Kariera Samuela Hieronima Kociełła jako przyczynek do badania mechanizmów awansu urzędników skarbu litewskiego w drugiej połowie XVII wieku
DOI :
https://doi.org/10.12775/RL.2022.8.09Mots-clés
urzędnicy skarbowi, urząd podskarbiński, kariera polityczna, awans społeczny, więzy klientalneRésumé
W artykule przedstawiono przebieg kariery pisarza skarbowego litewskiego Samuela Hieronima Kociełła (zm. 1685). Zgromadził on pokaźny majątek, świadcząc usługi finansowe najważniejszym litewskim rodom magnackim (głównie Radziwiłłom i Sapiehom). Znaczące sukcesy odniósł także w działalności politycznej, wiążąc się ze stronnictwem pacowskim i stając się jego czołowym aktywistą na sejmiku oszmiańskim. Spuścizna, jaką po sobie zostawił, położyła trwałe fundamenty pod awans społeczno-ekonomiczny rodziny.
Références
Źródła rękopiśmienne
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie (AGAD): Archiwum Publiczne Potockich, nr 163a, 323; Archiwum Warszawskie Radziwiłłów (AR): dz. II, nr 1521, 1733; dz. IV, kop. 66, 370, 371; dz. V, nr 1503, 3089, 6968, 6969, 6972, 12082, 12545, 12547; dz. XXIII, t. 64, plik 13; Archiwum Tyzenhauzów, nr G-246.
Archiwum Narodowe w Krakowie (ANK): Archiwum Chodkiewiczów z Młynowa: 124.
Biblioteka Książąt Czartoryskich w Krakowie (BCz): rkps 158, 164, 2105, 2736.
Lietuvos mokslų akademijos Vrublevskių biblioteka, Vilnius (LMAVB): f. 18, nr 120; f. 198, nr 10; f. 273, nr 1307.
Lietuvos valstybės istorijos archyvas, Vilnius (LVIA): f. SA, nr 6, 17, 18, 23, 3410, 3414, 3418, 3439, 3444, 3452; f. 1177, op. 1, nr 6085.
Львівська національна наукова бібліотека України ім. В. Стефаника, Львів (LNNB): f. 103, nr 1881.
Национальна библиотека Украини им. В.И. Вернадського, Київ (NBU): f. 1, nr 5953, 5985, 5994.
Нацыянальны гістарычны архіў Беларусі, Мінск (NGAB): f. 694, op. 1, nr 302.
Российская наųиональная библиотека, Санкт-Петербург : f. 971, op. 2, nr 311.
Российский государственный архив древних актов, Москва (RGADA): f. 389, op. 1 (Metryka Litewska), nr 127, 132, 135, 136.
Źródła drukowane
Akta zjazdów stanów Wielkiego Księstwa Litewskiego, t. 2: Okresy panowań królów elekcyjnych XVI– XVII wiek, oprac. H. Lulewicz, Warszawa 2009.
Chrapowicki J.A., Diariusz, cz. 3, oprac. L.A. Wierzbicki, Warszawa 2009.
Diariusz sejmu koronacyjnego Jana III Sobieskiego w 1676 roku, oprac. J. Stolicki, Kraków 2019.
Metryka Litewska. Rejestry podymnego Wielkiego Księstwa Litewskiego. Województwo mścisławskie 1667 r., oprac. A. Rachuba, Warszawa 2008.
Metryka Litewska. Rejestry podymnego Wielkiego Księstwa Litewskiego. Województwo smoleńskie 1650 r., red. A. Rachuba, oprac. S. Dumin, A. Rachuba, Warszawa 2009.
Metryka Litewska. Rejestry podymnego Wielkiego Księstwa Litewskiego. Województwo wileńskie 1690 r., oprac. A. Rachuba, Warszawa 1989.
Poczobut Odlanicki J.W., Pamiętnik (1640–1684), oprac. A. Rachuba, Warszawa 1987.
Rachunki podskarbstwa litewskiego 1648–1652, wydane ze współczesnego rękopisu, wyd. E. Tyszkiewicz, Wilno 1855.
Volumina legum, t. 4–5, oprac. J. Ohryzko, Petersburg 1859–1860.
Акты издаваемые Виленcкою Археографическою Коммиссиею, t. 34, Вильна 1909 / Akty izdavaemye Vilenskoi͡u Arkheografit͡seskoi͡u Kommissiei͡u, t. 34, Vil’na 1909.
Opracowania
Augustyniak U., Dwór i klientela Krzysztofa Radziwiłła (1585–1640). Mechanizmy patronatu, Warszawa 2001.
Augustyniak U., W służbie hetmana i Rzeczypospolitej. Klientela wojskowa Krzysztofa Radziwiłła (1585–1640), Warszawa 2004.
Błaszczyk G., Żmudź w XVII i XVIII wieku. Zaludnienie i struktura społeczna, Poznań 1985.
Bobiatyński K., Michał Kazimierz Pac – wojewoda wileński, hetman wielki litewski, Warszawa 2008.
Bobiatyński K., Sejmiki litewskie wobec kryzysu wewnętrznego Rzeczypospolitej latem 1672 roku, w: Po unii – sejmiki szlacheckie w Rzeczypospolitej XVI–XVIII wieku, red. H. Lulewicz, M. Wagner, Siedlce 2013, s. 227–243.
Bobiatyński K., Stosunki Jana III Sobieskiego z litewską elitą władzy w pierwszym okresie rządów (1674–1676), w: Sobieski wokół spisków i konfederacji, red. M. Nagielski, Warszawa 2015 (Biblioteka Epoki Nowożytnej, t. 2), s. 129–143.
Bobiatyński K., W walce o hegemonię. Rywalizacja polityczna w Wielkim Księstwie Litewskim w latach 1667–1674, Warszawa 2016.
Boniecki A., Herbarz polski, t. 10, Warszawa 1907.
Codello A., Hegemonia Paców na Litwie i ich wpływy w Rzeczypospolitej 1669–1674, „Studia Historyczne” 13, 1970, nr 1, s. 25–54.
Codello A., Pacowie wobec opozycji Jerzego Lubomirskiego (1660–1667), „Przegląd Historyczny” 99, 1958, nr 1, s. 21–44.
Filipczak-Kocur A., Finanse litewskie za podskarbiego Hieronima Kryszpina Kirszenszteina 1663– 1676, „Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego” 14, 2011, s. 41–85.
Filipczak-Kocur A., Kancelaria podskarbich litewskich w pierwszej połowie XVII wieku, w: Dzieje biurokracji na ziemiach polskich, t. 1, red. A. Górak, I. Łuć, D. Magier, Lublin–Siedlce 2008, s. 47–64.
Filipczak-Kocur A., Rola podskarbiostwa w karierze magnackiej (od schyłku XVI w. do końca panowania Jana III Sobieskiego), w: Władza i prestiż. Magnateria Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku, red. J. Urwanowicz, współudz. E. Dubas-Urwanowicz, P. Guzowski, Białystok 2003, s. 369–380.
Filipczak-Kocur A., Skarbowość Rzeczypospolitej 1587–1648. Projekty – ustawy – realizacja, Warszawa 2006.
Gierowski J., Kociełł Michał Kazimierz h. Pelikan, w: PSB, t. 13, Wrocław–Warszawa–Kraków 1967– 1968, s. 223–225.
Jankowski C., Powiat oszmiański: materjały do dziejów ziemi i ludzi, cz. 1, Petersburg 1896.
Kołodziej R., Litewski sejmik generalny w Słonimiu na tle sytuacji w Rzeczypospolitej przed sejmem 1685 roku, „Res Historica” 40, 2015, s. 97–113.
Kołodziej R., „Ostatni wolności naszej klejnot”. Sejm Rzeczypospolitej za panowania Jana III Sobieskiego, Poznań 2014.
Kossarzecki K., Podziały dóbr Sobieskich w latach 1698–1699, „Studia Wilanowskie” 15, 2004, s. 5–26.
Krakowiak P., Dwa sejmy w 1666 roku, Toruń 2010.
Lulewicz H., Elita polityczno-społeczna Wielkiego Księstwa Litewskiego w połowie XVII wieku, Warszawa 1984, praca doktorska napisana pod kierunkiem dr. hab. T. Wasilewskiego w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego.
Majewski A.A., Aleksander Hilary Połubiński (1626–1679). Marszałek wielki litewski. Działalność polityczno-wojskowa, Warszawa 2017.
Niesiecki K., Herbarz Polski, t. 5, wyd. J.N. Bobrowicz, Lipsk 1840.
Rachuba A., Boje Jana Kazimierza o Litwę w latach 1656–1668. Sukces stronnictwa dworskiego w walce z opozycją, w: Dwór a kraj. Między centrum a peryferiami władzy, red. R. Skowron, Kraków 2003, s. 415–430.
Rachuba A., Kancelarie pieczętarzy WKsL w latach 1569–1765, w: Lietuvos Metrika. 1991–1996 metų tyrinējimai, Vilnius 1998, s. 256–270.
Rachuba A., Konfederacje wojska litewskiego 1657–1663, Zabrze 2010.
Rachuba A., Litwa wobec sądu nad Jerzym Lubomirskim, „Kwartalnik Historyczny” 93, 1987, nr 3, s. 679–707.
Rachuba A., Wielkie Księstwo Litewskie w systemie parlamentarnym Rzeczypospolitej w latach 1569– 1763, Warszawa 2002.
Rachuba A., Zabiegi dworu i Jerzego Lubomirskiego o pozyskanie Litwy w 1664 roku, „Przegląd Historyczny” 128, 1987, nr 3, s. 1–16.
Rachuba A., Zmiana sytuacji politycznej na Litwie w początku 1666 roku, w: Z historii kultury staropolskiej. Studia ofiarowane Urszuli Augustyniak, red. A. Bartoszewicz, A. Karpiński, M. Ptaszyński, A. Zakrzewski, Warszawa 2020, s. 111–124.
Rybarski R., Skarb i pieniądz za Jana Kazimierza, Michała Korybuta i Jana III, Warszawa 1939 (reedycja: Oświęcim 2015).
Tyla A., Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės iždas per dvidešimtmetį karą (1648–1667), Vilnius 2010.
Tyla A., Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės iždas: XVI amžiaus antroji pusė – XVII amžiaus vidurys, Vilnius 2012.
Uruski S., Rodzina. Herbarz szlachty polskiej, t. 7, Warszawa 1910.
Urzędnicy centralni i dostojnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego XIV–XVIII wieku, oprac. H. Lulewicz, A. Rachuba, Kórnik 1994.
Urzędnicy inflanccy XVI–XVIII wieku. Spisy, oprac. K. Mikulski, A. Rachuba, Kórnik 1994.
Urzędnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego. Spisy, t. 1: Województwo wileńskie XIV–XVIII wiek, red. A. Rachuba, oprac. H. Lulewicz, A. Rachuba, P.P. Romaniuk, współpr. U. Jemialianczuk, A. Macuk, Warszawa 2004.
Urzędnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego. Spisy, t. 4: Ziemia smoleńska i województwo smoleńskie XIV–XVIII wiek, red. A. Rachuba, oprac. H. Lulewicz, A. Rachuba, P.P. Romaniuk, Warszawa 2003.
Urzędnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego. Spisy, t. 9: Województwo mścisławskie XVI–XVIII wiek, red. A. Rachuba, oprac. H. Lulewicz, T. Jaszczołt, A. Radaman, A. Rachuba, P.P. Romaniuk, A. Macuk, A. Danilczyk, A. Haratym, Warszawa 2019.
Wasilewski T., Kociełł Samuel Hieronim h. Pelikan, w: PSB, t. 13, Wrocław–Warszawa–Kraków 1967–1968, s. 225–226.
Zawadzki S., Zawadzki G., Puszcze w ekonomiach królewskich Wielkiego Księstwa Litewskiego w drugiej połowie XVII wieku – zarządzanie i eksploatacja, „Rocznik Lituanistyczny” 7, 2021, s. 155–184.
Ціла A., Скарб Вялікага Княства Літоўскага падчас Дваццацігадовай вайны (1648–1667 гг.), Смаленск 2015 / Tsila A., Skarb Vi͡alikaha Kni͡astva Litoŭskaha padchas Dvatstsatsihadovaĭ vaĭny (1648–1667 hh.), Smalensk 2015.
Téléchargements
Publiée
Comment citer
Numéro
Rubrique
Licence
Ce travail est disponible sous licence Creative Commons Attribution - Pas de Modification 4.0 International.
Stats
Number of views and downloads: 379
Number of citations: 0
