Studia Pelplińskie

ZARYS DZIAŁALNOŚCI KOMISJI SOBOROWEJ/ KOMISJI DO SPRAW REALIZACJI UCHWAŁ SOBORU WATYKAŃSKIEGO II EPISKOPATU POLSKI W LATACH 1959–1977

Michał Białkowski — 2022-12-31

Artykuł jest pierwszym w polskiej historiografii kościelnej opisem działalności Komisji Soborowej Komisji do Spraw Realizacji Uchwał Soboru Watykańskiego II Episkopatu Polski w latach 1959–1977. W analizowanym okresie przewodniczył jej abp Antoni Baraniak. Znaczący wkład w jej prace wnieśli: Bolesław Kominek i Karol Wojtyła. Gremium to było głównym organem odpowiedzialnym za wdrażanie uchwał Soboru Watykańskiego II i realizację jego recepcji w Kościele katolickim w Polsce.

SPOŁECZNA KRUCJATA MIŁOŚCI FORMUŁUJĄCA CZŁOWIEKA, RODZINĘ I NARÓD W MYŚLI KARDYNAŁA STEFANA WYSZYŃSKIEGO

Monika Bujewska — 2022-12-31

Społeczna Krucjata Miłości formułuje człowieka, rodzinę i naród. Kardynał Stefan Wyszyński zabiegał o ład i porządek narodu. Uważał, że wszystko w dużej mierze zależne jest od budowania podstaw w rodzinie. Połączenie rodziny i narodu przyczynia się do wzrostu wiary oraz do budowania tożsamości i prawidłowości w rodzinie. W ujęciu Prymasa naród jest rodziną rodzin, o którą trzeba dbać. W personalizm człowieka wpisuje się wartość pracy, która podnosi sprawność fizyczną oraz intelektualną, a także pozytywnie wpływa na rozwój osobowy człowieka. Przeżywane doświadczenia w pracy dają mądrość życiową, która wzywa do cnoty nieskwapliwości. Sumienność, pilność oraz cichość – na te cechy szczególnie zwracał uwagę myśliciel. Zadaniem człowieka jest nieustanne dążenie do przezwyciężania siebie i swoich słabości. Należy na nowo odkryć swoją ludzką tożsamość i zastanowić się nad programem godnego człowieka.

EFEKTYWNOŚĆ EDUKACYJNA SZKÓŁ KATOLICKICH W POLSCE NA PODSTAWIE WYNIKÓW EGZAMINÓW ZEWNĘTRZNYCH W 2021 ROKU

Wojciech Cichosz — 2022-12-31

Szkolnictwo kościelne w Europie było obecne już na przełomie IX i X, a w Polsce pod koniec XI wieku. Lata systemu komunistycznego (1945–1989) wpłynęły na jego marginalizację, a dynamiczne odrodzenie wiąże się z przemianami demokratycznymi po 1989 roku. Obecnie szkoły katolickie mają w Polsce równoprawną możliwość powstawania i funkcjonowania. Ich liczba i odsetek ogólnej populacji uczniów utrzymują się na stałym poziomie. Wyniki publikowane przez OKE i miejsca w rankingach szkół pokazują, że efektywność dydaktyczna katolickich szkół podstawowych jest wyższa niż przeciętna. Również licea osiągają wysoki poziom kształcenia, choć tutaj nie dostrzega się dominacji szkół katolickich. Efektywność dydaktyczna jest jednym z wielu czynników, które wpływają na ugruntowaną pozycję szkół katolickich.

SPIS ŚLUBNEJ WYPRAWY HELENY KATARZYNY DZIAŁYŃSKIEJ, ŻONY ZYGMUNTA WIKTORA DENHOFFA Z DNIA 27 PAŹDZIERNIKA 1681 ROKU

Piotr Maciej Dziembowski — 2022-12-31

W Archiwum Państwowym w Poznaniu znajduje się zbiór dokumentów dotyczących majątku Konarzewo. W aktach tych, w serii Akta rodzinne rodów, do których Konarzewo przejściowo należało oraz akta ich posiadłości leżących poza Konarzewem, znajduje się dokument powstały w związku z małżeństwem Heleny Katarzyny Działyńskiej z Zygmuntem Wiktorem Denhoffem. Dokument ten datowany na 27 października 1681 roku jest spisem rzeczy, które Helena otrzymała jako swoją wyprawę od ojca Zygmunta Działyńskiego, wojewody kaliskiego. Ze spisu dowiadujemy się o przekazanych kosztownościach, ubiorach i rzeczach codziennego użytku. Wykaz tych wszystkich rzeczy świadczy o dużej zamożności ojca Heleny – Zygmunta Działyńskiego.

OCZEKIWANIA PRZEMIAN SŁUŻEBNOŚCI KOŚCIOŁA

Andrzej Dziuba — 2022-12-31

Przekazane Apostołom zadanie „Idźcie więc i nauczajcie wszystkie narody…” (Mt 28,19) zostaje umocnione darem Ducha Świętego (por. Dz 2,1-12). Nowa wspólnota, kształtująca się wokół Apostołów staje się widocznym Kościołem. Jednak, dla mocy świadectwa, potrzebny jest Kościół ewangeliczny. Także współczesny świat potrzebuje ludzi Chrystusowych, cichych i pokornego serca, ludzi sumienia, gotowych odważnie świadczyć dzieła miłosierdzia. To jarzmo nie jest trudne dla tych, którzy naśladując Jezusa są łagodni i pokornego serca. Tylko chrześcijanie umocnieni Duchem Świętym są gotowi do daru z siebie i budowania wolności, pokoju i miłości. Jednak tylko sakrament pokuty i Eucharystia dają siłę do walki z grzechem w życiu osobistym i społecznym. W Kościele nie może zabraknąć przemiany wszystkich chrześcijan, i to niezależnie od ich orientacji teologicznych oraz proweniencji kościelnych. Pojednanie trzeba zawsze odnieść do siebie i swego postępowania oraz wyborów moralnych. W sakramencie pokuty następuje pojednanie z miłosiernym Ojcem oraz ludźmi, jako bracia i siostry. Eucharystia uświęca i gromadzi w jedną rodzinę, zapraszając na ucztę w pielgrzymim Domu Ojca. Jednym ze znamion negacji Ewangelii jest dramatyczny brak jedności Kościoła. Pielgrzymując w świecie Kościół staje także wobec zadania ewangelizacji polityki. Nie mniej wyzwaniem pozostaje budowanie wolności i suwerenności. Wszystko to winno być nacechowane troską o człowieka, w życiu indywidualnym oraz społecznym. W dziele przemiany świata Kościół winien być nacechowany służebnością wobec nauki i kultury.

PATRZĄC DIABŁU W OCZY: TOTALITARYZM I HUMANITARNO-PERSONALISTYCZNA KONCEPCJA ŻYCIA SPOŁECZNO-POLITYCZNEGO KARDYNAŁA STEFANA WYSZYŃSKIEGO

Ryszard Ficek — 2022-12-31

Zasadniczym celem niniejszego artykułu jest ukazanie specyfiki teorii totalitaryzmu w kontekście humanitarno-personalistycznej koncepcji życia społeczno-politycznego kardynała Stefana Wyszyńskiego. Pozwala to na wyjątkowy wgląd w naturę systemów totalitarnych, zarówno w istotę niemieckiego nazistowskiego hitleryzmu, jak też komunizmu. Niniejsze analizy podjęto w celu reinterpretacji powyższych koncepcji z punktu widzenia chrześcijańskiej prakseologii personalistycznej, z uwzględnieniem fundamentalnych założeń absolutnie antyludzkiej i antychrześcijańskiej specyfiki stojącego za nimi paradygmatu, który nie tylko określał, ale także legitymizował, a nawet uwierzytelniał najstraszniejsze i najbardziej zwyrodniałe formy totalitarnych systemów XX wieku. Jest to szczególnie istotne, zwłaszcza dzisiaj, gdy pojawiające się tendencje często banalizują zbrodniczy charakter tych systemów, a nawet traktują „model totalitarny” – szczególnie w kontekście komunizmu – jako „specyficzne zjawisko historyczne”, mające na celu rozwiązanie wielu skomplikowanych zjawisk natury społeczno-politycznej, kulturowej, czy też gospodarczej.

FORMACJA DUCHOWA MŁODZIEŻY PRZYGOTOWUJĄCEJ SIĘ DO SAKRAMENTU MAŁŻEŃSTWA

Włodzimierz Gałązka — 2022-12-31

W artykule autor przedstawia zagadnienie formacji młodzieży przygotowującej się do sakramentu małżeństwa. Wskazuje na elementy charakterystyczne takiej formacji. Ukazuje wpływ formacji duchowej nie tylko na przyszłych małżonków, ale również na ich rodziny. Celem takiej formacji jest ukształtowanie stylu życia konkretnej osoby w oparciu o stały, niezmienny fundament, którym jest Jezus Chrystus. Zwraca uwagę na fakt, że związek małżeński wzorowany jest na miłości Boga do człowieka. Autor wskazuje również na to, aby formacja duchowa służyła przede wszystkim umocnieniu postaw wiary. W artykule zostały ukazane różne metody formacji. Pierwsza polega na przekazywaniu prawdy o Bogu przez osoby zaangażowane w formację kandydatów do małżeństwa, a drugie zadanie wskazuje na wysiłki osobiste formowanej osoby. Autor wskazuje także na środki formacji: nauczanie, życie sakramentalne, wprowadzenie w życie modlitwy i liturgii Kościoła, ascezę zawartą w rachunku sumienia oraz indywidualne kierownictwo duchowe.

POJĘCIE „DYSTANSU” W RELACJI PACJENT – PERSONEL MEDYCZNY I JEGO WYMIAR PERSONALISTYCZNY

Wojciech Gliniecki — 2022-12-31

Pobyt osoby chorej w szpitalu jest często momentem jej buntu i niezrozumienia sytuacji. Personel medyczny ma rolę fundamentalną nie tylko leczyć, ale i wejść w dialog z pacjentem, towarzyszyć w akceptacji danej sytuacji. W niniejszej pracy autor wprowadza pojęcie właściwego dystansu jako przestrzeni dialogu między personelem medycznym a pacjentem. Artykuł akcentuje szczególnie charakter personalistyczny dialogu. Tak ujęta relacja chroni człowieka jako osobę, jego człowieczeństwo i godność. Nasze refleksje ukazują konieczność dystansu personelu medycznego z osobą chorą po to, aby relacja między nimi była właściwa i ukierunkowana na dobro osobiste człowieka. Dystans nie jest zatem brakiem uczuć. Jest to przestrzeń właściwego dialogu, opartego na szacunku do osoby chorej, jak i do personelu.

UWAGI DO SALVE REGINA JANA KASPROWICZA

Edward Jakiel — 2022-12-31

Przedstawiam tu dwie, dotąd niepodjęte w kasprowiczologii, istotne uwagi na temat utworu Salve Regina, zestawiając ze sobą dwa zagadnienia łączące ten hymn Kasprowicza z liturgią rzymską i obrzędowością. Wątki tematyczne i strukturalne, jakie w tym utworze odczytuję, ponad wszelką wątpliwość mają rodowód liturgiczno-obrzędowy. Najwyraźniej związek tego hymnu poety z utworem religijnym o tym samym tytule wyraża się w ujęciu czasu. Tak jak w liturgii mszalnej i liturgii pogrzebowej, ale też tak jak w pobożności klasztornej i pia exercitia hymn ten wiąże się z doświadczeniem krańcowym. Śpiewany lub recytowany na koniec mszy, na koniec pogrzebu, na koniec dnia – jest i w tym utworze Kasprowicza ściśle związany z końcem ziemskiego życia człowieka. Dlatego mamy tu do czynienia z rodzajem anaklezy liturgicznej, a przede wszystkim anamnezy wydarzeń biblijnych z ich liturgicznym kontekstem zorientowanym soteriologicznie.

LUDWIKA KULCZYCKIEGO WIZJA SOCJALISTYCZNEGO PAŃSTWA PRZYSZŁOŚCI

Piotr Koprowski — 2022-12-31

W artykule przybliżono Ludwika Kulczyckiego wizję socjalistycznego państwa przyszłości, pochodzącą z przełomu XIX i XX stulecia. Wizja autorstwa socjologa, publicysty, członka Polskiej Partii Socjalistycznej nie obfituje w szczegółowe analizy i rozwiązania. Uczony na przełomie XIX i XX wieku nie twierdził, że koncepcja przyszłości Europy, oparta na fundamencie socjalizmu, bez wątpienia zostanie zrealizowana w praktyce społeczno-politycznej. Nawet jeśli – w jego ocenie – jawiła się ona jako postępowa, to wcale nie znaczy, iż musi się „przydarzyć” mieszkańcom starego kontynentu. Kulczycki, mimo iż nie odrzucił rewolucyjnej drogi walki o nowy ład, preferował bezkrwawy i pokojowy sposób przejścia do socjalistycznego systemu organizacji państwa i społeczeństwa. Państwo przyszłości powinno określać normy życia zbiorowego, utrzymywać ład społeczny i porządek w produkcji. W życiu przyszłych, cywilizowanych społeczeństw Europy miało być instytucją niezbędną, podobnie jak określone normy prawno-konstytucyjne.

JÓZEF Z NAZARETU – OJCIEC PRZY DZIEWICY. EDEN NA NOWO ODCZYTANY

Sławomir Kunka — 2022-12-31

Artykuł podejmuje temat św. Józefa, zaślubionego Maryi Pannie. Jako pochodzący z rodu Dawida został on wybrany na Oblubieńca Dziewicy z Nazaretu, która potem w Zwiastowaniu zgodziła się na bycie Matką Boga Wcielonego. Realizacja odwiecznych planów Ojca w sposób wyjątkowy dotyczyła więc też Józefa. Przez swoje zawierzenie i postawę „posłuszeństwa” wobec woli Bożej stał się budowniczym domu dla Pana. Przyjmując Maryję pod swój dach, został opiekunem Matki Pięknej Miłości. Jako wierny i sprawiedliwy sługa Bożych tajemnic wyznaczył wzór duchowej drogi wzrostu. Oblubieńcza miłość Maryi i św. Józefa pozwala na wspomnienie pierwszej pary ludzkiej, Adama i Ewy. Dzięki nim nasz „powrót” do Ogrodu Eden jest możliwy. Wiele faktów z życia Józefa pozwala dostrzegać w nim męża Bożej Opatrzności i obrońcę życia, najpierw samego Odkupiciela, a potem wszystkich odkupionych. Źródła objawione, liturgia Kościoła i praktyka życia wierzących potwierdza znaczącą rolę Józefa z Nazaretu w planach Bożych i pośród dzieci Bożych w świętym Kościele. Jak w soczewce, w osobie Opiekuna Odkupiciela skupiają się promienie starotestamentalnych zapowiedzi i obietnic oraz nowotestamentalne wydarzenia, stanowiące ich wypełnienie. Głowa Świętej Rodziny jest gwarantem realizacji i wypełnieniem tego, co od wieków przepowiedzieli prorocy. Dziewiczy małżonek Matki Bożej w jakimś sensie odnawia „rolę” Adama z Ogrodu Eden. Jako opiekun i wychowawca nowego Adama, Chrystusa, swoją postawą pełną wiary i zgodą na uczestnictwo w planach Boga Ojca, już w sobie uprzedza to, co w pełni stanie się udziałem Syna Bożego, cichego i pokornego Odkupiciela ludzkości.

JÓZEFA TISCHNERA REFLEKSJE O RODZINIE

Monika Lewicka — 2022-12-31

W artykule podjęta została próba ukazania roli rodziny w myśli Józefa Tischnera z perspektywy pedagogicznej. Kolejno ukazano potrzebę dialogu w rodzinie. Przedstawiono znaczenie rodziny jako źródła miłości i odpowiedzialności. Zaprezentowano wychowanie w rodzinie w ujęciu Józefa Tischnera.

POLEMIKA AUGUSTYNA Z PORFIRIUSZEM W PAŃSTWIE BOŻYM X, I–XXII

Marek Łangowski — 2022-12-31

Według Augustyna z Hippony jego nauka i teorie neoplatońskie nie pozostawały ze sobą w konflikcie, jeśli chodzi o pochodzenie szczęścia, które ma swoje źródło w Bożym świetle. Porfiriusz twierdził jednak, że szczęście mogło być dane przez pośredników, którymi były według niego dobre demony, na drodze kultu i teurgii, która pozwala człowiekowi oczyścić swoją duszę, aby mógł on pozostać w relacji z Bogiem. Przeciwko tej teorii Augustyn zmuszony jest sformułować kilka argumentów. Teurgia, według Porfiriusza, pozwala człowiekowi na bycie w relacji z Bogiem dzięki interwencji pośrednictwa dobrych demonów. Proces ten, według niego, usprawiedliwia kult dobrych demonów, które same w sobie są szczęśliwe i które są w stanie, według tej teorii, przekazać owo szczęście człowiekowi. Augustyn już w Księdze IX nie zgadza się na pojęcie „dobrego demona”. Według niego istnieją anioły, jedne dobre, inne złe, lecz nie można się zgodzić na istnienie dobrych demonów. Słowo „demon” posiada więc sens pejoratywny. W Księdze X Augustyn rozpoczyna swoją argumentację od tego, że demony mogą być jedynie fałszywymi mediatorami w osiąganiu szczęścia przez człowieka. Prawdziwym Mediatorem, który pozwala człowiekowi osiągnąć błogosławieństwo, jest Chrystus. To on zbliża nas do Boga i przekazuje nam szczęście. W efekcie, jedynie Chrystus jest tym, który może oczyścić naszą duszę. Staje się on prawdziwym Mediatorem pomiędzy Bogiem a ludźmi. Jest on jednocześnie prawdziwą Ofiarą i Kapłanem, czyli tym który ofiaruje. W życiu Kościoła absolutnie wszystko odnosi się do jego jedynej Ofiary. Jest on więc jedynym Mediatorem, dzięki któremu przez prawdziwy kult sakramentu Eucharystii, człowiek może odnaleźć prawdziwą drogę ku szczęściu, które się urzeczywistnia w zjednoczeniu ludzi z Bogiem. Ta prawda Chrystusa, jako jedynego Mediatora, jest potwierdzona przez cuda zawarte w Piśmie Świętym. Cuda Pisma Świętego są doskonalsze niż sztuczki teurgów. W języku polskim należy zwrócić uwagę na rozgraniczenie pojęć „pośredników” i „Mediatora” dla podkreślenia diametralnej różnicy między nimi w odniesieniu do ich sensu teologicznego.

ŻYCIE CODZIENNE KAMEDUŁÓW W EREMIE WIGIERSKIM (1667–1800)

Józef Łupiński — 2022-12-31

Stosunkowo wiele napisano na temat działalności Kongregacji Kamedułów Pustelników

Góry Koronnej na terenach dawnej Rzeczypospolitej. Najczęściej przedmiotem badań są materialne dokonania zakonu, brakuje natomiast analiz dotyczących sfery duchowej, zachowywania reguły zakonnej, czy też życia codziennego kamedułów. Współczesna historiografia coraz częściej interesuje się codziennością osób konsekrowanych. Léo Moulin – belgijski historyk mediewista zauważył: „świat zakonny jest rozległy, rozmaity, złożony”. Zakony w historii Kościoła katolickiego realizowały własne charyzmaty poprzez modlitwę lub np. działalność na polu miłosierdzia. Zgromadzenie kamedułów zostało założone w Italii w XI wieku. Z czasem zakon stopniowo zmienił swój charakter z eremickiego na cenobicki. Na początku XVI wieku bł. Paweł Giustiniani zainicjował powrót do dawnego radykalnego życia pustelniczego. Centralnym eremem odnowionego zakonu kamedulskiego stała się Góra Koronna (Monte Corona) koło Perugii. Życie codzienne Kongregacji Kamedułów określały Reguły życia eremickiego napisane przez Giustinianiego w 1516 roku, oparte na regułach spisanych przez św. Benedykta oraz św. Romualda2. Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie życia codziennego kamedułów w eremie wigierskim działającym w latach 1667–1800, jednym z najbogatszych na ziemiach polskich w oparciu o teksty źródłowe – Reguły i Konstytucje kamedulskie oraz inne dokumenty archiwalne odnoszące się do omawianej wspólnoty eremickiej.

WYBRANE ZAGADNIENIA Z PRACY ADMINISTRACYJNO-PASTERSKIEJ BISKUPA KAZIMIERZA JÓZEFA KOWALSKIEGO W LATACH 1946–1951

Adam Malinowski — 2022-12-31

Biskup Kazimierz Józef Kowalski przybył do diecezji chełmińskiej w 1946 roku. Przez całe dotychczasowe życie był związany z Kościołem gnieźnieńskim i poznańskim. Przybycie na teren diecezji obcej i pod wieloma aspektami zniszczonej przez działania okupanta niemieckiego mogło rodzić wyzwanie. Biskup Kowalski od początków swojej posługi podjął się odbudowy tego, co zostało zniszczone podczas wojny. Zaczął od reform administracyjnych – ustanawiał nowe parafie, zadbał o obsadę personalną tych miejsc, które wakowały z powodu śmierci bądź wojennej emigracji kapłanów. Dbał o sztukę sakralną (w Episkopacie zasiadał w Komisji ds. Sztuki Sakralnej) – czego wyrazem były liczne zarządzenia i apele. Wygłaszał nauki i homilie z okazji ważnych wydarzeń nie tylko w skali Kościoła diecezjalnego, ale i ogólnopolskiego. Zadbał o pamięć pomordowanych kapłanów, czego symbolicznym aktem był pochówek zmarłego w czasie wojny biskupa pomocniczego Konstantyna Dominika. Pomagał wiernym poranionym przez wojnę wrócić do praktyk duchowych i duszpasterskich – w tych kwestiach odznaczał się wyrozumiałością i delikatnością. Jego życie było podporządkowane Kościołowi, czego dowiódł, wybitnie zarządzając diecezją w pierwszych (niewątpliwie najtrudniejszych) latach jej funkcjonowania po wojnie.

TEOLOGIA ZWIERZĄT JAKO NOWA (SUB)DYSCYPLINA

Krzysztof Małek — 2022-12-31

W artykule zaprezentowana została teologia zwierząt jako nowe pole badawcze w polskiej teologii. Celem artykułu jest wskazanie zakresu prowadzonych badań oraz dalszych możliwości rozwoju. W pierwszej części badacz przedstawił recepcję Teologii zwierząt Andrew Linzeya w polskiej literaturze naukowej. Druga część zawiera próbę usystematyzowania nazwy i obszaru badań. Wskazane zostały zaproponowane definicje, w tym autorska. W trzeciej części zaprezentowane zostało zestawienie z ekoteologią oraz wskazane zostały elementy wspólne oraz typowe dla każdej z (sub)dyscyplin. W zakończeniu wskazano braki na tym polu badawczym oraz możliwości dalszego rozwoju.

EKUMENIZM W POSTMODERNISTYCZNYM ŚWIECIE: W POSZUKIWANIU WŁAŚCIWEJ DROGI

Łukasz Mudrak — 2022-12-31

Ekumeniczne dążenie do tego, „aby wszyscy stanowili jedno” wydaje się być nadzwyczaj trudne w dobie postmodernistycznego pluralizmu. Czy jednak różnorodność musi ze swej natury negować ideał jedności tak fundamentalny dla zachowania tożsamości Kościoła? Co powinno charakteryzować ruch ekumeniczny XXI wieku? Jak oceniać konflikty towarzyszące wspólnemu dążeniu do prawdy? Niniejszy artykuł stanowi próbę odpowiedzi na te pytania „na sposób ekumeniczny”, poprzez zestawienie ze sobą wizji ekumenizmu prezentowanych przez dwóch współczesnych teologów niemieckojęzycznych – ewangelickiego teologa Michaela Welkera oraz o. Raymunda Schwagera SJ. Artykuł argumentuje, że Kościół w swojej istocie odpowiada pluralizmowi współczesnego świata, podkreślając jednocześnie nieuniknioność konfliktów i odrzucając negatywną ocenę ich natury.

PELPLIŃSKA FIGURA NIEPOKALANEGO POCZĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARYI PANNY

Anastazy Nadolny — 2022-12-31

Przedmiotem artykułu są losy pelplińskiej figury Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny (NMP), usytuowanej na Placu Katedralnym w Pelplinie. Decyzję o jej ustawieniu podjęto w związku z nominacją i konsekracją biskupa Jana Marwicza w 1857 roku oraz dla uhonorowania ogłoszonego w 1854 roku dogmatu o Niepokalanym Poczęciu NMP. Propozycja wzniesienia pomnika wyszła z grona kapituły katedralnej chełmińskiej, zaś organizacją zajął się wyłoniony z niej Komitet Budowy Figury. Na zamówienie komitetu projekt wykonał słynny architekt z Kolonii nad Renem, Vincenz Statz, jeden z budowniczych tamtejszej katedry w latach 1840-1880 i architekt ponad stu kościołów i kaplic, wznoszonych w stylu neogotyckim w Nadrenii, natomiast samą figurę wykonał, również działający w Kolonii, artysta rzeźbiarz Peter Fuchs. Uroczystego poświęcenia dokonał biskup Marwicz w dniu 8 X 1858. Jesienią 1939 roku Niemcy figurę zburzyli wraz z innymi pomnikami, zdobiącymi miasto. Po wojnie uszkodzoną statuę odkopano i po restauracji, ale już w skromniejszej postaci wizualnej, ustawiono na dawnym miejscu w 1954 roku. Stanowi on najpiękniejszą ozdobę Placu Katedralnego, dziś noszącego nawę Placu Mariackiego, i miejsce niektórych nabożeństw maryjnych.

MŁODZIEŻ A DUCHOWOŚĆ?

Michał Oleksowicz — 2022-12-31

W ostatnim czasie uwagę wielu komentatorów życia społecznego przykuły opublikowane przez CBOS badania dotyczące religijności Polaków w latach 1992–2021. Jak wynika z tych badań, odnotowano trend wskazujący na spadek poziomu wiary religijnej i praktyk religijnych. Najgwałtowniejszy spadek zanotowano w liczbie praktykujących osób w przedziale wiekowym 18–24 lata. W kontekście wspomnianych przemian polski czytelnik otrzymuje do rąk monografię ks. Stanisława Suwińskiego pt. „Duchowość młodzieży w perspektywie ewangelizacji” (Bernardinum, Pelplin 2021), w której autor podejmuje refleksję nad duchowością młodzieży, ze szczególnym uwzględnieniem perspektywy ewangelizacji w polskim kontekście kulturowym. Zarówno interdyscyplinarność jak i swoista pragmatyczność tej książki zachęcają, zważywszy na kontekst przemian religijności w Polsce, do dalszych refleksji nad zaproponowanym przez autora przedmiotem badań. W artykule jest analizowany związek duchowości z religijnością młodzieży w świetle monografii ks. Suwińskiego oraz innych badań dotyczących tego zagadnienia. Kwestia przemian religijności w Polsce jest ukazana w perspektywie danych statystycznych dotyczących wybranych krajów europejskich, a także zostaje uwypuklone znaczenie technologicznej rewolucji dla kształtowania współczesnego człowieka i jego sposobu funkcjonowania. W tak zarysowanym kontekście pytanie o duchowość młodzieży staje się przyczynkiem do refleksji nie tylko nad religijnością młodzieży, ale też nad przemianami chrześcijańskiej religijności jako takiej. Zaproponowana filozoficzna interpretacja religijności i jej przemian w perspektywie wcześniej omówionych zjawisk społecznych, może stać się argumentem na rzecz tezy o niezmiennej „żywotności religii”.

KWESTIA TOŻSAMOŚCI NARODOWEJ I RELIGIJNEJ W TWÓRCZOŚCI ADAMA ZIELIŃSKIEGO

Adam Romejko — 2022-12-31

Pochodzący z żydowskiej rodziny Adam Zieliński (1929–2010) był dziennikarzem radiowym, który w 1957 roku osiedlił się w Wiedniu. Po kilku latach założył tam własną firmę, w ramach której handlował głównie z Hongkongiem i Chinami. Na emeryturze rozpoczął działalność literacką. Pisał powieści, opowiadania oraz teksty o publicystycznym charakterze. Jednym z tematów, który w nich poruszał, była kwestia tożsamości narodowej i religijnej. Pragnąc być uznanym za wybitną osobę, prezentował fałszywie niektóre fakty ze swego życia. Nie potrafił pogodzić się, że jego wypowiedzi przyjmowano w sposób krytyczny, nie akceptując jego dążenia do bycia rodzajem moralnego i intelektualnego przewodnika Austriaków i Polaków.

CZŁOWIEK I TOŻSAMOŚĆ NARODOWA POZA GRANICAMI KRAJU. DZIEJE ARCHIWUM POLSKIEGO HOSPICJUM I KOŚCIOŁA ŚW. STANISŁAWA W RZYMIE W PERSPEKTYWIE DALSZYCH BADAŃ

Józef Skrabski — 2022-12-31

Artykuł prezentuje dotychczasowe prace inwentaryzacyjne, digitalizacyjne oraz naukowo-badawcze podjęte w Archiwum i Hospicjum św. Stanisława w Rzymie oraz zarysowuje dalsze perspektywy w zakresie ochrony, inwentaryzacji, udostępniania archiwaliów oraz możliwości badawcze związane z zasobami Archiwum, biorąc pod uwagę specyfikę zgromadzonych zbiorów i ich znaczenie dla rekonstrukcji losów poszczególnych osób, rodzin oraz historii organizacji i środowisk polonijnych rozsianych po całym świecie. To z kolei ma istotne znaczenie dla budowania tożsamości narodowej Polaków zamieszkałych poza granicami kraju.

POTRZEBA DOCENIENIA „GENIUSZU KOBIETY”

Stanisław Suwiński — 2022-12-31

Pod pojęciem „geniusz” rozumie się najwyższy stopień zdolności umysłowych człowieka lub wyjątkowe uzdolnienia w jakimś kierunku. W związku z tym, geniuszem nazywa się również człowieka obdarzonego niezwykłą zdolnością twórczą lub wyjątkowo utalentowanego w jakiejś dziedzinie. W odniesieniu do kobiety „geniusz” oznacza jej wrodzoną zdolność do miłowania i bycia miłowaną. Wokół tego koncentruje się problem badawczy artykułu tak, aby w obliczu powojennego niedoceniania „geniuszu kobiet” wydobyć na światło dzienne potrzebę ponownego docenienia tego wyjątkowego daru, a zostanie to ukazane w oparciu o źródła biblijne i nauczanie Jana Pawła II, który nadał też temu określeniu „żywotności”. Potrzeba docenienia roli kobiety w życiu społecznym, politycznym, kulturalnym, a zwłaszcza religijnym jest wciąż aktualnym zagadnieniem wielu dyskusji. Wśród różnych form zaangażowania kobiet na uwagę zasługuje właśnie płaszczyzna religijna. Dlatego w ostatnim punkcie artykułu zostaną ukazane niektóre wzorce „geniuszu kobiet”, które z motywów religijnych pozostały bezżenne w życiu konsekrowanym lub świadomie wybrały samotność.

IKONOGRAFICZNA KONCEPCJA PRZESTRZENI CHRZCIELNEJ W SZTUCE WCZESNOCHRZEŚCIJAŃSKIEJ. STUDIUM W PERSPEKTYWIE DOMUS ECCLESIAE W DURA-EUROPOS, SYRIA

Mariusz Szajda — 2022-12-31

Odkryty w 1920 roku na terenie Syrii, w Dura-Europos, wczesnochrześcijański kościół jest obecnie najstarszym odnalezionym miejscem spotkań wspólnoty wyznawców Chrystusa. Poddając badaniom odkrycia archeologiczne prowadzone w tym miejscu, w znacznym stopniu przez naukowców z Yale Uniweristy, odnaleźć można bogactwo kulturowe chrześcijan w pierwszej połowie III wieku. Analiza częściowo zachowanych fresków, wypełniających przestrzeń baptysterium w Dura-Europos, staje się świadectwem wiary i elementem charakterystyki nie tylko sztuki wczesnochrześcijańskiej, ale nadto bogactwa duchowości pierwszych wyznawców Chrystusa. Wyraźnie wyodrębnione w domus ecclesiae pomieszczenia przeznaczone na spotkania wspólnoty, nauczania katechumenów oraz baptysterium, wskazują na istotny w tym okresie proces kształtowania się sfery kultycznej i katechetycznej. Analiza ikonografii odkrytej w baptysterium, umożliwia poznanie fundamentu teologicznego i filozoficznego, jaki znajdował się u podstaw rozumienia sakramentu chrztu w najwcześniejszym okresie formowania się liturgii Kościoła wczesnochrześcijańskiego.

MARKSIZM WYZWANIEM IDEOWYM DLA MYŚLI CHRZEŚCIJAŃSKIEJ W NAUCZANIU JOSEPHA RATZINGERA/BENEDYKTA XVI

Janusz Szulist — 2022-12-31

Joseph Ratzinger/Benedykt XVI dokonuje interpretacji zagrożenia wynikającego z marksizmu i neomarksizmu dla myśli chrześcijańskiej, a w efekcie dla integralnej koncepcji człowieka i świata. Niemiecki teolog zwraca uwagę na trzy znamienne zagrożenia tych ideologii: materializm, dominację konfliktu klasowego oraz kwestionowanie wolności jednostkowej. Odpowiadając na wskazane niebezpieczeństwa, Joseph Ratzinger postuluje integralną koncepcję człowieka, co odpowiada obiektywnej prawdzie, obnażającej redukcjonistyczne tendencje ideologii. Docelowym punktem rozwoju jest pokój, będący w istocie promowaniem kultury praw człowieka jako Bożego stworzenia. Zagwarantowanie wolności jednostkowej jest ochroną godności osobowej. Religia chrześcijańska, nawiązująca do natury człowieka, a równocześnie zawierająca Boskie objawienie, sprzyja ukazaniu iluzoryczności marksizmu i neomarksizmu w świecie. Materiałem źródłowym artykułu jest nauczanie Josepha Ratzingera/Benedykta XVI.

DUCH ŚWIĘTY DAJE SŁOWO: ZWIĄZEK MIĘDZY PNEUMATOLOGIĄ A CHRYSTOLOGIĄ W ŚWIETLE TEOLOGII I NAUCZANIA JÓZEFA RATZINGERA / BENEDYKTA XVI

Jerzy Szymik — 2022-12-31

Joseph Ratzinger / Benedykt XVI przedstawia pneumatologię wywodzącej się z dogmatu trynitarnego, ściśle związaneą z chrystologią i mającą konsekwencje antropologiczne, eklezjologiczne i duszpasterskie (w dziedzinie duchowości). Wszystkie poddziedziny teologiczne pozostają prawowierne i prowadzą do prawdy tylko wtedy, gdy są ze sobą powiązane, ale szczególnie pneumatologia ma własność integrującą, ponieważ dotyczy Tego, który jest w istocie wspólnotą i jednością. Wewnątrztrynitarna „pozycja” Ducha Świętego wyjaśnia strukturę całej rzeczywistości (w tym także rzeczywistości ludzkiej, osobowej, wraz z wiarą): to, co duchowe, czyni byt bardziej spójnym i raczej jednoczy niż wprowadza dychotomię czy dzieli. Jednoczy przez tworzenie relacji (komunii), a nie przez negację tożsamości (specyfiki ziemskiej, fizycznej i historycznej), jak chciałyby niektóre herezje czy ideologie. Tak jak Duch Święty działa zawsze w komunii ze Słowem Wcielonym, tak duchowość chrześcijańska jest zawsze osadzona w historycznej formie Kościoła, a charyzmat jest zawsze udzielany w ramach struktur instytucjonalnych. Bliskość Chrystusa i pokora przed pokornym Bogiem jest źródłem prawdziwej duchowości.

POWODY WĘDRÓWEK DUCHOWIEŃSTWA W ŚWIETLE POSTANOWIEŃ PÓŹNOANTYCZNYCH ZGROMADZEŃ BISKUPICH (IV, V WIEK)

Maciej Wojcieszak — 2022-12-31

W artykule zajęliśmy się przyczynami wędrówek późnoantycznego duchowieństwa (IV, V w.), które pojawiały się w kościelnych tekstach normatywnych ustalanych na zgromadzeniach biskupich Cesarstwa Rzymskiego. Poruszyliśmy kwestie powodów wędrówek osób duchownych podzielone na te zgodne z prawem kanonicznym i wszelkie inne wynikające z powodów czy to ambicjonalnych, prestiżowych, niezgadzania się na ekskomuniki, czy to różnych skandali. Kanony ustalane przez synody i sobory były naszym głównym źródłem. Kolekcja tekstów normatywnych jest bogata i można na jej podstawie odtwarzać fragmenty obrazu dyscypliny duchowieństwa (i wielu problemów nękających ówczesnych chrześcijan) w interesującej nas epoce. Temat wędrówek potrzebuje dalszych badań, zwłaszcza w analizie innych późnoantycznych źródeł.

WOLNOŚĆ WOBEC SOLIDARNOŚCI I MIŁOŚCI MAŁŻEŃSKIEJ W MYŚLI JÓZEFA TISCHNERA

Przemysław Zientkowski — 2022-12-31

Celem artykułu jest odszukanie i wskazanie powiązań pomiędzy solidarnością małżeńską, miłością małżeńską a wolnością w oparciu o twórczość filozoficzną i homiletyczną ks. prof. Józefa Tischnera. Tekst opiera się na założeniu, że solidarność małżeńska zależna jest tylko od ludzi, a miłość małżeńska od ludzi i obecności Boga między nimi. Całości dopełnia specyficzna dialektyka, według której solidarność małżeńska jest tezą, miłość małżeńska antytezą, a wolność syntezą, jako pochodną obu.