Recepcja Soboru Watykańskiego II w Polsce w 1972-1978. Pomiędzy bullą «Episcoporum Poloniae coetus» a wyborem Kardynała Karola Wojtyły na Stolicę Piotrową
DOI:
https://doi.org/10.12775/SPLP.2018.002Słowa kluczowe
Kościół katolicki, Kościół katolicki w PRL, Sobór Watykański II, recepcja Soboru Watykańskiego II w Polsce, specjalistyczne Komisje Episkopatu Polski, aplikacja nauczania soborowego w teologii polskiej, reforma liturgii i pogłębienie studiów biblijnych, pAbstrakt
Lata 1972-1978 zamykają fazę wczesną recepcji Soboru Watykańskiego II w Kościele katolickim w Polsce. Teoretyczne i praktyczne wcielanie idei soborowych odbywało się w specyficznych warunkach społeczno-politycznych państwa totalitarnego. Do najważniejszych zjawisk charakteryzujących drugą fazę należały: przemiany polskiej religijności; atomizacja środowisk laikatu; wzrost znaczenia kanałów komunikacji społecznej Kościoła instytucjonalnego z wiernymi; relacje hierarchów Kościoła katolickiego z opozycją demokratyczną; próby uregulowania stosunków dyplomatycznych PRL-Stolica Apostolska. Ważną rolę odgrywała działalność specjalistycznych Komisji Episkopatu Polski, które nadawały całemu procesowi właściwe tempo i wyznaczały główne kierunki zmian. Do najbardziej zaangażowanych gremiów należały: Komisja Liturgiczna, Komisja do Spraw Ekumenizmu, Komisja Apostolstwa Świeckich, Komisji do Spraw Nauki Katolickiej, Komisja Duszpasterstwa Ogólnego.
Skromne, ale zasadnicze cele zostały osiągnięte w zakresie aplikacji nauczania soborowego w teologii polskiej. Wśród wielu tytułów na szczególną uwagę zasługuje – opublikowana w 1972 r. – książka U podstaw odnowy. Studium o realizacji Vaticanum IIpióra kardynała Karola Wojtyły. Ważne dla odnowy posoborowej prace wydali również: ks. Stanisław Olejnik (teologia moralna), ks. Wincenty Granat (teologia dogmatyczna), ks. Franciszek Blachnicki (teologia pastoralna i liturgika), o. Stanisław Celestyn Napiórkowski OFMConv. (historia ekumenizmu), ks. Feliks Zapłata SVD (misjologia), ks. Eugeniusz Weron SAC (teologia laikatu). Reforma liturgii objęła kilka wymiarów, przy czym wskazać można co najmniej trzy zasadnicze: przygotowania i redakcji nowych ksiąg liturgicznych; praktycznego przystosowania świątyń do nowego rytu mszy św. poprzez zmianę umiejscowienia ołtarza, tabernakulum oraz inne adaptacje architektoniczne; nowej formacji służby liturgicznej. Natomiast pogłębienie studiów biblijnych najpełniej uwidoczniło się poprzez tłumaczenie Pisma św. – tzw. Biblię Poznańską, która ukazała się w 1975 r. Z kolei praktyczna realizacja idei synodalności wyrażała się w kolejnych synodach: III Synodzie Warszawskim; Duszpasterskim Synodzie Archidiecezji Krakowskiej; I Synodzie Katowickim; II Synodzie Gdańskim; II Synodzie Częstochowskim; II Synodzie Lubelskim; II Synodzie Gnieźnieńskim. Sporym osiągnięciem ruchu ekumenicznego było podjęcie działalności przez Komisję Mieszaną Polskiej Rady Ekumenicznej i Komisji do spraw Ekumenizmu Episkopatu Polski. Dla wielu zgromadzeń zakonnych przystosowana odnowa życia wiązała się z powrotem do źródeł i pierwotnego ducha wspólnot. Odnowa katolickiego szkolnictwa wyższego wymagała szczególnego uporządkowania, uregulowania i ujednolicenia kwestii prawno-kanonicznej wydziałów teologicznych oraz ATK, co było przedmiotem szczególnej troski kardynała Karola Wojtyły. Wśród ruchów katolickich przykładem posoborowych przemian był dynamiczny rozwój Ruchu Żywego Kościoła/Ruchu Światło-Życie. W omawianym okresie wyraźny nacisk położono na kształtowanie się struktur oraz dopracowanie założeń koncepcyjnych.
Bibliografia
Abrahamowicz J., Posługa królewsko-pasterska w dokumentach Duszpasterskiego Synodu Archidiecezji Krakowskiej 1972-1979, w: Synod krakowski odczytany na nowo. Materiały z sympozjum „Duszpasterski Synod Archidiecezji Krakowskiej 1972-1979 XXV lat od zakończenia” zorganizowanego przez Instytut Prawa Kanonicznego Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie dnia 8 czerwca 2004 r., red. A. Chrapkowski OSPPE, A. Wójcik, Wydawnictwo Naukowe PAT, Kraków 2005.
Adamski A., Fenomen odrodzenia w Polsce Sióstr Magdalenek od Pokuty jako przykład przystosowanej do współczesności odnowy życia zakonnego, „Perspektiva. Legnickie Studia Teologiczno-Historyczne”, r. VIII, 2009, nr 1(14).
Anusz A., Kościół obywatelski. Formowanie społeczeństwa obywatelskiego w PRL w okresie powstawania niezależnych instytucji politycznych (1976-1981), „Akces”, Warszawa 2004.
Anusz A., Przytulisko. Kościół katolicki wobec opozycji politycznej w Polsce w latach 1976-1980, „Akces”, Warszawa 2001.
Balter L., Ekumenizm w Polsce po Soborze Watykańskim II, w: Ekumenizm na progu trzeciego tysiąclecia, red. P. Jaskóła, Wydział Teologiczny Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2000.
Banaś K., Komunistyczny aparat bezpieczeństwa wobec pielgrzymek stanowych do Piekar Śląskich (1947-1989), IPN-KŚZpNP, Katowice 2013.
Bednorz H., Pierwszy synod diecezji katowickiej, „Znak” 28 (1976), nr 7.
Bednorz H., Synod katowicki a inne synody współczesne, „Znak” 1973, nr 2.
Bednorz H., Walisko J., Posługa katolików świeckich w świetle uchwał I Synodu Diecezji Katowickiej, Katowice 1981.
Białecki K., Klub Inteligencji Katolickiej w Poznaniu w latach 1956-1991, IPN-KŚZpNP-Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2012.
Białecki K., Wstęp, w: Kluby Inteligencji Katolickiej jako przestrzeń działań niezależnych w latach osiemdziesiątych XX wieku, red. K. Białecki, IPN-KŚZpNP, Warszawa-Poznań 2014.
Białkowski M., Oaza na Mostowej. Klub Inteligencji Katolickiej w Toruniu (1957-2007), Oficyna Wydawnicza Finna, Toruń 2008.
Białkowski M., Od Vaticanum II do bulli Episcoporum Poloniae coetus. Pierwsza faza recepcji Soboru Watykańskiego II w Polsce (1966-1972) – wybrane zagadnienia, w: Dzieje Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim, 1956-1972, red. M. Siedziako, Z. Stanuch, G. Wejman, IPN-KŚZpNP, Szczecin-Warszawa 2017, t. 2.
Białkowski M., Początki odnowy posoborowej w Kościele katolickim w Polsce (do 1972 r.). Zarys wybranych problemów, w: Czas próby. Kościół katolicki w okresie PRL, red. W. Polak, A. Czwołek, S. Galij-Skarbińska, Jagiellońskie Wydawnictwo Naukowe, Toruń 2017.
Białkowski M., Początki odnowy posoborowej w Kościele katolickim w Polsce (do 1972 roku). Zarys wybranych problemów, „Nasza Przeszłość”, nr 128(2017).
Białkowski M., Protokoły konferencji polskich ojców soborowych. Zbiór dokumentów 1962- 1965, Wydawnictwo Archidiecezji Lubelskiej GAUDIUM, Lublin 2018 [w druku].
Białkowski M., Prymas Stefan Wyszyński a opozycja demokratyczna (1976-1980). Kilka uwag wstępnych, w: Stefan Wyszyński wobec oporu społecznego i opozycji 1945–1981, red. E. K. Czaczkowska, Wydawnictwo Naukowe UKSW, Warszawa 2018.
Bereszyński G., Reforma liturgiczna Soboru Watykańskiego II w archidiecezji warszawskiej 1963-1992, Centrum Duszpasterstwa Archidiecezji Warszawskiej, Warszawa 2000.
Borkowska M., Odnowa soborowa widziana oczyma benedyktynki, w: Studia Soborowe, Historia i nauczanie Vaticanum II, red. M. Białkowski, GroupMedia, Toruń 2013, t. 1.
Brzeziński D., Ukształtowanie i wyposażenie wnętrza kościoła w odnowionym rycie rzymskim. Aspekt liturgiczno-prawny, „Studia Płockie” 29, 2001.
Chrześcijaństwo wśród religii świata. Księga dedykowana Księdzu Profesorowi Tadeuszowi Dajczerowi (1931-2009), red. L. Fic, P. Mazanka, E. Sakowicz, P. Szuppe, W. Zagórska, Wydawnictwo UKSW, Warszawa 2017.
Cordes P. J., Znaki nadziei. Ruchy i nowe rzeczywistości w życiu Kościoła w wigilię Jubileuszu, wprowadzenie Jan Paweł II, tłum. P. Soppa, Święty Paweł, Częstochowa 1998.
Czaczkowska E. K., Kardynał Wyszyński. Biografia, wyd. 2, Wydawnictwo Znak, Kraków 2013.
Dąbrowski A., Teologia laikatu w ujęciu Eugeniusza Werona SAC, Drukarnia „Enigma”, Katowice 2008.
Dudek A., Gryz R., Komuniści i Kościół w Polsce (1945-1989), Wydawnictwo Znak, Kraków 2003.
Dyduch J., Kardynał Karol Wojtyła w służbie Konferencji Episkopatu Polski, Wydawnictwo Naukowe PAT, Kraków 2007.
Dyduch J., Kardynał Karol Wojtyła w służbie Kościołowi powszechnemu: udział w pracach Kurii Rzymskiej i Synodów Biskupich, Wydawnictwo św. Stanisława BM, Kraków 1998.
Dyduch J., Posługa prorocko-nauczycielska w dokumentach Duszpasterskiego Synodu Archidiecezji Krakowskiej 1972-1979, w: Synod krakowski odczytany na nowo. Materiały z sympozjum „Duszpasterski Synod Archidiecezji Krakowskiej 1972-1979 XXV lat od zakończenia” zorganizowanego przez Instytut Prawa Kanonicznego Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie dnia 8 czerwca 2004 r., red. A. Chrapkowski OSPPE, A. Wójcik, Wydawnictwo Naukowe PAT, Kraków 2005.
Dyduch J., Synod diecezjalny – narzędziem odnowy Kościoła partykularnego, „Prawo Kanoniczne”, 40(1997), nr 3-4.
Dyduch J., Troska kard. Karola Wojtyły o wolność nauki, „Annales Canonici”, 9(2013).
Dyduch J., Udział kardynała Karola Wojtyły w pracach Kongregacji Wychowania Chrześcijańskiego, „Roczniki Nauk Prawnych”, t. VII, 1997.
Encyklopedia ekumenizmu w Polsce (1964-2014), red. J. Budniak, Z. Glaeser, T. Kałużny, Z. J. Kijas, Wydawnictwo Naukowe UPJPII, Kraków 2016.
Friszke A., Koło posłów „Znak” w Sejmie PRL 1957-1976, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2002.
Friszke A., Oaza na Kopernika. Klub Inteligencji Katolickiej 1956-1989, Biblioteka „Więzi”, Warszawa 1997.
Friszke A., Protesty przeciwko poprawkom do konstytucji w 1976 r., „Więź” 10:1994, nr 432.
Grefkowicz A., Odnowa w Duchu Świętym, „Pastores”, (16)2002, nr 3.
Góralski W., Ruch synodalny w Polsce po Soborze Watykańskim II, „Roczniki Nauk Prawnych”, VIII 1998.
Góralski W., Wydział teologiczny na uniwersytecie. Aspekt historyczny i prawny, „Studia Nauk Teologicznych PAN”, t. 3(2008): Teologia na uniwersytecie.
Górny K., Działalność Synodalnych Zespołów Studyjnych, w: Synod krakowski odczytany na nowo. Materiały z sympozjum „Duszpasterski Synod Archidiecezji Krakowskiej 1972-1979 XXV lat od zakończenia” zorganizowanego przez Instytut Prawa Kanonicznego Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie dnia 8 czerwca 2004 r., red. A. Chrapkowski OSPPE, A. Wójcik, Wydawnictwo Naukowe PAT, Kraków 2005.
Gręźlikowski J., Instytucja synodu diecezjalnego w Kościele w Polsce po Soborze Watykańskim II, „Studia Włocławskie”, 4(2001).
Ihnatowicz M., Lubelska kolebka neokatechumenatu w Polsce pod lupą SB, „Universitas Gedanensis” 24(2012), t. 43-44.
Ihnatowicz M., Rozwój neokatechumenatu, „Universitas Gedanensis” 26(2015), t. 49.
Jamioł P., Odnowa życia zakonnego w świetle Soboru Watykańskiego II i w nauczaniu magisterium Kościoła, „Polonia Sacra” XVI (XXXIV) 2012, nr 31(75).
Kaźmierczak P., Klub Inteligencji Katolickiej w Krakowie w latach 1956-1989, Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna Ignatianum, Kraków 2009.
Kędracka A. E., Łowickie bernardynki, Łowicz 2005.
Kościół katolicki w Polsce 1918-1990. Rocznik Statystyczny, red. L. Adamczuk, W. Zdaniewicz, Główny Urząd Statystyczny-Zakład Socjologii Religii SAC, Warszawa 1991.
Kubiś A., Papieski Wydział Teologiczny w Krakowie w latach 1954-1981, Wydawnictwo Naukowe PAT, Kraków 2005.
Kulazińska B., Aggiornamento zakonów żeńskich w Kościele w świetle dokumentów Soboru Watykańskiego II, „Studia Płockie”, 34:2006.
Major M., Major B., Tchnienie Bożej łaski, „Domowy Kościół przy Parafii Matki Bożej Zwycięskiej i św. Jerzego w Toruniu”, numer wydany z okazji 40-lecia istnienia Kościoła Domowego w Polsce i 35 rocznicy Kościoła Domowego w Toruniu, Toruń 2013.
Major M., 35 lat Kościoła Domowego w Toruniu, „Nasza Wspólnota. Pismo Parafii Matki Bożej Zwycięskiej i św. Jerzego w Toruniu”, nr 7, rok 18, 6 X 2013 r.
Major M., 35 lat Kościoła Domowego w Toruniu, „Wypłyń na głębię. Biuletyn Kościoła Domowego Diecezji Toruńskiej”, nr 92/93, X-XI 2013.
Marecki J., Duszpasterski Synod Archidiecezji Krakowskiej 1972-1979 jako próba recepcji Soboru Watykańskiego II, w: Studia Soborowe, Historia i recepcja Vaticanum II, red. M. Białkowski, GroupMedia, Toruń 2014, t. 2, cz. 1.
Marczewski M., Teolog soborowej odnowy liturgii. Sługa Boży ks. Franciszek Blachnicki (1921-1987), „Liturgia Sacra”, 19(2003), nr 2.
Mateja E., Rola biskupa Franciszka Jopa w dziele odnowy liturgicznej Kościoła po Vaticanum II, w: Życie i posługa biskupa Franciszka Jopa (1897-1976). W 40. rocznicę śmierci pasterza diecezji opolskiej, red. P. Górecki, Uniwersytet Opolski, Opole 2016.
Mazurkiewicz P., Recepcja Soboru, w: Kościół i religijność Polaków 1945-1999, red. W. Zdaniewicz i T. Zembrzuski, Instytut Statystyki Kościoła katolickiego SAC, Warszawa 2000.
Micewski A., Współrządzić czy nie kłamać. Pax i Znak w Polsce 1945-1976, Libella, Paris 1978.
Mirek A., Atlas żeńskiego ruchu zakonnego na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, Lublin 2007.
Mirek A., Recepcja Soboru Watykańskiego II w Zgromadzeniu Służebnic Jezusa w Eucharystii na terenach Związku Sowieckiego, czyli o odnowie soborowej w warunkach państwa totalitarnego, w: Kościół katolicki w Europie Środkowo-Wschodniej w obliczu dwóch totalitaryzmów (1917-1990), red. M. Krzysztofiński, J. Wołczański, IPN-KŚZpNP, Rzeszów-Lwów 2017, t. 2.
Nadrowski H., Kościoły naszych czasów. Dziedzictwo i perspektywy, Wydawnictwo WAM, Kraków 2000.
Natanek P., Ruch Światło-Życie w archidiecezji krakowskiej w latach 1971-1996, Wydawnictwo UNUM, Kraków 2004.
Palion A., Ekumeniczny wymiar posługi biskupiej Herberta Bednorza, Biblioteka Teologiczna Wydziału Teologicznego-Uniwersytet Śląski w Katowicach, Katowice 2011.
Paszenda J., Pielgrzymowanie do Świętej Lipki dawniej i dziś, „Peregrinus Cracoviensis”, z. 6, 1998.
Piątkowski M., Z. Grad, Odnowa w Duchu Świętym. Szansa duchowego odrodzenia dla Kościoła i świata, Wydawnictwo M, Kraków 2017.
Pieronek T., Posoborowe synody diecezjalne w Polsce, w: Służyć prawdzie i miłości. Pamięci Księdza Biskupa Dra Stefana Bareły III Ordynariusza Częstochowskiego, red. J. Kowalski, Wydawnictwo Diecezjalne „Regina Poloniae”, Częstochowa 1984.
Ptaszycka-Jackowska D., Jackowski A., Gospodarek U., Piesze pielgrzymowanie na Jasną Górę, „Peregrinus Cracoviensis”, z. 6, 1998.
Rozynkowski W., Z dziejów Sanktuarium Matki Bożej Nieustającej Pomocy w Toruniu. 60 lat Nieustającej Nowenny w Toruniu, Homo Dei, Toruń 2012.
Sanktuaria maryjne diecezji toruńskiej, red. M. Mróz, W. Rozynkowski, Toruńskie Wydawnictwo Diecezjalne, Toruń 2003.
Siudy T., Komisja Maryjna Episkopatu Polski w służbie polskie drogi maryjnej, w: Na polskiej drodze maryjnej. Materiały z sympozjum mariologiczno-maryjnego, Pasierbiec, 21-22 października 2006 r., red. A. Gąsior, J. Królikowski, Polskie Towarzystwo Mariologiczne, t. 10 „Biblioteki Mariologicznej”, Pasierbiec-Częstochowa 2007.
Skórzyński J., Siła bezsilnych. Historia Komitetu Obrony Robotników, Świat Książki, Warszawa 2012.
Skrzypczak R., Papieże przełomu tysiącleci na drodze recepcji Vaticanum II, w: Studia soborowe. Historia i recepcja Vaticanum II, red. M. Białkowski, GroupMedia, Toruń 2014, t. 2, cz. 1.
Sobeczko H. J., Prace Komisji Liturgicznej Episkopatu Polski nad realizacją Konstytucji liturgicznej w Polsce w latach 1963-1975, „Ruch Biblijny i Liturgiczny”, 38(1985), nr 4-5.
Sobeczko H. J., Przekłady posoborowych ksiąg liturgicznych na język polski, „Seminare” 17, 2001.
Sokołowski P., Feliks Zapłata SVD (1914-1982). Życie i twórczość, „Materiały i Studia Księży Werbistów”, t. 68, Wydawnictwo Księży Werbistów, Warszawa 2005.
Strzelecka M., Między minimalizmem a maksymalizmem. Dylematy ideowe Stanisława Stommy i Janusza Zabłockiego, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń 2016.
Synod krakowski odczytany na nowo. Materiały z sympozjum „Duszpasterski Synod Archidiecezji Krakowskiej 1972-1979 XXV lat od zakończenia” zorganizowanego przez Instytut Prawa Kanonicznego Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie dnia 8 czerwca 2004 r., red. A. Chrapkowski OSPPE, A. Wójcik, Wydawnictwo Naukowe PAT, Kraków 2005.
Szkodoń J., Posługa kapłańska Ludu Bożego w dokumentach Duszpasterskiego Synodu Archidiecezji Krakowskiej, w: Synod krakowski odczytany na nowo. Materiały z sympozjum „Duszpasterski Synod Archidiecezji Krakowskiej 1972-1979 XXV lat od zakończenia” zorganizowanego przez Instytut Prawa Kanonicznego Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie dnia 8 czerwca 2004 r., red. A. Chrapkowski OSPPE, A. Wójcik, Wydawnictwo Naukowe PAT, Kraków 2005.
Śmigiel W., Nowe ruchy eklezjalne w Polsce. Czy nadeszła „wiosna Kościoła”?, w: Recepcja Soboru niektóre wyzwania wobec życia i działania Kościoła 40 lat po Soborze Watykańskim II, red. K. Półtorak, Studia i Rozprawy 14, Wydział Teologiczny Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2007.
Torno A., Chiara Lubich. Dzieło i życie, tłum. K. Kozak, Wydawnictwo Święty Wojciech, Poznań 2013.
Wodarczyk A., Prorok Żywego Kościoła. Ks. Franciszek Blachnicki (1921-1987) – życie i działalność, Wydawnictwo Emmanuel, Katowice 2008.
Wojtyła K., Mężczyzną i niewiastą stworzył ich. Chrystus odwołuje się do „początku”, Libreria Editrice Vaticana, Città del Vaticano 1980.
Wojtyła K., Miłość i odpowiedzialność. Studium etyczne, Towarzystwo Naukowe KUL w Lublinie, Lublin 1960.
Wojtyła K., Osoba i czyn, Polskie Towarzystwo Teologiczne, Kraków 1969.
Wojtyła K., Słowo wstępne, w: S. Olejnik, W odpowiedzi na dar i powołanie Boże. Zarys teologii moralnej, ATK, Warszawa 1979.
Wojtyła K., U podstaw odnowy. Studium o realizacji Vaticanum II, Polskie Towarzystwo Teologiczne, Kraków 1972.
Wójcik P., Il Governo e la Chiesa in Polonia di fronte alla diplomazia vaticana (1945-1978), Gabrielli Editori, Roma 2016.
Wyczawski H. E., Kalwaria Zebrzydowska. Historia klasztoru Bernardynów i kalwaryjskich dróżek, Wydawnictwo Ojców Bernardynów „Calvarianum”, Kalwaria Zebrzydowska 2006.
Zamiatała D., Zakony męskie w polityce władz komunistycznych w Polsce w latach 1945-1989, Problematyka organizacyjno-personalna, Wydawnictwo Jedność, Kielce 2009, t. 1.
Z dawna Polski Tyś Królową. Koronowane wizerunki Matki Bożej 1717-1990, materiały zebrały i opracowały S.M. Grażyna od Wszechpośrednictwa M.B., S.M. Gizela od Niepokalanego Serca Maryi, Romana Szymczak, Siostry Niepokalanki, Szymanów 1990.
Zieliński Z., Kościół w Polsce 1944-2007, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2009.
Żaryn J., Wstęp, w: Komunikaty Konferencji Episkopatu Polski 1945-2000, wstęp i opracowanie J. Żaryn, Warszawa-Poznań 2006.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 315
Liczba cytowań: 0
