Jednodniówki w systemie krakowskiej cenzury w latach 1923–1939

Abstrakt

Tematem artykułu jest funkcjonowanie krakowskiego systemu kontroli prasy i wydawnictw w odniesieniu do jednodniówek wydawanych lub drukowanych w tym mieście w latach 1923–1939. System nadzoru nad prasą tworzyły: Urząd Wojewódzki, Starostwo Grodzkie w Krakowie oraz współpracujące z nim: Sąd Okręgowy i Sąd Powiatowy, Prokurator Sądu Okręgowego i Powiatowego, a także jednostki policji. Podstawą wszczęcia postępowania wobec wydawcy jednodniówki były, w zależności od rodzaju występku lub przestępstwa, odpowiednie przepisy obowiązujących wciąż austriackich aktów prawnych: ustawy prasowej z 1862 roku oraz ustawy karnej z 1852 roku, a także prawa prasowego z 1927 roku wraz z tzw. dekretem specjalnym oraz kodeksu karnego z 1932 roku. Przedmiotem nadzoru były przede wszystkim jednodniówki ugrupowań lewicowych, wydawane zarówno w języku polskim, jak i w jidisz, które konfiskowano w całości lub w części za publikowanie artykułów antyrządowych, antyustrojowych, obraźliwych dla władz. Rzadziej podejmowano interwencje, których powodem było zamieszczenie na łamach omawianych druków treści antyreligijnych lub antyżydowskich. Ścigano także występki polegające na zatajeniu nazwiska nakładcy bądź podaniu fałszywych danych. Podstawą źródłową artykułu są akta Sądu Okręgowego w Krakowie z lat 1919–1939, akta Sądu Powiatowego Karnego w Krakowie oraz akta Prokuratora Sądu Okręgowego w Krakowie przechowywane w Archiwum Państwowym w Krakowie.