Court chaplains in the Lithuanian Province of the Society of Jesus. Between Order legislation and everyday practice
DOI:
https://doi.org/10.12775/RL.2016.03Keywords
Society of Jesus, Great Duchy of Lithuania, Roman Catholic Church, aristocratic courts, administration of the OrderAbstract
This article analyzes the activity of Jesuit preachers, confessors and private teachers at the king’s and noblemen’s courts in the Early Modern Poland. The first part focuses on the legislation concerning court chaplains at the turn of the 16th century. The author sketches then a collective portrait of court preachers, confessors and teachers belonging to the Lithuanian Province throughout the 17th and 18th century. In doing so, he presents the reciprocal influence between the Jesuit Order and its benefactors and proofs how far general rules were applied in this specific context. In spite of the marginalization of Lithuanian Jesuits at the royal court, the number of chaplains remained high. This was possible thanks to an increasing presence in the entourage of high nobility. Within this social layer many confessors and preachers were associated with the Radziwiłł and the Sapieha families. Even though in some cases Jesuit priests were engaged at court for many years, the tasks of confessor and preacher were usually performed for a short time by relatively young members of the Society of Jesus. Pastoral activity in the entourage of aristocracy represented therefore an early stage of the religious career. Among the features that made a certain Jesuit suitable to the post of court chaplain there were allegiance to his patron, relatively low social origin as well as a good knowledge of foreign languages, in particular French. In the end some aspects of the life of Jesuit court priests are sketched, such as the tasks unrelated to pastoral activity performed on behalf of their protectors and the emotional side of their relationship with them.References
Źródła rękopiśmienne
Archivum Romanum Societatis Iesu (Rzym)
Congregationes: nr 20b
Lituania: nr 3, 6, 45, 56–58, 62, 64
Germania: nr 34, 113a, 116, 117
Polonia: nr 45, 69
Fondo Gesuitico: nr 674
Archiwum Główne Akt Dawnych (Warszawa)
Archiwum Radziwiłłów
Dział IV: nr 116
Dział V: nr 1047, 1067, 6202/I, 7948/II, 7948/IV, 11551, 12212, 18027
Dział VI: nr II–80a
Dział XI: nr 122
Rękopisy Biblioteczne: I–6/N–866
Zbiór Czołowskiego
nr 585
Biblioteka Narodowa (Warszawa)
nr II.9036
Biblioteka Kornicka Polskiej Akademii Nauk
nr 354
Zakład Narodowy im. Ossolińskich (Wrocław)
nr 118/II
Lietuvos Valstybės Istorijos Archyvas (Wilno)
Fondas 1135: ap. 20, nr 303
Fondas 1276: ap. 2, nr 110
Lietuvos Mokslų Akademijos Vrublevskių Biblioteka (Wilno)
Fondas 139: nr 3591, 5340
Źródła drukowane
Autobiografia Bogusława Radziwiłła, oprac. T. Wasilewski, Warszawa 1979.
Fontes Historiae Latviae Societatis Iesu. Latvijas vēstures avoti jezuītu ordena archivos, red. J. Kleijntjenss, t. 1–2, Rīga 1940–1941.
Hieronima Floriana Radziwiłła diariusze i pisma różne, oprac. M. Brzezina, Warszawa 1998.
Institutum Societatis Iesu, t. 1–2, Praga 1757.
Juozapo Jurgio Hilzeno 1752–1754 metų kelionės dienoraštis [Dziennik podróży Józefa Jerzego Hylzena z lat 1752–1754], oprac. A. Pacevičius, Vilnius 2013.
Konstytucje Towarzystwa Jezusowego wraz z przypisami Kongregacji Generalnej XXXIV oraz normy uzupełniające zatwierdzone przez tę samą Kongregację, Kraków 2001.
Loyola I., Ćwiczenia duchowne, przeł. J. Ożóg, Kraków 1996.
Matuszewicz M., Diariusz życia mego, oprac. B. Królikowski, Z. Zielińska, t. 1–2, Warszawa 1986.
Mieleszko M., Emblematy, wyd. i oprac. R. Grześkowiak, J. Niedźwiedź, Warszawa 2010.
Obras Completas de San Ignacio de Loyola, red. I. Iparraguirre, wyd. 2, Madrid 1963.
Radziwiłł A.S., Pamiętniki, przeł. i oprac. A. Przyboś, R. Żelewski, t. 3, Warszawa 1980.
Opracowania (wybór)
Bednarski S., Upadek i odrodzenie szkół jezuickich w Polsce. Studium z dziejów kultury i szkolnictwa polskiego, Kraków 1933 (reprint: 2003).
Bernatowicz T., Miles Christianus et peregrinus. Fundacje Mikołaja Radziwiłła „Sierotki” w ordynacji nieświeskiej, Warszawa 1998.
Bireley R., The Jesuits and the Thirty Years War: Kings, Courts, and Confessors, Cambridge 2003.
Czamańska I., Wiśniowieccy. Monografia rodu, Poznań 2007.
Czeppe M., Kamaryla pana z Dukli: kształtowanie się obozu politycznego Jerzego Augusta Mniszcha: 1750–1763, Warszawa 1998.
Duhr B., Die Jesuiten an den deutschen Fürstenhöfen des 16. Jahrhunderts, Freiburg am Breisgau 1901.
Duhr B., Geschichte der Jesuiten in den Ländern Deutscher Zunge im 18. Jahrhundert, t. 4, cz. 1, Munchen–Regensburg 1928.
Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy 1564–1995, red. L. Grzebień, Kraków 1996.
Fabre J., Stanislas-Auguste Poniatowski et l’Europe des Lumieres. Étude de cosmopolitisme, Paris 1952.
Friedrich M., Der lange Arm Roms? Globale Verwaltung und Kommunikation im Jesuitenorden 1540– 1773, Frankfurt am Main–New York 2011.
Friedrich M., Politikberatung durch Intellektuelle? Das Verhältnis des Jesuitenordens zu den frühneuzeitlichen Fürstenhöfen im Spiegel von Giulio Negronis Traktat „Aulicismus, sive de fuga aulae dissertatio”, w: Intellektuelle in der Frühen Neuzeit, wyd. L. Schorn-Schutte, Berlin 2011, s. 175–209.
Grzebień L., Józef Andrzej Załuski i jezuici, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne” 1984, t. 31, z. 4, s. 55–70.
Kempa T., Mikołaj Krzysztof Radziwiłł Sierotka (1549–1616) wojewoda wileński, Warszawa 2000.
Kopiec J., Między Altransztadem a Połtawą. Stolica Apostolska wobec obsady tronu polskiego w latach 1706–1709, Opole 1997.
Kurkowski J., Z dziejów polskiego edytorstwa źródeł historycznych. Maciej Dogiel (1715–1760), „Analecta. Studia i Materiały z Dziejów Nauki”, R. 15, 2006, z. 1–2, s. 89–149.
Lesiński J., Spory o dobra neuburskie, „Miscellanea Historico-Archivistica” 1996, t. 6, s. 95–132.
Manteuffel G., O starodawnej szlachcie krzyżacko-rycerskiej na kresach inflanckich, Lwów 1910.
Mariani A., Jezuici w Inflantach i w Kurlandii (1700–1773). Między wielką polityką a elitą lokalną, „Zapiski Historyczne” 2012, t. 77, z. 4, s. 113–138.
Mariani A., Personaleinsatz und -mobilität in der litauischen Provinz der Gesellschaft Jesu im 18. Jahrhundert, „Zeitschrift fur Ostmitteleuropaforschung”, R. 63, 2014, z. 2, s. 163–213.
Niesiecki K., Herbarz polski Kaspra Niesieckiego S.J.: powiększony dodatkami z poźniejszych autorów, rękopismów, dowodów urzędowych, wyd. J.N. Bobrowicz, t. 1–10, Lipsk 1839–1845.
Obirek S., Jezuici na dworach Batorego i Wazów. Wpływ kapelanów dworskich i wychowawców książąt na postawy panujących i politykę państwa 1580–1668, Kraków 1996.
Olivares E., Los coadjutores, espirituales y temporales, de la Companía de Jesús. Su origen y sus votos, „Archivum Historicum Societatis Iesu”, R. 33, 1964, nr 65, s. 102–121.
Pelc J., Zbigniew Morsztyn, Wrocław 1966.
Piwarski K., Pierwsze stosunki Augusta II ze Stolicą Apostolską, „Polityka Narodów” 1937, t. 9, z. 6, s. 513–545.
Polonica w Archiwum Rzymskim Towarzystwa Jezusowego, red. A. Bieś i in., t. 2: Lituania, Kraków 2003.
Polski Słownik Biograficzny, t. 1–49, Kraków [i in.] 1935–2014.
Puchowski K., Jezuickie kolegia szlacheckie Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Studium z dziejów edukacji elit, Gdańsk 2007.
Rok B., Marcin Kurzeniecki (1705–1768). Jezuici wileńscy wobec Kościoła Unickiego w połowie XVIII wieku, w: Studia wschodnie, red. K. Matwijowski, Wrocław 1993, s. 49–55.
Rostworowski E., Religijność i polityka wyznaniowa Stanisława Augusta, w: Życie kulturalne i religijność w czasach Stanisława Augusta Poniatowskiego, red. M.M. Drozdowski, Warszawa 1991, s. 11–24.
Seredyka J., Pińsk Albrychta Stanisława Radziwiłła, w: Kultura polityczna w Polsce. Praca zbiorowa, t. 6: Litwa w polskiej tradycji i kulturze politycznej, cz. 1, red. M. Kosman, Poznań 2006, s. 37–49.
Słownik polskich teologów katolickich, red. H.E. Wyczawski, t. 4, Warszawa 1983.
Staszewski J., August III Sas, Wrocław 2010.
Staszewski J., Stosunki Augusta II z Kurią Rzymską w latach 1704–1706, „Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu”, R. 71, 1966, z. 1.
Załęski S., Jezuici w Polsce, t. 1–4, Lwów–Kraków 1900–1905.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
Stats
Number of views and downloads: 292
Number of citations: 0