Sąd grodzki grodzieński za czasów Wazów (1587–1668): stan badań i źródła
DOI:
https://doi.org/10.12775/RL.2017.3.03Ključne riječi
Wielkie Księstwo Litewskie, sąd grodzki grodzieński, III Statut Wielkiego Księstwa Litewskiego z 1588 r., grodzkie sesje sądowe (roczki), kancelaria i archiwum grodzkie, sąd compositi iudicii, Grand Duchy of Lithuania, Grodno castle courtSažetak
W artykule przedstawiono – na podstawie źródeł zachowanych w archiwach Białorusi, Litwy i Polski – proces sądowy w grodzie grodzieńskim na podstawie III Statutu Wielkiego Księstwa Litewskiego z 1588 r., przyczyny nieregularnych grodzkich sesji sądowych (roczków), skład grodu i przebieg kariery urzędników grodzkich grodzieńskich, zagadnienie finansowania starostów sądowych, tworzenie i funkcjonowanie kancelarii grodzkiej i archiwum, udział miejscowych urzędników grodzkich w kapturach z lat 1634, 1648 i 1668, działania nadzwyczajnego sądu compositi iudicii w 1658 r. pod okupacją moskiewską, wznowienie działalności grodu po wyzwoleniu Grodna i powiatu spod władzy wojsk moskiewskich w 1661 r.
The article – based on a collection of sources preserved in the archives of Belarus, Lithuania and Poland – presents the following problems of the Grodno castle court proceedings: the judicial process based on the Third Statute of the Grand Duchy of Lithuania of 1588, the causes of irregular castle court sessions (roczki), the composition and the careers of Grodno castle court officials, the problem of financing of the castle starosts, the creation and functioning of a castle court chancellery and archive, the participation of local castle court officials in the so-called hooded courts (sądy kapturowe) in 1634, 1648, and 1668, the operation of the extraordinary court of compositi iudicii in 1658 under the Muscovite occupation, the resumption of the castle court activity after the liberation of Grodno (Hrodna) and its district (powiat) from the Muscovite army in 1661.
References
Źródła drukowane
Akta zjazdów stanów Wielkiego Księstwa Litewskiego. Okresy bezkrólewi, oprac. H. Lulewicz, t. 1, Warszawa 2006.
Metryka Litewska. Księga wpisów Nr 131, oprac. A. Rachuba, Warszawa 2001.
Monumentum virtuti meritissimae Perillustris et Magnifici Herois D[omini] Theodori Tiskiewicz Skumin Palatini Novogroden[sis], Grodnensis, Olyten[sis], Iurburgen[sis], Novowolensis Capitanei..., Vilnae [1618].
Volumina Constitutionum, t. 2, cz. 2, wyd. S. Grodziski, Warszawa 2008; t. 3, cz. 1–2, wyd. S. Grodziski, M. Kwiecień, A. Karabowicz, Warszawa 2010–2013; t. 4, cz. 1–2, wyd. S. Grodziski, M. Kwiecień, K. Fokt, Warszawa 2015–2017.
Акты, издаваемые Виленской археографической комиссией, t. 1, 2, 7, 31, Вильна 1865, 1867, 1874, 1906.
Акты, относящиеся к истории Западной России (1588–1632), t. 4, Санкт-Петербург 1851.
Крестоприводная книга шляхты Великого княжества Литовского 1655 г., red. И. Граля, oprac. Е. Лыкова, М. Кулецкий, t. 4, Москва–Варшава 1999.
Писцовая книга Гродненской Экономии с прибавлениями, изданная Виленской комиссиею для разбора древних актов, cz. 2, Вильна 1882.
Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588. Тэксты. Даведнік. Каментарыі, red. І. Шамякін et al., Мінск 1989.
Opracowania
Balzer O., Kancelarie i akta grodzkie w wieku XVIII, Lwów 1882.
Borowik P., Funkcjonowanie samorządu miejskiego w Grodnie podczas „potopu moskiewskiego” (1655–1661) oraz kilka uwag o zniszczeniu miasta przez Moskali, w: Гарадзенскі палімпсест. ХІІ–ХХ стст. Мат-лы Міжнар. навук. канф. (Горадня, 7 лістапада 2008 г.), red. А. Смаленчук, Н. Сліж, Горадня–Беласток 2008, s. 29–39.
Deputaci Trybunału Głównego Wielkiego Księstwa Litewskiego (1582–1696). Spis, red. A. Rachuba, oprac. H. Lulewicz, A. Rachuba, Warszawa 2007.
Jodkowski J., Grodno, Grodno 2009 (reprint).
Lulewicz H., Gniewów o unię ciąg dalszy. Stosunki polsko-litewskie w latach 1569–1588, Warszawa 2002.
Łosowski J., Kancelaria grodzka chełmska od XV do XVIII wieku. Studium o urzędzie, dokumentacji, jej formach i roli w życiu społeczeństwa staropolskiego, Lublin 2004.
Moniuszko A., Mazowieckie sądy ziemskie (1588–1648). Organizacja – funkcjonowanie – postępowanie, Warszawa 2013.
Moniuszko A., Sędziowie sądów szlacheckich w województwie płockim 1576–1600. Próba rekonesansu badawczego, „Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego” 19, 2016, s. 39–67.
Ryżewski G., Ród Chreptowiczów herbu Odrowąż, Kraków 2006.
Urzędnicy centralni i dostojnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego XIV–XVIII wieku. Spisy, oprac. H. Lulewicz, A. Rachuba, Kórnik 1994.
Urzędnicy podlascy XIV–XVIII wieku. Spisy, oprac. E. Dubas-Urwanowicz, W. Jarmolik, J. Urwanowicz, Kórnik 1994.
Urzędnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego. Spisy. Województwo trockie XIV–XVIII wiek, t. 2, red. A. Rachuba, oprac. H. Lulewicz et al., Warszawa 2009.
Urzędnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego. Spisy. Ziemia smoleńska i województwo smoleńskie. XIV–XVIII wiek, t. 4, red. A. Rachuba, oprac. H. Lulewicz, A. Rachuba, P. Romaniuk, Warszawa 2003.
Zakrzewski A.B., Sądownictwo w Wielkim Księstwie Litewskim „pod wysoką carską ręką”, w: Świat pogranicza, red. M. Nagielski, A. Rachuba, S. Górzyński, Warszawa 2003, s. 137–141.
Zakrzewski A.B., Statuty Litewskie – zasady a praktyka stosowania, w: Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės istorijos atodangos. Profesoriaus Mečislovo Jučo 90-mečio jubiliejui skirtas mokslinių straipsnių rinkinys, red. V. Dolinskas, R. Petrauskas, E. Rimša, Vilnius 2016, s. 279–291.
Zakrzewski A.B., Wielkie Księstwo Litewskie (XVI–XVIII w.). Prawo – ustrój – społeczeństwo, Warszawa 2013.
Антановіч З., Гарадзенскі каптуровы суд у XVII–XVIII стст., w: Гарадзенскі палімпсест ІІІ. 2010. Дзяржаўныя і сацыяльныя структуры. ХVІ–ХХ стст., red. А. Смаленчук, Н. Сліж, Мінск 2011, s. 57–83.
Вилимас Д., Элита и повседневность земских судов Упитского повета в 1566–1588 гг. (по материалам упитских земских судов), „Соціум. Альманах соціальної історії” 2005, nr 5, s. 41–50.
Галубовіч В., Пастулаты Гарадзенскага сойміка на Сойм 1646 г., w: Гарадзенскі палімпсест. ХІІ–ХХ стст. Матлы Міжнар. навук. канф. (Горадня, 7 лістапада 2008 г.), red. А. Смаленчук, Н. Сліж, Горадня–Беласток 2008, s. 48–53.
Галубовіч В., Справа пра напад на гарадзенскі кляштар францысканцаў у 1645 г., w: Гарадзенскі палімпсест ІІ. 2009. Дзяржаўныя ўстановы і палітычнае жыццё. ХV–ХХ стст., red. А. Смаленчук, Н. Сліж, Горадня 2009, s. 253–258.
Гардзееў Ю., Магдэбургская Гародня, Гародня–Wrocław 2008.
Грыцкевіч А., Тышкевічы, w: Вялікае Княства Літоўскае. Энцыклапедыя, t. 2, wyd. 2, Мінск 2007, s. 681–682.
Данскіх С., Гродна ў гады руска-польскай вайны 1654–1667 гг., w: Памяць: Гіст.-дакум. хроніка горада Гродна, red. Г. Пашкоў, Я. Жабрун, І. Крэнь et al., Мінск 1999, s. 82–84.
Данскіх С., Гродна ў час Паўночнай вайны 1700–1721 гг., w: Памяць: Гіст.-дакум. хроніка горада Гродна, red. Г. Пашкоў, Я. Жабрун, І. Крэнь et al., Мінск 1999, s. 97–99.
Іванова Л., Гарадзенскі земскі суд у канцы ХVI ст. У кантэксце Статутаў Вялікага Княства Літоўскага 1566 і 1588 гг., „Arche. Пачатак” 2014, nr 11(132), s. 106–121.
Лаппо И., Гродский суд в Великом княжестве Литовском в XVI столетии, „Журнал Министерства Народного Просвещения” n.s. 13, 1908, nr 1, dz. 2, s. 51–113.
Падалінскі У., Крыштоф Дарагастайскі – пасол на соймы Рэчы Паспалітай (1587–1596 гг.), w: Ашмяншчына. Праблемы рэгіянальнай гісторыі Беларусі: зб. навук. арт., red. А. Каваленя et al., Мінск 2011, s. 136–149.
Поліщук В., Офіційні свідкі в структурі Луцького замкового уряду до реформ 1564–1566 років (службове підпорядкування і правові послуги), Киïв 2003.
Семянчук Г., Гарадзенскія замкі ў 1578 годзе, „Краязнаўчыя запіскі” 2013, nr 9, s. 44–62.
Сліж Н., Гарадзенскія падворкі ХVII ст., w: Гарадзенскі палімпсест ІІІ. 2010. Дзяржаўныя і сацыяльныя структуры. ХVІ–ХХ стст., red. А. Смаленчук, Н. Сліж, Мінск 2011, s. 222–254.
Сліж Н., Гравюра Гародні Адэльгаўзера – Цюндта 1567–1568 гг. якадлюстраваннеміжнародных падзей на фоне гарадскога жыцця, „Arche. Пачатак” 2017, nr 2(152), s. 9–105.
Сліж Н., Лава ў капліцы Маці Божай Студэнцкай у Фарным касцёле Гародні, „Arche. Пачатак” 2010, nr 1–2(88–89), s. 66–97.
Сліж Н., Цудатворны абраз Маці Божай Студэнцкай і гарадзенская шляхта: ідэнтыфікацыя, радаводы, сувязі, „Герольд Litherland” 2011, nr 18, s. 47–93.
Шаланда А., Антоні дэ Кгрып – муляр гарадзенскага замка і яго род у канцы XVI – першай палове XVII ст., „Краязнаўчыя запіскі” 2012, nr 8, s. 17–26.
Шаланда А., Гродскі суд Гарадзенскага павета ВКЛ у другой палове ХVІ–ХVІІ стст. Частка І: Перадумовы, ход і вынікі рэформы гарадзенскага замкавага суда (1562–1572 гг.), w: Гарадзенскі палімпсест ІІІ. 2010. Дзяржаўныя і сацыяльныя структуры. ХVІ–ХХ стст., red. А. Смаленчук, Н. Сліж, Мінск 2011, s. 12–44.
Шаланда А., Гродскі суд Гарадзенскага павета ў другой палове ХVІ–ХVІІ стст. Частка ІІ: Функцыянаванне гарадзенскага гродскага суда ў перыяд першых бескаралеўяў у 1572–1576 гг., w: Гарадзенскі палімпсест IV. 2011. Асоба, грамадства, дзяржава. ХV–ХХ стст., red. А. Смаленчук, Н. Сліж, Мінск 2012, s. 112–134.
Шаланда А., Гродскі суд Гарадзенскага павета ВКЛ у часы праўлення Стэфана Баторыя (1576–1586 гг.), w: Вялікае Княства Літоўскае і суседзі. Права, вайна, дыпламатыя, red. С. Сокал, А. Янушкевіч, Мінск 2012, s. 44–82.
Шаланда А., Дарэформенны земскі суд Гарадзенскага павета ў 1562–1564 гг., w: Гарадзенскі палімпсест ІІІ. 2010. Дзяржаўныя і сацыяльныя структуры. ХVІ–ХХ стст., red. А. Смаленчук, Н. Сліж, Мінск 2011, s. 45–56.
Шаланда А., Замкавы суд у Гарадзенскім павеце (другая палова ХV–1566 г.), w: Гарадзенскі палімпсест ІІ. 2009. Дзяржаўныя ўстановы і палітычнае жыццё. ХV–ХХ стст., red. А. Смаленчук, Н. Сліж, Горадня 2009, s. 8–34.
Шаланда А., Радавод і герб зямян Гарадзенскага павету Пуціўлянінаў Свяцкіх у другой палове ХVІ–ХVІІІ ст., „Герольд Litherland” 2001, nr 1, s. 7–27.
Шаланда А., Род Антонія дэ Кгрыпа, муляра замка Гарадзенскага ў канцы ХVІ – першай палове ХVІІ ст., w: Castrum, urbs et bellum. Зб. навук. прац, Баранавічы 2002, s. 402–412.
Downloads
Objavljeno
How to Cite
Broj časopisa
Rubrika
Stats
Number of views and downloads: 708
Number of citations: 0
