservation 9 (2008): 17–31.
Schalkx, Hilde, Piet Iedema, Birgit Reissland i Bas van Velzen. „Aqueous Treatment of Water-Sensitive Paper Objects Capillary Unit, Blotter Wash or Paraprint Wash?”. Journal of Paper Conservation IADA Reports 12, no 1 (2011): 11–20.
Słownik towaroznawczy, red. Wacław Waleck, t. 1, 466. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Gospodarcze, 1952.
Swider, Joseph, i Martha Smith. “Funori – Overview of a 300-Year-Old Consolidant”. Journal of the Institute of Conservation 44 (2005): 117–126.
Thakur,Vijay K., i Manju K. Thakur. Handbook of Polymers for Pharmaceutical Technologies. Vol. 3. Biodegradable Polymers. New Jersey: Wiley, 2015.
Uchida, Yuki, Masamitsu Inaba i Takayashy Kijima. „Evaluation of Aqueous Washing Methods of Paper by the Measurement of Organic Acid Extraction”. Restaurator 28 (2007): 169–184.
Warda, Jeffrey, Irene Brückle, Anikó Bezúr i Dan Kushel. „Analysis of Agarose, Carbopol, and Laponite Gel Poultices in Paper Conservation”. Journal of the American Institute for Conservation 46, no. 3 (Fall–Winter, 2007): 263–279.
Wojciechowska, Dominika. „Cykl grafik z kręgu Wielkiej Emigracji Paryskiej z 1 poł. XIX wieku, ze zbiorów Głównej Biblioteki Lekarskiej w Warszawie”. Dokumentacja konserwatorska, Toruń 2016, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Zakład Konserwacji Papieru i Skóry.
Wojciechowska, Dominika. „Cykl projektów adresów jubileuszowych autorstwa Józefa Peszke, ze zbiorów Głównej Biblioteki Lekarskiej w Warszawie”. Dokumentacja konserwatorska, Toruń 2016, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Zakład Konserwacji Papieru i Skóry.
Yip, Vivian. „The Conservation of Two Contemporary Chinese Woodblock Prints Using Gellan Gum”. News in Conservation 2015. Dostęp 15 marca 2017, https://www.iiconservation.org/system/files/publications/journal/2015/b2015_3.pdf
