Kartki z dziejów szkolnictwa w mieście i gminie Ciechanowiec (do 1918 r.)
DOI:
https://doi.org/10.15290/sp.2022.30.08Słowa kluczowe
szkoła, nauka, nauczyciel, budynki, władze oświatoweAbstrakt
Celem artykułu jest przybliżenie historii szkół i szkolnictwa w Ciechanowcu, od czasów najdawniejszych do końca I wojny światowej. Najstarsza wzmianka pochodzi z aktu lokacyjnego Ciechanowca, z 1492 r., gdzie jest mowa o łaziebniku, który „…żaki szkolne raz w tydzień myć powinien…” . W XVIII w. szkoła w mieście prowadzona była przez ks. Krzysztofa Kluka, znanego przyrodnika doby Oświecenia. W XIX w. dominowały szkoły z rosyjskim językiem wykładowym. Osobą wyjątkową był ks. Józef Gaul, który walczył o wprowadzenie języka polskiego do szkół. W okolicy ostatnie lata życia spędził Aleksander Apuchtin, „polakożerca” zwalczający bezwzględnie język i kulturę polską.
Bibliografia
Źródła rękopiśmienne
Archiwum Główne Akt Dawnych:
Archiwum Publiczne Potockich, sygn. 279a.
Archiwum Państwowe w Białymstoku, Oddział w Łomży:
Zarząd żandarmerii powiatów: łomżyńskiego, mazowieckiego,
szczuczyńskiego i kolneńskiego guberni łomżyńskiej 1904–1916,
sygn. 39, Dane o nauczycielach, szkołach prywatnych na wsi, szkołach
gminnych itp. 1907 rok.
Biblioteka Uniwersytetu Wileńskiego:
Fond 4, nr 1893, Ciechanowiec. Przywilej na prawo magdeburskie 1429,
k. 18v–19.
Biblioteka Narodowa w Warszawie:
rkps. nr 14.006 L, Müller, Wspomnienia tułacza, ok. 1843 r.
Muzeum Rolnictwa im. ks. Krzysztofa Kluka w Ciechanowcu:
Archiwum Augustynowiczów-Ciecierskich z Bacik, nr inw. III/3843,
Dekret zatwierdzający ugodę zawartą pomiędzy Jerzym
Monwidem Irzykowiczem a proboszczem ciechanowieckim
– Andrzejem Siennickim.
Archiwum Augustynowiczów-Ciecierskich z Bacik, nr inw. III/592 i III/593,
Przywilej na budowę synagogi wydany Żydom ciechanowieckim przez
Idziego Bremera (tekst w języku polskim i tłumaczenie na język
rosyjski).
Źródła drukowane
„Gazeta Białostocka” 20 X (2 XII) 1913, nr 42 (49_).
„Gazeta Białostocka” [polski dodatek do niemieckiej gazety „Bialnstoker Zeitung”], 26 III 1916, nr 29.
Obzor Łomżinskoj Gubernii za 1901 god, Łomża 1902, Dodatek szkolny za 1901 rok, poz. 69.
Obzor Łomżinskoj Gubernii za 1901 god, Łomża 1901.
Pamiatnaja Kniżka Grodnienskoj Guberni na 1886 god, Grodno 1885.
Pamiatnaja Kniżka Grodnienskoj Guberni na 1903 god, Grodno 1903.
Tutejszy, Kraina między Nurcem a Bugiem, „Ognisko”, 1913, nr 4.
Opracowania
[Bielski S.] (1880), Wiadomość o życiu i pismach x. Krzysztofa Kluka proboszcza ciechanowieckiego, bmw.
Bobrowski T. (1979), Pamiętnik mojego życia, t. 2: Wspomnienia wieku dojrzałego, oprac. S. Kieniewicz, Warszawa.
Historia wychowania. Słownik biograficzny (2002), red. A. Gąsiorowski, Olsztyn.
Jemielity W. (1997), Sprawozdanie z wizytacji szkół dyrekcji łomżyńskiej w 1872 r., „Studia Łomżyńskie” t. VIII, s. 25–34.
Jemielity W. (2009), Dekanaty: bielski, brański i drohiczyński w latach 1799–1807, „Ciechanowiecki Rocznik Muzealny”, t. V, z. 1, s.103–125.
Kaniewska J., Żelewska R., Urban W. (1946), Studia z dziejów młodzieży Uniwersytetu Krakowskiego w dobie renesansu, Kraków.
Kubicki P. (1936), Bojownicy kapłani za sprawę Kościoła i Ojczyzny w latach 1861–1915, tom I, cz. 2. Dawna Litwa i Białoruś, Sandomierz.
Lewandowska E., Z. Wójcik Z. (2009), Problematyka wód w „Rzeczach kopalnych” ks. Krzysztofa Kluka, „Ciechanowiecki Rocznik Muzealny” t. V, z. 2, s. 115–127.
Maroszek J. (2008), Dzieje powiatu Wysokie Mazowieckie, Białystok.
Matus I. (2000), Źródła do dziejów szkolnictwa cerkiewno-parafialnego w byłym powiecie bielskim w latach 1884–1915, „Białostocczyzna” t. XV, nr 2 (58), s. 40–44.
Romaniuk Z. (2004), Miasta i miasteczka powiatów białostockiego, bielskiego i sokólskiego w latach 1914–1915, w: Miasta. Kultura i oświata, red. M. Zemło, Białystok s. 41–65.
Rosiak S. (1933), Prowincja Litewska Sióstr Miłosierdzia. Szkic z dziejów martyrologii Kościoła Katolickiego pod zaborem rosyjskim, Wilno.
Rutkowski S. (1973), Zarys dziejów szkolnictwa w Ciechanowcu, Ciechanowiec, mps.
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego, t. I, Warszawa 1880.
Szybiak I. (1973), Szkolnictwo Komisji Edukacji Narodowej w Wielkim Księstwie Litewskim, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
The Encyclopedia of Jewish Life Before and During the Holocaust (2001), red. S. Spector, G. Wigoder, vol. II, New York, s. 260 (hasło: Ciechanowiec).
Teofilewicz D. (1971), Działalność Komisji Edukacji Narodowej w województwie podlaskim 1773–1788, Warszawa.
Wierzbowski T. (1921), Szkoły parafialne w Polsce i na Litwie za czasów Komisji Edukacji Narodowej 1773–1794, Warszawa.
Wójcik Z. (2012), Ksiądz Jan Krzysztof Kluk, pisarz i uczony, Ciechanowiec.
Złoty Jubileusz Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącego w Ciechanowcu (1944–1994) (1994), Ciechanowiec.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Norbert Tomaszewski, Zbigniew Radziszewski, Olga Tomaszewska
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 28
Liczba cytowań: 0