Reformy systemu zarządzania miastem Kownem w latach 1764–1794

Liudas Glemža

doi:10.12775/RL.2022.8.12

Autor(i)

Liudas Glemža Uniwersytet Witolda Wielkiego w Kownie https://orcid.org/0000-0002-8189-6528

DOI:

https://doi.org/10.12775/RL.2022.8.12

Ključne riječi

miasta, mieszczaństwo, administracja, reformy, urzędnicy, Komisja Dobrego Porządku, Kowno

Sažetak

W artykule skupiono uwagę na reformach systemu zarządzania miastem Kownem w latach 1764–1794 i nowych urzędnikach wyłonionych w wyniku reform. Wprowadzane zmiany i nowe przepisy wdrażano powoli, dopiero po 2 latach po uchwaleniu ustawy z 1764 r. wybrano pierwszego nowego urzędnika – instygatora. Następnie pojawiły się małe lokalne inicjatywy reformatorskie. Zmiany, które przyniosły reformy, wpłynęły jednak na miejscową społeczność, zaostrzyły sprzeczności między członkami magistratu. W rezultacie sami mieszkańcy Kowna zaprosili do miasta złożoną ze szlachty Komisję Dobrego Porządku, której działalność w latach 1787–1790 była związana z zaostrzeniem kontroli finansowych. Pomimo zmian wprowadzonych przez Sejm Czteroletni oraz grodzieński, kontrola finansowa miasta i dokumentacja pozostały w rękach instytucji zarządzanych przez szlachtę. Od 1792 r. ze względu na ciągłe zmiany w systemie zarządzania miastem, wywołane wstrząsami politycznymi, nowo wybrani urzędnicy miejscy tuż po rozpoczęciu pracy byli zmuszeni oddawać swoje urzędy innym (tj. nowym lub dawnym) urzędnikom.

Author Biography

Liudas Glemža, Uniwersytet Witolda Wielkiego w Kownie

Liudas Glemža – docent, dr, pracuje na Wydziale Nauk Humanistycznych Uniwersytetu Witolda Wielkiego w Kownie. Zainteresowania naukowe: dzieje miast i mieszczaństwa, rozwój instytucji centralnych i lokalnych w Wielkim Księstwie Litewskim w XVIII w., historia Kowna.

References

Źródła archiwalne

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie (AGAD), tzw. Metryka Litewska (tzw. ML), dz. VII, sygn. 62, 89; Archiwum Królestwa Polskiego, sygn. 152, 180.

Biblioteka Książąt Czartoryskich w Krakowie (BCz), nr 857.

Kauno regioninis valstybės archyvas, Kaunas (KRVA), f. I-69, op. 1, sygn. 617, 618.

Lietuvos valstybės istorijos archyvas, Vilnius (LVIA), SA, sygn. 13709, 13871, 13874, 13875, 19587, 19560; f. 1199, op. 1, sygn. 8

Źródła drukowane

rugpjūčio 13 d. instrukcija Kauno apygardos miestų pasiuntiniui į seimą, wyd. V. Kryževičius, „Lietuvos istorijos metraštis 1974” 1975, s. 65–70.

Akta sejmiku kowieńskiego z lat 1733–1795, wyd. M. Jusupović, Warszawa 2019.

„Dziennik Handlowy i Ekonomiczny” (Warszawa) 1786, 1787.

Geros tvarkos komisijos kūrimo Kaune 1786 m. dokumentai, oprac. L. Glemža, „Kauno istorijos metraštis” 2, 2000, s. 211–213.

Volumina legum, t. 7–8, oprac. J. Ohryzko, Petersburg 1860; t. 9, Kraków, 1899; t. 10, oprac. Z. Kaczmarczyk et al., Poznań 1952.

Opracowania

Bogucka M., Samsonowicz H., Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej, Wrocław 1986.

Brusokas E., Kauno pavieto įsijungimo į 1794 m. sukilimą akto ypatybės, „Kauno istorijos metraštis” 13, 2013, s. 59–72.

Civinskas R., Kauno magistrato raštininko karjeros pėdsakais: Motiejus Požerskis (Požėra) (1769– 1813), „Kauno istorijos metraštis” 18, 2020, s. 23–45.

Civinskas R., Glemža L., Kauno magistrato politinės kultūros bruožai XVIII–XIX a. sandūroje, „Kauno istorijos metraštis” 3, 2002, s. 67–80.

Civinskas R., Glemža L., Kauno miestiečių elito kaita 1764–1831 metais, Kaunas 2018.

Glemža L., Abiejų tautų policijos komisijos lokalinių padalinių steigimas Kaune 1792 m. gegužės mėnesį, „Kauno istorijos metraštis” 18, 2015, s. 311–324.

Glemža L., Aktywność polityczna mieszczaństwa Wielkiego Księstwa Litewskiego w latach 1789–1792, „Zapiski Historyczne” 86, 2021, nr 1, s. 57–84.

Glemža L., Delegaci miasta Kowna na sejmach Rzeczypospolitej w drugiej połowie XVIII wieku, „Rocznik Lituanistyczny” 3, 2017, s. 155–172.

Glemža L., Kaunas 1792 m. Abiejų Tautų Respublikos – Rusijos karo akivaizdoje, „Kauno istorijos metraštis” 13, 2013, s. 27–58.

Glemža L., Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės miestų sąjūdis 1789–1792 m., Kaunas 2010.

Gordziejew J., Komisje Porządkowe Cywilno-Wojskowe w Wielkim Księstwie Litewskim w okresie Sejmu Czteroletniego (1789–1792), Kraków 2010.

Gordziejew J., Socjotopografia Grodna w XVIII wieku, Toruń 2002.

Kiaupa Z., Kauno miesto metinio burmistro rinkimai XVIII a. antroje pusėje, w: Ministri Historiae: pagalbiniai istorijos mokslai Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės tyrimuose, red. Z. Kiaupa, J. Sarcevičienė, Vilnius 2013, s. 473–492.

Kiaupa Z., Kauno miesto senojo archyvo likimas, Lietuvos mokslų akademijos darbai, seria A, t. 2(43), 1973, s. 125–138.

Kiaupa Z., Lietuvos istorija, t. 7: Trumpasis XVIII amžius, cz. 2, Vilnius 2018.

Kiaupa Z., Mūzos kuteno XVIII a. kauniečius, „Kauno istorijos metraštis” 15, 2015, s. 31–54.

Kiaupa Z., Współdziałanie mieszczan i szlachty na rzecz poprawy sytuacji prawnej mieszczan w dobie Sejmu Czteroletniego (na przykładzie kowieńskiego wydziału miast), „Rocznik Lituanistyczny” 3, 2017, s. 173–182.

Murphy C.G., From Citizens to Subjects. City, State and the Enlightenment in Poland, Ukraine and Belarus, Pittsburgh 2018.

Srogosz T., Geneza i funkcjonowanie komisji dobrego porządku, w: Studia z dziejów państwa i prawa polskiego, t. 2, Łódź 1995, s. 152–163.

Šmigelskytė-Stukienė R., Miestų dokumentai 1792–1793 m. Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės konfederacijos aktų knygose, w: Lietuvos miestų istorijos šaltiniai, t. 3, Vilnius 2001, s. 133–154.

Šmigelskytė-Stukienė R., Brusokas E., Glemža L., Jurgaitis R., Rakutis V., Modernios administracijos tapsmas Lietuvoje: valstybės institucijų raida 1764–1794 m., Vilnius 2015.

Zahorski A., Centralne instytucje policyjne w dobie rozbiorów, Warszawa 1949.

Китурко И., Документы Минской экзакции (1767–1793) как источники по истории города / Kiturko I., Dokumenty minskoĭ ēkzakt͡sii (1767–1793) kak istochniki po istorii goroda, w: XVIII amžiaus studijos, t. 1: Lietuvos Didžioji Kunigaikštystė tarp tradicijų ir naujovių, wyd. R. Šmigelskytė-Stukienė, Vilnius 2014, s. 200–214.