Cracovian Hodegetria 1400–1550. The Phenomenon of Repeatability of Iconographic Types in Late-Medieval Panel Painting
DOI:
https://doi.org/10.12775/SP.2021.010Abstract
Paintings of Our Lady of Kraków presenting various half–figures of Mary and Child, were among the most popular cult objects in the Middle Ages. In Poland the most renowned Hodegetria was the one held in the Jasna Góra Monastery. Somewhat earlier, since the beginning of 15th century, grew the cult of St. Mary of Kraków. However, in contrast to the Częstochowa image, we today know at least fifty Cracovian Hodegetria which were created in that century and were stored in churches of the Kraków diocese.
The practice of copying depictions of Mary was widespread in Medieval Europe. However, such endeavours were typically short–term, with a local scope, and any given series of reproductions would not exceed several or a dozen copies. In this context, the initiatives that gave rise the Cracovian series can be regarded as largely unprecedented on the European scale (we know of approx. 80 of such dating back to before mid–16th centur, and the practice of copying the model painting is still alive today).
Currently, it is increasingly more probable that the key to answering this question might be the apotropaic function ascribed to the depictions. The source of this interpretation is the incipit taken from the antiphon, closely linked with the paintings: Regina coeli.... It is highly likely that the Cracovian Hodegetria were the first paintings in Poland in which the text of the antiphon: Regina coeli... was coupled with the depiction of Madonna. The inscription appearing either in the rim of the halo or on the frame of the painting was one of the original components of this iconographic type. The chief reasons for associating the Kraków Hodegetria images with the account of Durand, who emphasized the protective powers of the paintings against the plague, include the sheer scale of the phenomenon, the extraordinary number of the depictions, their spread within the Kraków diocese, as well as the long history of their copying.
References
Bartlová M., 2009, Icon-Like Images in Bohemian Medieval Art, „Ikonotheka”, t. 22, s. 15–32.
Belting H., 2010, Obraz i kult. Historia obrazu przed epoką sztuki, Gdańsk.
Białostocki J., 1971, Innowacja i repetycja, [w:] Oryginał, replika, kopia. Materiały III Seminarium Metodologicznego Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Radziejowice 26–27 września 1968, Warszawa, s. 26–28.
Cracovia artificum 1300–1500, wyd. J. Ptaśnik, Kraków 1917 (Źródła do historii sztuki i cywilizacji w Polsce, t. IV).
Dobrowolski T., 1933, Sztuka województwa śląskiego, Katowice.
Dobrowolski T., 1937, Rzeźba i malarstwo gotyckie w województwie śląskim, Katowice.
Dobrowolski T., Szramek E., 1937, Obraz Matki Boskiej Piekarskiej w Opolu na tle gotyckich wizerunków podobnego typu, „Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk na Śląsku”, t. 6, s. 3–13.
Gadomski J., 1976, Grupa małopolskich obrazów Madonny z Dzieciątkiem z połowy XV wieku, „Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Naukowych”, Oddział PAN w Krakowie, t. 19/1, styczeń–czerwiec 1975, s. 124–125.
Gadomski J., 1981, Gotyckie malarstwo tablicowe Małopolski 1420–1470, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Gadomski J., 1986, Imagines Beatae Mariae Virginis Gratiosae. Małopolski typ Hodegetrii z XV wieku, „Folia Historiae Artium”, 22, s. 29–47.
Gadomski J., 1989, Wątki włoskie w tryptyku Koronacji Matki Boskiej w Łopusznej, [w:] Studia z historii i historii sztuki, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego”, nr 886, „Prace Historyczne”, z. 89.
Gadomski J., 1998, O włoskim pochodzeniu wzoru małopolskich Hodegetrii z wieku XV, „Folia Historiae Artium”, Seria Nowa, t. 4, s. 217–224.
Gadomski J., 2010, O tryptyku z Hodegetrią w Trzemeśni, [w:] Amicissima. Studia Magdalenae Piwocka Oblata, Cracoviae, t. 1, s. 51–59.
Gadomski J., 2014, Wprowadzenie, [w:] Prolegomena do badań nad obrazami Hodegetrii typu krakowskiego. Praca zbiorowa po kierunkiem Jerzego Gadomskiego z udziałem Małgorzaty Schuster-Gawłowskiej, Marty Lempart-Geratowskiej, Heleny Małkiewiczówny, Małgorzaty Nowalińskiej, Anny Sękowskiej, Akademia Sztuk Pięknych w Krakowie, Kraków, s. 9–27.
Gadomski J., 2014, Typ ikonograficzny, [w:] Prolegomena do badań nad obrazami Hodegetrii typu krakowskiego…, s. 29–37.
Gadomski J., 2015, Wczesne Hodegetrie Krakowskie około: 1400–1450, [w:] Hodegetrie Krakowskie 1400–1450. Praca zbiorowa pod red. M. Schuster-Gawłowskiej i M. Lempart-Geratowskiej, Kraków, s. 117–131.
Giedroyć E., 1899, Mór w Polsce w wiekach ubiegłych. Zarys historyczny, Warszawa.
Hodegetrie Krakowskie 1400–1450. Praca zbiorowa pod red. M. Schuster-Gawłowskiej i M. Lempart-Geratowskiej, Wydawnictwo Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie, Kraków 2015.
Hodegetrie Krakowskie 1450–1490. Praca zbiorowa pod red. M. Schuster-Gawłowskiej i M. Lempart-Geratowskiej, Wydawnictwo Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie, Kraków 2017.
Hodegetrie Krakowskie 1490–1550. Praca zbiorowa pod red. M. Schuster-Gawłowskiej i M. Lempart-Geratowskiej, P. Łopatkiewicza, M. Nowalińskiej i A. Sękowskiej, Wydawnictwo Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie, Kraków 2018.
Hodegetrie Krakowskie i ich odmiany 1550–1750. Praca zbiorowa pod red. M. Schuster-Gawłowskiej, M. Lempart-Geratowskiej, P. Łopatkiewicza, M. Nowalińskiej i A. Sękowskiej, Wydawnictwo Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie, Kraków 2019.
Hodegetrie Krakowskie i ich odmiany 1750–2018. Praca zbiorowa pod red. M. Schuster-Gawłowskiej, M. Lempart-Geratowskiej, P. Łopatkiewicza, M. Nowalińskiej i A. Sękowskiej, Wydawnictwo Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie, Kraków 2019.
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1, Województwo krakowskie, red. J. Szablowski, z. 1–15, Instytut Sztuki PAN w Warszawie, Warszawa 1951–1953.
Kopeć J.J., 1986, Geneza patronatu maryjnego nad narodem polskim, „Roczniki Humanistyczne”, t. 34, z. 2, s. 275–292.
Łopatkiewicz P., 2017, Hodegetrie Krakowskie okresu dojrzałego około 1450–1490. Cracovian Hodegetria of the Middle Period, ca 1450–1490, [w:] Hodegetrie Krakowskie 1450–1490…, s. 17–31.
Łopatkiewicz P., 2018, Hodegetrie Krakowskie schyłku średniowiecza 1490–1550. Cracovian Hodegetria at the end of the Middle ages: 1490–1550, [w:] Hodegetrie Krakowskie 1490–1550…, s. 17–41.
Łopatkiewicz P., 2019, Hodegetrie Krakowskie i ich odmiany w okresie nowożytnym 1550–1750. Cracovian Hodegetria and their varieties in the modern period 1550–1750, [w:] Hodegetrie Krakowskie i ich odmiany 1550–1750…, s. 21–61.
Łopatkiewicz P., 2019, Cracovian Hodegetria 1400–1550. The Phenomenon of Repeatability of Iconographic Types in Late-Medieval Panel Painting, „Quaestiones Medii Aevi Novae”, vol. 23, Warszawa, s. 319–342.
Małkiewiczówna H., 2015, Wczesne Hodegetrie Krakowskie (do około połowy wieku XV). Kilka uwag wstępnych I, [w:] Hodegetrie Krakowskie 1400–1450. Praca zbiorowa pod red. M. Schuster-
-Gawłowskiej i M. Lempart-Geratowskiej, Kraków, s. 15–71.
Matějcěk A., Myslivec J., 1934–1935, České madonny gotické byzantských typú, „Památký Archeologické”, IV–V, s. 1–24.
Matějcěk A., Pěsina J., 1955, Gotische Malerei in Böhmen, Prag
Miodońska B., 1989, Gotycka Hodegetria w krakowskim kościele św. Marka, „Nasza Przeszłość”, R. 71, s. 79–108.
Mroczko T., Dąb B., 1966, Gotyckie Hodegetrie polskie, [w:] Średniowiecze. Studia o kulturze, t. III, red. J. Lewoński, Wrocław–Warszawa–Kraków.
Royt J., 2007, Nástin vývoje zobrazeni Madony v českém malířství 14. a první poloviny 15. století, [w:] Artifex doctus. Studia ofiarowane profesorowi Jerzemu Gadomskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, Kraków, t. 1, s. 119–140.
Różycka-Bryzek A., 1971, Pojęcie oryginału i kopii w malarstwie bizantyńskim, [w:] Oryginał, replika, kopia. Materiały III Seminarium Metodologicznego Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Radziejowice 26–27 września 1968, Warszawa, s. 106–107.
Różycka-Bryzek A., 1990, Obraz Matki Boskiej Częstochowskiej. Pochodzenie i dzieje średniowieczne, „Folia Historiae Artium”, t. 26, s. 5–26.
Schuster-Gawłowska M., 2014, Technologia obrazów Hodegetrii typu Krakowskiego, [w:] Prolegomena do badań nad obrazami Hodegetrii typu krakowskiego. Praca zbiorowa po kierunkiem J. Gadomskiego z udziałem M. Schuster-Gawłowskiej, M. Lempart-Geratowskiej, H. Małkiewiczówny, M. Nowalińskiej, A. Sękowskiej, Akademia Sztuk Pięknych w Krakowie, Kraków, s. 39–65.
Schuster-Gawłowska M., 2015, Technologia obrazów Hodegetrii Krakowskich z lat 1400–1450, [w:] Hodegetrie Krakowskie 1400–1450…, s. 133–142.
Schuster-Gawłowska M., 2017, Technologia obrazów Hodegetrii Krakowskich z lat 1450–1490, [w:] Hodegetrie Krakowskie 1450–1490. Praca zbiorowa pod red. M. Schuster-Gawłowskiej i M. Lempart-Geratowskiej, Kraków, s. 33–62.
Schuster-Gawłowska M., Gadomski J., 2017, Trzemeśnia, [w:] Hodegetrie Krakowskie 1450–1490…, s. 102–107.
Sękowska A., 2015, Kędzierzyn-Koźle, [w:] Hodegetrie Krakowskie 1400–1450. Praca zbiorowa pod red. M. Schuster-Gawłowskiej i M. Lempart-Geratowskiej, Kraków, s. 224–233.
Stejskal K., 1988, Die byzantinischen Einflüsse auf die gotische Tafelmalarei Böhmens, [w:] Ikone Und Frühes Tafelbild, Halle, s. 157–162.
Walicki M., 1933, Stilstufen der gotischen Tafelmalarei In Polen im XV Jahrhundert. Geschichtliche Grundlagen und formale Systematik, „Sprawozdania z Posiedzeń Towarzystwa Naukowego Warszawskiego”, t. 26, z. 3–6, Warszawa.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2021 Piotr Łopatkiewicz
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
Stats
Number of views and downloads: 894
Number of citations: 0
