ROZUMIENIE WYCHOWANIA RELIGIJNEGO A KSZTAŁTOWANIE TOŻSAMOŚCI NARODOWEJ W SPOŁECZNOŚCI POLSKIEJ PRUS ZACHODNICH W LATACH KULTURKAMPFU NA ŁAMACH CZASOPISMA KATOLICKIEGO „PIELGRZYM”

Abstract

Celem publikacji jest przybliżenie rozumienia wychowania religijnego i jego roli w procesie kształtowania tożsamości narodowej społeczności polskiej Prus Zachodnich w okresie Kulturkampfu w świetle czasopisma katolickiego „Pielgrzym”. Przedmiot badań stanowiły teksty prasowe z lat 1871–1878, publikowane na łamach wspomnianej gazety i odnoszące się do badanej problematyki. W toku postępowania badawczego zastosowano metodę krytycznej analizy źródeł (typową dla badań w obszarze historii edukacji). We wprowadzeniu (odnosząc się m.in. do zjawiska etnicyzacji religii i sakralizacji etnosu) przybliżono polityczne znaczenie religii dla zachodzących w XIX-wiecznej Europie Środkowo-Wschodniej procesów narodotwórczych oraz odwołano się do specyfiki badanego regionu. Następnie ukazano rozumienie oraz przemożne znaczenie przypisywane wychowaniu religijnemu przez redaktorów badanej prasy. Kluczową część artykułu zajmuje analiza publikowanych na łamach „Pielgrzyma” tekstów, uwidaczniających próby konstruowania w Prusach Zachodnich polskiej tożsamości narodowej na bazie wychowania religijnego (w domyśle: katolickiego). Wychowanie to było rozumiane jako: jedynie słuszne i „prawdziwe”, narzędzie służące przebudzeniu sumień, warunek osiągnięcia szczęścia na ziemi, najskuteczniejsza broń przeciwko nowym, antychrześcijańskim ideologiom oraz jako recepta na szereg problemów społecznych i ekonomicznych, z którymi zmagała się ludność polska. W odniesieniu do problematyki kształtowania polskiej tożsamości narodowej w religii poszukiwano uzasadnienia dla: idei wspólnoty narodowej, szczególnej miłości wobec współrodaków, wyjątkowej roli języka ojczystego i ziemi rodzinnej, konieczności szacunku do kultury polskiej, a także potrzeby poświęcenia i ponoszenia cierpienia za ojczyznę.