Zjawiska atmosferyczne, elementy meteorologiczne i klęski żywiołowe na Litwie w latach 1697–1763 w wybranych źródłach narracyjnych
DOI:
https://doi.org/10.12775/RL.2016.05Słowa kluczowe
zjawiska atmosferyczne, meteorologia, klęski żywiołowe, życie codzienne, LitwaAbstrakt
Artykuł omawia problematykę zjawisk meteorologicznych i stanowiących ich konsekwencję zjawisk hydrologicznych oraz klęsk żywiołowych na terytorium Wielkiego Księstwa Litewskiego w latach 1697–1763 przez pryzmat źródeł narracyjnych. Przedstawiona została problematyka życia codziennego w aspekcie zjawisk pogodowych, a także sposoby ich nazewnictwa. Oprócz tego omówiono klęski żywiołowe dotykające Litwę w omawianej epoce: powodzie, głód, pożary, inwazje szarańczy, epidemie chorób zakaźnych. Zwrócono uwagę na postrzeganie niecodziennych zjawisk naturalnych i wiążące się z tym implikacje mentalnościowe. W źródłach odnotowywano wszelkie warunki „niecodzienne” stanowiące przykład „osobliwości” bądź też uznane za anomalie. Przebadane wzmianki dotyczą przede wszystkim spostrzeżeń zarejestrowanych w czasie podroży lub też stanowią doniesienia o warunkach umożliwiających bądź utrudniających przemieszczanie się czy też spędzanie czasu wolnego. Pewna część odnalezionych wzmianek odnosi się również bezpośrednio do problematyki gospodarczej.Bibliografia
Źródła rękopiśmienne
Archiwum Główne Akt Głównych w Warszawie
Archiwum Radziwiłłów
dz. II, sygn. 12, dz. V, sygn. 17362/I, 3596, dz. VI, sygn. II–80a, II–81
Biblioteka im. Zielińskich Towarzystwa Naukowego Płockiego w Płocku
rkps 113
Biblioteka Narodowa, Biblioteka Ordynacji Zamojskiej
sygn. 837, 941
Biblioteka Państwowej Akademii Nauk – Państwowej Akademii Umiejętności w Krakowie
sygn. 977
Źródła drukowane
Abrys domowey nieszczęsliwosci y Wnętrznej Niesnaski, Woyny, Korony Polskiey y Wielkiego Xięstwa Litewskiego Pro Informatione Potomnym następującym czasom Przez iedną Zakonną Osobę światu pokazany y z Załoscią wyrażony Anno 1721, wyd. F.K. Kluczycki, Kraków 1899.
Bartoszewicz K., Tadeusz Ogiński wojewoda trocki i jego pamiętnik (odbitka z „Przeglądu Historycznego”), Warszawa 1913.
Bystrzonowski W., Informacja matematyczna rozumie ciekawego Polaka świat cały, niebo, y ziemię, y co na nich jest w trudnych kwestyach y praktyce, jemuż ułatwiające, Lublin 1743.
Chmielowski B., Nowe Ateny albo akademia wszelkiey scyencyi pełna, na rózne tytuły iak na classes podzielona, mądrym dla memoryału, idiotom dla Nauki, politykom dla Práktyki, melancholikom dla rozrywki, cz. 1–4, Lwów 1754–1756.
Chrapowicki J.A., Diariusz, cz. 1: Lata 1656–1664, oprac. T. Wasilewski, Warszawa 1978, cz. 2: Lata 1665–1669, oprac. A. Rachuba, T. Wasilewski, Warszawa 1988, cz. 3: Lata 1669–1673, oprac. L.A. Wierzbicki, Warszawa 2009.
Duńczewski S., Ciekawosc o komecie Roku Panskiego MDCCXLIV dalszą swiatła obrotu y procedencyi iego koniekturą, az do skonczenia apparicyi na horizoncie zamoyskim, Zamość 1744.
Duńczewski S., Relacya II O Meteorach, álbo Powietrznych apparycyach dźiwnych y osobliwszych w Polszcze y W.X.L. etc., w: Raritates Polskie W.X. Litewskiego y prowincyi do nichze należących, Kalendarz 1749, Zamość 1748, s. [L2]–[M2] [artykuł jest częścią rozdziału: Wiadomosc III., O Zyzności Polskiey y niezwyczaynych Meteorach, z rożnemi przypádkami osobliwemi].
Komoniecki A., Chronografia albo Dziejopis żywiecki, wyd. S. Grodziski, I. Dwornicka, Żywiec 1987.
Linde M.S.B., Słownik języka polskiego, t. 2, cz. 2, Warszawa 1811.
Matuszewicz M., Diariusz życia mego…, oprac. B. Królikowski, komentarz Z. Zielińska, t. 1–2, Warszawa 1986.
Niezabitowski S., Dzienniki 1695–1700, oprac. A. Sajkowski, Poznań 1998.
Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich, red. J. Krzyżanowski, t. 1, Warszawa 1969, t. 2, Warszawa 1970, t. 3, Warszawa 1972.
Pamiętnik Felicyana Junoszy-Piaskowskiego podstolego podlaskiego, majora J.K. Mości począwszy od roku 1690, Lwów 1865.
Pamiętniki Krzysztofa Zawiszy, wojewody mińskiego. (1666–1721), wyd. J. Bartoszewicz, Warszawa 1862.
Pasek J.Ch., Pamiętniki, oprac. R. Pollak, Warszawa 1989.
Rękopism x. Bagińskiego dominikana Prowincyi Litewskiéj (1747–1784 r.) wydany przez E. Tyszkiewicza, Wilno 1854.
Rzączyński G., Auctuarium historiae naturalis curiosae Regni Poloniae Magni Ducatus Lithuaniae, annexarumque provinciarum, Gedani 1745.
Rzączyński G., Historia naturalis curiosa Regni Poloniae, Magni Ducatus Lituaniae, annexarumq; provinciarum, in tractatus XX, Sandomiriae 1721.
Słownik języka Jana Chryzostoma Paska, red. nacz. H. Koneczna, t. 2, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1973.
Słownik polszczyzny XVI wieku, red. nacz. M.R. Mayenowa, t. 7, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1973, t. 24, Warszawa 1996.
Słownik staropolski, red. nacz. S. Urbańczyk, t. 6, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1970–1973.
Troc M.A., Nowy dykcyonarz to iest mownik polsko-niemiecko-francuski z przydatkiem przysłów potocznych, przestrog gramatycznych, lekarskich, matematycznych, fortyfi kacyjnych, żeglaskich, łowczych i inszym naukom przyzwoitych wyrazów, tom trzeci, Leipzig 1779.
Wilhelma Schlemüllera Dyarysz podróży polskiej na sejm grodzieński Roku Pańskiego 1752 odbytej z rękopisu Archiwum Królewieckiego na widok publiczny przez Wacława Gizberta-Studnickiego archiwariusza miasta Wilna wydany dla użytku rodaków z łacińskiego na język polski przetłumaczył x. kanonik J. Rosołowski, „Litwa i Ruś. Miesięcznik ilustrowany, poświęcony kulturze, dziejom, krajoznawstwu i ludoznawstwu”, IV 1912, t. 2, z. 1.
Wiśniowiecki M.S., Dla pamięci co się którego roku działo, w: Podole, Wołyń, Ukraina. Obrazy miejsc i czasów przez Aleksandra Przezdzieckiego, t. 1, Wilno 1841.
Włodek I., Słownik polski dawny Czyli Zebranie słów dawnych zaniedbanych Polskich z ich tłumaczeniem, w: idem, O naukach wyzwolonych w powszechnosci, i szczegulnosci księgi dwie, Rzym 1780.
Wyrwicz K., Geografia czasów teraznieyszych albo opisanie naturalne y polityczne Królestw, Państw, Stanów wszelakich, ich rządu, praw, rzemiosł, handlu, przemysłu, przymiotów, obyczaiów &c. ku pozytkowi narodowey młodzi wydana, t. 1, Warszawa 1768.
Витебская летопис составленная мещанами: Михаилом Панцырнымъ (896–1709), Иваномъ Чарновскимъ (1601–1757), Гавріилом и Стефаномъ Аверками (1578–1768), w: Сборникъ летописей относящихся къ исторіи южной и западной Руси, изданный Коммиссіею для разбора дневнихъ актовъ, состoящей при Кіевскомъ, Подольскомъ и Волынскомъ Генералъ-Губернаторе, Кіевъ 1888, s. 213–236.
Путешествіе стольника П.А. Толстаго 1697–1699, „Русскїй Архивъ” 1888, nr 2, 8.
Czasopisma
„Kurier Litewski” 1761, nr 39, 40, 42, 47, 51; 1762, nr 7, 23–26, 29, 31, 43, 52; 1763, nr 2, 11, 13, 22
„Kuryer Polski” 1730, nr 17, 52; 1731, nr 62, 68, 73, 74, 78, 83, 88, 90, 92, 93, 95–97, 105; 1732, nr 126; 1733, nr 196, 1737, nr 6, 25; 1740, nr 161, 178, 202; 1741, nr 221, 237, 244, 247, 249; 1742, nr 272, 274, 282, 284, 287, 289; 1744, nr 371; 1746, nr 500; 1748, nr 603, 604, 608, 611, 613–615; 1749, nr 649, 660, 665, 666, 671, 674, 676; 1750, nr 709, 711; 1751, nr 765, 770, 772; 1752, nr 818, 830, 831, 834; 1753, nr 872, 876, 11; 1754, nr 44; 1755, nr 88, 124, 93, 101, 105, 106; 1756, nr 138, 151, 152, 161; 1757, nr 15; 1758, nr 22; 1759, nr 9, 33, 38
„Kuryer Warszawski” 1761, nr 11
„Poczta Królewiecka” 1718, nr 2; 1719, nr 28, 37; 1720, nr 31, 40
„Wiadomości Uprzywileiowane Warszawskie” 1763, nr 84
Opracowania
Achremczyk S., Człowiek doby baroku a środowisko, w: Życie codzienne na dawnych ziemiach pruskich. Człowiek a środowisko, red. H. Królikowska, Olsztyn 1999, s. 32–39.
Adamczyk W., Ceny w Lublinie od XVI do końca XVIII wieku, Lwów 1935.
Bazak J., Klęski elementarne w życiu Jarosławia i okolic w XVII i pierwszej połowie XVIII wieku, „Rocznik Stowarzyszenia Miłośnikow Jarosławia” 2002–2004, t. 15, s. 47–70.
Bąkowski-Kois D., Zarządcy dóbr Elżbiety Sieniawskiej. Studium z historii mentalności 1704–1726, Kraków 2005.
Biometeorologia człowieka, red. J. Jankowiak, Warszawa 1976.
Briggs J.M., Aurora and Enlightenment. Eighteenth-century explanations of the Aurora borealis, „Isis” 1967, t. 58, s. 491–503.
Brzostkiewicz S.R., Sławne komety, „Urania. Miesięcznik Polskiego Towarzystwa Miłośnikow Astronomii” 1984, nr 5, s. 136–137.
Cerveny R., Wielkie katastrofy i anomalie klimatyczne w dziejach, przeł. I. Stąpor, Warszawa 2008.
Delumeau J., Strach w kulturze Zachodu XIV–XVIII w. Oblężony ogród, przeł. A. Szymanowski, oprac. J. Gondowicz, Warszawa 2011.
Dobrowolski A.B., Historja naturalna lodu, Warszawa 1923.
Epidemie, klęski, wojny. Funeralia Lednickie – spotkanie 10, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań 2008.
Fara P., Lord Derwentwater’s Lights. Prediction and the Aurora Polaris, „Journal for the History of Astronomy”, VIII 1996, t. 27, nr 3, s. 239–258.
Filipiak J., Obserwacje i pomiary opadów atmosferycznych w Gdańsku w XVIII wieku, w: Wahania klimatu w różnych skalach przestrzennych i czasowych, red. K. Piotrowicz, R. Twardosz, Kraków 2007, s. 365–373.
Gdy nadciągała wielka woda. Klęski powodzi na ziemiach polskich, red. E. Kościk, Wrocław 2013.
Gierowski J., Między saskim absolutyzmem a złotą wolnością. Z dziejów wewnętrznych Rzeczypospolitej w latach 1712–1715, Wrocław 1953.
Gilarski M., Łowce – parafie, rozwój gospodarczy oraz najazdy nieprzyjacielskie i klęski żywiołowe do 1772 roku, „Rocznik Historyczno-Archiwalny” 2000, t. 14, s. 21–61.
Gorczyńska M., Popularyzacja wiedzy w polskich kalendarzach okresu Oświecenia (1737–1821), Lublin 1999.
Grączewski J., Wpływ pogody na zdrowie człowieka (uwagi lekarza o biometeorologii), Warszawa 1972.
Greenler R., Tęcze, glorie i halo czyli niezwykłe zjawiska optyczne w atmosferze, przeł. M. Krzyżanowska, Warszawa 1998.
Hackel H., Pogoda i klimat, przeł. M. Skalska, Warszawa 2009.
Historia astronomii w Polsce, t. 1, red. E. Rybka, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1975.
Historia nauki polskiej, t. 2: Barok, Oświecenie, red. B. Suchodolski, Wrocław–Warszawa–Kraków 1970.
Hoszowski S., Klęski elementarne w Polsce w latach 1587–1648, w: Prace z dziejów Polski feudalnej ofiarowane Romanowi Grodeckiemu w 70 rocznicę urodzin, red. Z. Budkowa i in., Warszawa 1960, s. 453–465.
Isajew S.I., Puszkow N.W., Zorze polarne, przeł. M. Kozłowski, Warszawa 1961.
Janiszewski P., Żywioły w służbie propagandy, czyli po czyjej stronie stoi Bóg. Studium klęsk i rzadkich fenomenów przyrodniczych u historyków Kościoła IV i V wieku, w: Chrześcijaństwo u schyłku starożytności. Studia źródłoznawcze, t. 3, red. T. Derda, E. Wipszycka, Kraków 2000, s. 11–191.
Jukniewicz F., Zjawiska meteorologiczne i stan urodzajów oraz pomory w Polsce w latach 1697–1750, „Sprawozdania Towarzystwa Naukowego we Lwowie”, R. 17, 1937 [1939], z. 1, s. 63–70.
Kaczyńska E., Wizerunek własny człowieka polskiego baroku (Pamiętniki Krzysztofa Zawiszy), „Litteraria” 2012, t. 39, s. 49–58.
Karpiński A., Biedota miejska wobec zaraz i innych klęsk żywiołowych w Warszawie w latach 1526–1655, „Rocznik Warszawski” 1981, t. 16, s. 81–121.
Karpiński A., W walce z niewidzialnym wrogiem. Epidemie chorób zakaźnych w Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku i ich następstwa demograficzne, społeczno-ekonomiczne i polityczne, Warszawa 2000.
Kowalski P., Powódź. Żywioły w Andrzeja Komonieckiego Chronografii, albo Dziejopisie żywieckim, w: Pejzaże kultury. Prace ofiarowane Profesorowi Jackowi Kolbuszewskiemu w 65. rocznicę Jego urodzin, red. W. Dynak, M. Ursel, Wrocław 2005, s. 70–86.
Kowalski P., Świat Andrzeja Komonieckiego kronikarza Żywca. Studia z antropologii historycznej, Wrocław 2010.
Kozłowska-Szczęsna T., Błażejczyk K., Krawczyk B., Bioklimatologia człowieka. Metody i ich zastosowanie w badaniach bioklimatu Polski, Warszawa 1997.
Kozłowska-Szczęsna T., Krawczyk B., Kuchcik M., Wpływ środowiska atmosferycznego na zdrowie i samopoczucie człowieka, Warszawa 2004.
Kracik J., Pokonać czarną śmierć. Staropolskie postawy wobec zarazy, Kraków 1991.
Kraszewski J.I., Wilno od początków jego do roku 1750, t. 2, Wilno 1840.
Kroczak J., „Jeśli mię wieźdźba prawdziwa uwodzi…” Prognostyki i znaki cudowne w polskiej literaturze barokowej, Wrocław 2006.
Kuchowicz Z., Człowiek polskiego baroku, Łódź 1992.
Kuchowicz Z., Z badań nad stanem biologicznym społeczeństwa polskiego od schyłku XVI do końca XVIII wieku, Łódź 1972.
Kuklo C., Demografia Rzeczypospolitej przedrozbiorowej, Warszawa 2009.
Kupiszewski W., Słownictwo meteorologiczne w gwarach i historii języka polskiego, Wrocław–Warszawa–Kraków 1969.
Limanowka D., Rekonstrukcja warunków klimatycznych Krakowa w pierwszej połowie XVI wieku, Warszawa 2001.
Litak S., Atlas Kościoła łacińskiego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVIII wieku, Lublin 2006.
Malewicz M.H., Zjawiska przyrodnicze w relacjach dziejopisarzy polskiego średniowiecza, Wrocław–Gdańsk 1980.
Maliszewski K., Obraz świata i Rzeczypospolitej w polskich gazetach rękopiśmiennych z okresu późnego baroku. Studium z dziejów kształtowania się i rozpowszechniania sarmackich stereotypów wiedzy i informacji o Theatrum Mundi, Toruń 1990.
Maliszewski K., W kręgu staropolskich wyobrażeń o świecie, Lublin 2006.
Matuszko D., Chmury i pogoda, Kraków 2009.
Mergentaler J., Słońce – Ziemia, Warszawa 1994.
Michalczewski J., Średnia temperatura dobowa w Warszawie w latach 1760–1763, „Przegląd Geofizyczny” 1988, t. 33, z. 4, s. 473–478.
Między barokiem a oświeceniem. Wojny i niepokoje czasów saskich, red. K. Stasiewicz, S. Achremczyk, Olsztyn 2004.
Moszyński K., Kultura ludowa Słowian, cz. 2: Kultura duchowa, Kraków 1934.
Motylewicz J., Straty i zniszczenia wojenne oraz klęski elementarne w miastach ziemi przemyskiej i sanockiej w pierwszej połowie XVIII wieku, „Studia Przemyskie” 1993, t. 1, s. 71–84.
Nadolski B., Leksykon liturgii, Poznań 2006.
Namaczyńska S., Kronika klęsk elementarnych w Polsce i w krajach sąsiednich w latach 1648–1696, t. 1: Zjawiska meteorologiczne i pomory, Lwów 1937.
Nowosad W., Przybylak R., Marciniak K., Syta K., Diariusz Jana Antoniego Chrapowickiego jako źródło do badań klimatu w Rzeczypospolitej w drugiej połowie XVII wieku, „Klio” 2007, nr 9, s. 21–60.
Od powietrza, głodu, ognia i wojny… Klęski elementarne na przestrzeni wieków, red. T. Głowiński, E. Kościk, Wrocław 2013.
Oliński P., Warunki pogodowe w Toruniu i okolicach w 1. połowie XVIII wieku w świetle źródeł narracyjnych, „Rocznik Toruński” 2002, t. 29, s. 49–85.
Partyka J., Szlachecka silva rerum jako źródło do badań etnograficznych, „Etnografia Polska” 1988, t. 32, z. 2, s. 67–91.
Prochniak P., Człowiek wobec zagrożeń pogodowych: konfrontacja i prewencja, Toruń 2014.
Przybylak R., Pospieszyńska A., Air Temperature in Wrocław (Breslau) in the period 1710–1721 based on Measurements made by David von Grebner, „Acta Agrophysica. Meteorology and Climatology Research” 2010, t. 5, nr 184, s. 35–43.
Przybylak R., Pospieszyńska A., Charakterystyka hydrometeorów w Toruniu w okresie 1760–1764, w: Rozwój zrównoważony regionów Polski, red. W. Wysota, Toruń 2011, s. 157–165.
Przybylak R., Pospieszyńska A., Temperatura powietrza w Toruniu w okresie 1760–1764, w: Klimat Polski na tle klimatu Europy. Warunki termiczne i opadowe, red. E. Bednorz, Poznań 2010, s. 53–66.
Przybylak R., Wójcik G., Marciniak K., Chorążyczewski W., Nowosad W., Oliński P., Syta K., Zmienność warunków termiczno-opadowych w Polsce w okresie 1501–1840 w świetle danych historycznych, „Przegląd Geograficzny” 2004, t. 76, z. 1, s. 5–31.
Roćko A., Rzeczpospolita czasów saskich w pamiętniku Krzysztofa Zawiszy – świat wojen, żywiołów, niepokojów, „Napis” 2001, seria VII, s. 313–321.
Rok B., Kalendarze polskie czasów saskich, Wrocław 1985.
Rokicka M., Gazety ulotne o klęskach żywiołowych – o wariantywności ich schematu kompozycyjnego, w: Staropolskie teksty i konteksty. Studia, t. 4, red. J. Malicki, D. Rott, Katowice 2003, s. 30–43.
Sander H., Owady, Warszawa 1989.
Semkowicz W., Zagadnienie klimatu w czasach historycznych, „Przegląd Geograficzny” 1922 [1923], t. 3, s. 18–42.
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, J. Krzywicki, t. 1–15, Warszawa 1880–1902.
Słownik meteorologiczny, red. T. Niedźwiedź, Warszawa 2003.
Słownik stereotypów i symboli ludowych, red. J. Bartmiński, t. 1: Kosmos, cz. 1: Niebo, światła niebieskie, ogień, kamienie, Lublin 1996, cz. 3: Meteorologia, Lublin 2012.
Smoleński W., Wiara w życiu społeczeństwa polskiego w epoce jezuickiej. Studyum historyczne, w: Ognisko. Książka zbiorowa wydana dla uczczenia 25 letniej pracy T.T. Jeża, Warszawa 1882, s. 205–256.
Sołtys W., Klęski elementarne w ziemi sanockiej w XVII w. i ich wpływ na życie mieszkańców, „Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku” 1984, nr 28, s. 56–75.
Srogosz T., Staropolskie postrzeganie klęsk elementarnych, w: Staropolski ogląd świata: materiały z konferencji, Wrocław 23–24 października 2004 r., red. B. Rok, F. Wolański, Wrocław 2004, s. 151–158.
Stamm E., Miary długości w dawnej Polsce, Warszawa 1935.
Stamm E., Miary długości w dawnej Polsce, Warszawa 1935.
Staszewski J., August III Sas, Wrocław 1989.
Stenz E., Korespondencja Państwowego Instytutu Meteorologicznego. Ciekawe skojarzenie zjawisk halo, „Wiadomości Meteorologiczne” 1924, nr 3/4, s. 58–59.
Stenz E., O obserwacjach zjawisk halo, „Wiadomości Meteorologiczne” 1922, nr 4/5, s. 37–39.
Stenz E., O zjawiskach halo (cześć I), „Wiadomości Meteorologiczne” 1922, nr 2, s. 16–17.
Stenz E., Ziemia. Fizyka globu, mórz i atmosfery, Warszawa 1936.
Stenz E., Zjawiska optyczne w atmosferze, Łodź 1950.
Stenz E., Zorze polarne, „Przyroda i Technika”, V 1929, z. 5, s. 204–213.
Szymocha M., Kiedy niebo zapłonie, „Wiedza i Życie” 2005, nr 7, s. 674–687.
The Polish Climate in the European Context An Historical Overview, red. R. Przybylak, J. Majorowicz, R. Brazdil, M. Kejna, Berlin–Heidelberg–New York 2010.
Trojan P., Bioklimatologia ekologiczna, Warszawa 1985.
Urzędnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego. Spisy, t. 1: Województwo wileńskie XIV–XVIII wiek, red. A. Rachuba, oprac. H. Lulewicz, A. Rachuba, P.P. Romaniuk, współpraca U. Jemialianczuk, A. Macuk, Warszawa 2004.
Walawender A., Kronika klęsk elementarnych w Polsce i w krajach sąsiednich w latach 1450–1586, t. 1: Zjawiska meteorologiczne i pomory (z wykresami), Lwów 1932.
Wójcik M.L., Chwile strachu i trwogi. Klęski żywiołowe, konflikty zbrojne i tumulty w średniowiecznym Wrocławiu, Racibórz 2008.
Wyjątki ze źródeł historycznych o nadzwyczajnych zjawiskach hydrologiczno-meteorologicznych na ziemiach polskich w wiekach od X do XVI, wybór, przeł. R. Girguś, W. Strupczewski, red. A. Rojecki, Warszawa 1965.
Yeomans D.K., Komety od starożytności do współczesności, w mitach, legendach i nauce, przeł. A.S. Pilski, Warszawa 1999.
Zajęcki M., Instrumenty prawne ochrony przeciwpożarowej w miastach Polski przedrozbiorowej, Poznań 2014.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 615
Liczba cytowań: 0
