ESCHATOLOGICZNE KONCEPCJE ANGIELSKIEGO PRZEBUDZENIA PARUZYJNEGO Z I POŁ. XIX W. OBECNE U IRWINGIAN (NOWOAPOSTOLIKÓW) I ICH WPŁYW NA DENOMINACJE EWANGELIKALNE

Abstract

Artykuł omawia powstanie protestanckiego ruchu irwingian (zapoczątkowanego przez Edwarda Irvinga, 1792–1834 i Henrego Drummonda, 1786–1860), wywodzącego się z angielskiego przebudzenia paruzyjnego z I poł. XIX wieku, gdzie w szczególny sposób akcentowano zagadnienia eschatologiczne. Irwingianie, zwani także nowoapostolikami, wypracowali szereg koncepcji eschatologicznych premillenarystycznych, które później przejęło szereg ruchów i denominacji protestanckich (ewangelikalnych), które także koncentrowały się na apokaliptyce i wyznaczały wiele dat końca świata. Szczególnie chodzi tu o ideę: „porwania świętych” przed Wielkim Uciskiem, niewidzialnej /duchowej i dwuetapowej paruzji oraz tzw. syjonizm chrześcijański. Z wykorzystaniem koncepcji irwingian powstał dyspensacjonalizm stworzony przez Johna Nelsona Darby’ego (1800–1882), który także współtworzył ruch braterski (wolnych chrześcijan). Te idee miały również duże znaczenie dla millerytów (stworzonych w USA przez W. Millera, 1782–1849), którzy po 1844 roku (Wielkie Rozczarowanie) rozpadli się na różne kierunki adwentystów. W latach 70. XIX wieku niektóre z tych pomysłów premillenarystycznych zostały przejęte od adwentystów i odpowiednio zmodyfikowane przez ruch tzw. badaczy Pisma Świętego (ruch badacki), który zainicjował Ch. T. Russell (1852–1916). Główna część ruchu badackiego w 1931 roku przyjęła nazwę świadków Jehowy.